metropolis m

Yayoi Kusama, ‘Narcissus Garden’, 1966
Domeniek Ruyters

Wat is er met Yayoi Kusama aan de hand? Ze krijgt dit jaar ineens overal tentoonstellingen. Valt er iets te vieren? Heeft ze een jubileum?

Jaap Guldemond

Nee, er is niets bijzonders aan de hand. Ze wordt pas volgend jaar tachtig. Wat jou waarschijnlijk opvalt heeft enerzijds meer te maken met de wijze waarop het geheugen of de opmerkingsgave van de mens werkt dan met Kusama. Als je je ergens van bewust bent dan zie je datgene ‘opeens’ overal elders opduiken. Anderzijds heeft het feit dat je het idee hebt dat Kusama overal te zien is , waarschijnlijk te maken met een project van Kusama dat eigenlijk direct te herleiden is tot de tentoonstelling die ik nu voor het Boijmans gemaakt heb, namelijk een project speciaal gemaakt voor het Haus der Kunst in München en daarna aangepast aan Wiels in Brussel en La Vilette in Parijs. Aangezien ik al jaren met de Kusama tentoonstelling in de weer ben, ook al toen Chris Dercon nog in het Boijmans zat, vond Dercon het schijnbaar zo de moeite waard dat hij haar gevraagd heeft – via Franck Gautherot, een Franse curator uit Le Consortium in Dijon, die persoonlijk verantwoordelijk is voor de ‘rentree’ van Kusama in Europa vanaf 2000 – om voor het Haus der Kunst een nieuw project te ontwikkelen. Dat dit project uiteindelijk eerder gerealiseerd kon worden dan de ‘echte’ tentoonstelling in Boijmans is misschien jammer, maar wat mij betreft niet onoverkomelijk. Het zijn namelijk twee totaal verschillende exposities. Het Haus der Kunst project is echt één project, één nieuwe installatie van Kusama, terwijl in Boijmans veel meer een tentoonstelling van Kusama te zien is met een precies gekozen selectie van vroege werken uit de jaren zestig en daaraan ‘gespiegelde’ werken van recenter datum. Vandaar de titel Mirrored Years! Maar dat had je waarschijnlijk al begrepen.

Yayoi Kusama, Infinity Mirror, 1965
Domeniek Ruyters

Wat is de aanleiding voor het Boijmans om deze tentoonstelling te plannen? Het is toch iemand die je op grond van de collectie eerder met het Haags Gemeentemuseum of het Stedelijk Museum in Amsterdam in verband brengt, gezien haar relaties met Nul.

Jaap Guldemond

Ja, het Stedelijk Museum had het meest voor de hand gelegen, maar ook een museum als het Kröller-Müller, met een prachtige Nul collectie (en Manzoni en Klein), zou goed gekund hebben. Toevallig (of niet) werkte ik daar toen ik voor het eerst het idee kreeg om iets met haar te doen. Maar het Boijmans is ook een perfect museum omdat je dan meer afstand hebt van de ‘historische’ Kusama. Het hele idee dat haar werk iets met Nul of Zero te maken heeft berust immers op een misverstand! De reden dat ik graag met Kusama wilde werken is dat ik haar werk, zowel haar vroege werk als haar latere werk heel relevant vond voor wat er de laatste tien jaar gebeurt in delen van de hedendaagse kunst. In ieder geval delen die mij persoonlijk interesseren. De wijze waarop zij met zintuiglijke ervaringen werkt, met visuele perceptie, met licht , met zogenaamde totaalinstallaties is exemplarisch voor de interesse van een hele generatie kunstenaars, van mensen als Olafur Eliasson, Dominique Gonzalez Foerster, Carsten Höller, Ugo Rondinone, om een paar van de bekendere te noemen.

Domeniek Ruyters

Ik heb die Kusama altijd wel vrolijk gevonden, totally sixties, met die stippen enzo, maar wat is nu eigenlijk de crux van haar werk? Ik snap geloof ik niet helemaal waar het over gaat, kind van na de psychedelische tijden als ik ben.

