metropolis m

Binnenzijde eerste fase – De Bunker
Aanzicht vierde fase - Het Licht

PVV-Kamerlid Fleur Agema ontwierp als architectuurstudente in het kader van haar masterscriptie een nieuw gevangenismodel. Jonas Staal vond de scriptie, schreef er een boek over en besloot de gevangenis na te bouwen. Vanavond en morgenavond (21 en 22 december) bespreekt hij het model met theatermakers, journalisten en schrijvers in een installatie van de gevangenis in Theater Frascati.

Jolien Verlaek

Hoe stuitte je op het gevangenisontwerp van Fleur Agema?

‘Dit is geen model is voor een gevangenis, maar voor de gesegregeerde maatschappij die nu in aanbouw is’

[answer Jonas Staal]’Toen ik onderzoek deed naar de zogeheten ‘Vrijdenkersuimte’, een tentoonstellingsruimte die werd opgericht door de VVD en PVV voor kunstwerken die te maken zouden hebben gehad met islamitische censuur, onderzocht ik de artistieke achtergrond van de verschillende woordvoerders voor deze ruimte. Bij de PVV was dit Fleur Agema, een voormalig architectuurstudente aan de AKI in Enschede en HKU in Utrecht. Ik ben toen op zoek gegaan in het archief en stuitte op haar 344 pagina’s tellende masterscriptie waarin een nieuw model gevangenis centraal staat – getiteld Gesloten Architectuur (2004).’

Jolien Verlaek

Wat is zo opvallend aan het ontwerp? Wat zegt het over haar of haar ideologie?

Jonas Staal

‘Het ontwerp gaat uit van de conditionering van gevangenen middels een viertal fasen, waar de hoeveelheid ruimte en licht per fase streng gereguleerd wordt. De eerste fase is getiteld ‘De Bunker’ – daar wordt door isolement het verzet van de gevangene gebroken. De laatste heet ‘Het Licht’ – een reconstructie van een woonwijk, waar de gevangene onder 24-uurs camerabewaking in schijnvrijheid leeft. Gedetineerden krijgen per fase bepaalde ‘leerdoelen’ mee – wanneer zij die halen gaan ze een fase vooruit, en zo niet, achteruit. Dat betekent dat men niet langer tot een vast aantal jaren cel zou worden veroordeeld. De gevangene straft in dat proces als het ware zichzelf. Het is een ideaal ideologisch model voor oppositie; denk aan politici, kunstenaars en activisten die principieel weigeren ‘leerdoelen’ te volgen.’

Binnenzijde eerste fase - De Bunker
Jolien Verlaek

Wat wil je aankaarten met de uitvoering van het ontwerp?

Jonas Staal

‘Dat dit geen model is voor een gevangenis, maar voor de gesegregeerde maatschappij die nu in aanbouw is, de zogeheten ‘diplomademocratie’. Het toont de contouren van een model dat uitgaat van klassen – fasen – die eenieder gevangen houdt in zijn eigen sociale omstandigheden. De eerste fase is dan Rotterdam-Zuid of de Bijlmer, de laatste de gated communities van Lelystad of Dronten. Het toont een maatschappij die geen gevangenis meer nodig heeft, maar zelf een gevangenis is geworden. Agema is architect vermomd als politicus: haar kunstwerk is de wereld waar wij vandaag in wakker zijn geworden.’

Jolien Verlaek

Je hebt er een boek over geschreven, er een film over gemaakt (t/m 15 januari te zien in Extra City) en deze week begeef je je naar het theater. Wat kunnen we daar verwachten?

Jonas Staal

‘De voorstelling is gerealiseerd in samenwerking met Frascati Amsterdam en omvat een tweeluik getiteld De samenleving als gevangenis. De twee ‘acten’ – getiteld ‘Reflecties op de gesloten samenleving’ en ‘Voorstellen voor de open samenleving’ – vinden plaats in een installatie van mijn hand, waarin delen van het model uit Agema schaal 1:1 zijn gereproduceerd. In dit model zal door theatermakers, journalisten en schrijvers worden onderzocht in hoeverre Agema’s model als blauwdruk kan worden gezien voor onze huidige maatschappij en wat wij hier tegenover kunnen stellen.’

Jolien Verlaek

Heb je een reactie gehad van Fleur Agema?

Jonas Staal

‘Wij hebben enkele e-mails uitgewisseld. Zij bekritiseerde mij in eerste instantie om een aantal ‘feitelijke onjuistheden’, maar dat bleek haar vooral te gaan over het verband dat ik leg tussen haar activiteiten als architect en als politicus – niet zozeer om de uitvoering van haar model zelf, maar om de interpretatie ervan. Ik benader haar gevangenismodel in mijn project als blauwdruk voor de gesloten samenleving. Zij noemt dat een “idiote bij elkaar gefantaseerde vergelijking tussen een onschuldige keuze voor het ontwerpen van een gevangenis en mijn politieke voorkeur.”‘

De publicatie Politiek Kunstbezit III: Gesloten Architectuur is uitgebracht door productiehuis Onomatopee, en te bestellen en gratis te downloaden via www.onomatopee.net; de maquette en film zijn te zien in de tentoonstelling 1:1 met Hans van Houwelingen in Extra City Kunsthal Antwerpen; het tweeluik De samenleving als gevangenis zal plaats vinden op 21 en 22 december in Frascati Amsterdam; de film is tevens geselecteerd voor het Rotterdams Filmfestival 2010.

Recente artikelen