Jaap Guldemond

Ik denk dat het één van de taken van een museum is om context te geven aan datgene wat je doet. En aangezien wij met nogal wat van bovengenoemde kunstenaars gewerkt hebben, en ook met andere kunstenaars wiens werk gerelateerd kan worden aan Kusama’s werk, denk aan iemand als Ernesto Neto of Massimo Bartolino, is het belangrijk voor het museum om te laten zien dat dit soort hedendaags werk niet opeens uit de lucht komt vallen, maar ook een (kunst)historische voedingsbodem heeft. Bovendien vind ik het ook interessant en belangrijk om te tonen, omdat Kusama natuurlijk een prominente rol speelde in de Nederlandse kunstwereld in de jaren zestig. Dan heb je twee vliegen in een klap.

Yayoi Kusama, portret
Domeniek Ruyters

Ik begrijp dat ze nog actief is, maar ik heb de indruk dat er niet erg veel ontwikkeling in het werk zit. Of vergis ik me? Is het niet zo dat ze nog altijd werkt binnen, wat kunstbeschouwers plegen te noemen, dezelfde parameters als in de jaren zestig. Zeg maar dat haar werk sensueel is, in performatief getinte installaties, desoriënterend, vaste zienswijzen verstorend, en daarmee in staat, mogen we hopen, tot het openen van nieuwe psychologische dimensies. Noem het een echte ‘museumtrip’. Of heeft het werk zich ook in andere richtingen ontwikkeld?

Jaap Guldemond

Ja, met de generatie van na 1968 is het inderdaad moeilijk praten. Die denken dat ze denken, en denken ergens de klok te horen zonder dat zij de klepel weten te vinden! (en het ergste probleem is, is dat zij zich hiervan totaal niet bewust zijn. Deze generatie zou erg veel baat hebben bij bewustzijnsverruiming!). Wat betreft haar ontwikkeling is het juist interessant en bijzonder dat Kusama met een aantal thema’s, obsessies, en een bepaalde vormentaal werkt en deze in de bijna veertig jaar van haar loopbaan trouw blijft, zonder vernieuwingen uit de weg te gaan. Daarnaast is het één van de weinige kunstenaars die ook op late leeftijd vaak nog regelmatig sterke werken maakt. Misschien dat jullie alles veel te langzaam vinden gaan en van iedere kunstenaar verwachten dat deze zich iedere vijf jaar opnieuw uitvindt of meer van dergelijke onzin. PS je omschrijving van haar oeuvre is niet eens zo heel slecht voor iemand van na generatie ’68.

Domeniek Ruyters

Er bestaat een hardnekkige romantiek rondom psychedelica, die wat nostalgische trekjes begint te vertonen. Of zit er in dit psychedelische programma iets dat de (kunst)geschiedenis overstijgt, iets dat superactueel is? In Metropolis M hebben we er zelf over gepubliceerd onlangs, in een tekst van Lars Bang Larsen, maar hoe denk jij daarover? Is de interesse in psychedelica iets relevants, of toch meer historisch van aard? Is Kusama met andere woorden een inspirator van het heden, de hedendaagse kunst?

Jaap Guldemond

Kort door de bocht denk ik dat psychedelica van alle tijden is (zeker vanaf halverwege de 19de eeuw) en misschien nog wel belangrijker wordt naarmate de mens meer en meer blootgesteld wordt aan zo’n enorme hoeveelheid van prikkels/impulsen die ook steeds meer voor specifieke (commerciële) doelen op hem of haar gericht wordt, dat de behoefte aan psychedelica steeds meer zal toenemen. Kijk alleen al naar de percentages van jongeren die XTC en andere psychedelica tot zich nemen, dat is in de westerse wereld nog nooit zo hoog geweest.

Domeniek Ruyters

Hoe is de tentoonstelling samengesteld? Wat is er precies te zien?

Jaap Guldemond

In de tentoonstelling zitten vroege installaties, waaronder de prachtige Aggregation: One Thousand Boars Show uit 1963 uit het Stedelijk Museum Amsterdam, die worden gespiegeld aan meer recente werken, juist om de consistentie en vernieuwing binnen haar oeuvre te laten zien. Bovendien heb ik het de bezoeker wat moeilijker gemaakt, wat minder direct aangenaam, door min of meer alle kleur uit de tentoonstelling te halen. Juist Kusama is bekend – en terecht ook – om haar gebruik van sterk gekleurde beelden. Nu heb ik, op één werk na, dit gekleurde werk uit de tentoonstelling gehouden. Uiteindelijk zit er wel degelijk kleur in de tentoonstelling, maar veel meer op indirecte wijze, waardoor het naar mijn idee uiteindelijk juist sterker werkt.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen