metropolis m

Het Ampelhaus. Foto: Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink
Het Ampelhaus. Foto: Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink

Stichting Orangemann brengt de boodschap van kunst en design als sociale lijm naar een Duits stadje met Nederlands verleden.

Begin 2012 streek een groepje Nederlanders neer in het voormalig Oost-Duitse stadje Oranienbaum. Ze kochten een leegstaand herenhuis aan de enige kruising met stoplichten en doopten het tot Ampelhaus. Het grove stucwerk dat in de DDR-tijd over de ornamenten werd aangebracht, is helder oranje geschilderd. Vanbinnen is het pand verbouwd tot tentoonstellingsruimte voor kunst en design. De eerste tentoonstelling van de stichting Orangemann heet Use it again en draait om hergebruik.

Een jaar voordat het Ampelhaus opende, reden de drie initiatiefnemers (Niek Wagemans, Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink) naar Oranienbaum om een kijkje te nemen bij het slot waar Rolf Bruggink zijn meubels tentoon zou gaan stellen. Drie (interieur)architecten in een auto betekent gebouwen spotten, en toen ze het leegstaande pand zagen gingen hun radertjes werken. Er werd op de rem getrapt, uitgestapt en over een muurtje geklommen. Ze troffen een vervallen maar stevig, statig huis aan. Op de binnenplaats groeiden jonge berken, hun stammen langwerpig aan de voet, gevormd door de voeg waaruit ze omhoog waren gekomen. Het drietal belde de eigenaar, kwam een zeer gunstige prijs overeen en korte tijd later zetten ze een handtekening onder het koopcontract.

Edwin Deen. Foto: Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink

Use it Again

Stichting Orangemann wil de komende jaren tentoonstellingen maken met kunst en design waarin de thema’s ‘hergebruik’, ‘recycling’ en ‘transformatie’ een rol spelen. Niek Wagemans: ‘We hebben alle drie een enorm raakvlak met het thema en het past heel goed op deze plek: een oud gebouw opnieuw gebruiken. We waren verbaasd dat het zo lang leegstond omdat het niet zo moeilijk leek er iets goeds van te maken. Het hoeft niet meteen museaal te zijn. We hopen bewustzijn te creëren bij onze bezoekers over het omgaan met oude spullen en gebouwen. Het hoeft niet allemaal nieuw te zijn. Kunst en design hebben grote potentie om die boodschap op een prettige manier te brengen, net als muziek dat kan.

‘Volgende tentoonstellingen zullen altijd een link hebben met dit onderwerp. Maar als mensen uit de omgeving de plek willen gebruiken voor een lezing of iets dergelijks, dan kan dat ook. Het Ampelhaus is geen museum maar expositieruimte waar een grote nadruk ligt op ontmoeten. Mannen in pak komen hier een biertje drinken. Ze trekken hun jasje uit, gaan zitten op een oude stoel en raken in gesprek met een kunstenaar die hier terplekke een werk aan het maken is. Zo laagdrempelig kan het zijn.’

Maurice Thomassen, Maarten Baas, Mischa van der Wekken, Driessens & van den Baar, Sven Lamme, Jerszy Seymour ( via NGispen). Foto: Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink

Gemma van Bekkum is curator van de eerste tentoonstelling met ruim dertig exposanten. Mensfiguren van illustrator Thomas Schats (o.a. NRC Next) schommelen op gloeilampen door de nieuw ontstane hal. Op de eerste verdieping is de vloer uit het midden van de ruimte gehaald, waardoor je rond een open plaats loopt. Waar deuren zaten zijn hekken gekomen, het bad en het toilet zijn doorgezaagd zodat je ook door de badkamer kunt lopen. De verf bladdert van de muren in het trappenhuis. In sommige ruimtes staan nog werkende tegelkachels. Ze zijn nauwelijks te onderscheiden van de kunstobjecten in het pand. Er zijn meubels, vazen (van o.a. Richard Hutten), de handgezaagde spam-teksten van Niels Post, de vochtvlekken van Lizan Freijsen (wiens tapijten ook even verderop in het slot te zien zijn) en in de kelder kun je kijken naar de regenboog van Edwin Deen. Fotografe Anique Weve kwam op bezoek en besloot portretten te maken van enkele lokale figuren (de burgemeester, een bekende zanger) in geïmproviseerde klederdracht uit de 17e eeuw. Uiteraard ontbreekt ook het werk van initiatiefnemer Rolf Bruggink niet. Hij laat de meubelserie Juliana en Rolf zien, waarvoor hij de meubels van Koningin Juliana transformeerde.

Oranienbaum en Nederland

Het is niet voor het eerst dat Oranienbaum met de komst van Nederlanders te maken krijgt. Oorspronkelijke heette het Nischwitz, maar nadat stad en landgoed waren geschonken aan de Nederlandse adellijke dame Henriëtte Catharina van Nassau, hernoemde zij het naar haar afkomst. Zij liet het Schloss Oranienbaum bouwen door een Nederlandse architect en liet het inrichten met meubilair, goudleer behang en andere snuisterijen van Nederlandse makelij (Momenteel is in het slot een tentoonstelling van Nederlandse mode en design te zien – www.oranienbaumexhibition.com). Het Nederlandse koningshuis vindt zijn oorsprong in Duitsland. Dat Henriette Catharina een Duitser huwde lag voor de hand. Onder haar regime en dat van haar nageslacht bloeide de stad. Als het aan stichting Orangemann ligt zal dat met de komst van het Ampelhaus opnieuw het geval zijn.

Niels Post, Mischa van der Wekke en Driessens & van den Baar. Foto: Gemma van Bekkum en Rolf Bruggink

Nederlandse impuls

Burgemeester van Oranienbaum, Herr (Uwe) Zimmerman is enthousiast over het initiatief. En gelukkig maar, want een Nederlandse invasie (zeker tien kunstenaars bivakkeerden met aanhang in en rond het pand in de weken voor de opening) in een klein Duits plaatsje blijft niet onopgemerkt.

Het was niet eenvoudig om het pand gebruiksklaar te krijgen. ‘Elke keer als we op een punt kwamen waarop de meeste mensen denken “laten we dit maar niet doen”, dachten wij “we doen het wel”’, zegt Rolf Bruggink. Meer werk, kosten, ingewikkelde regelgeving, het kwam allemaal op hun pad. Gelukkig waren de burgemeester en zijn rechterhand toeschietelijk. Wagemans: ‘Ze zijn wat vooruitstrevender dan de rest van de ambtenaren. Ze hebben ons aan allerlei mensen, ook andere culturele initiatieven in de buurt, voorgesteld, en ze werken actief mee als we hulp nodig hebben met zaken als vergunningen en vertalingen.’

In het stadje (3.300 inwoners) leeft het: toeristen hebben een extra reden om Oranienbaum aan te doen en de bewoners hebben een nieuwe plek om ’s avonds een biertje met elkaar te drinken in de door Niek Wagemans uit oude ramen opgetrokken bar op de binnenplaats. Veel van hen hebben een steentje bijgedragen: materiaal, hulp bij het bouwen, reclame. De buren hebben zelfs een sleutel zodat ze de boel in de gaten kunnen houden als iedereen weg is. Er is een grote openheid en bereidheid om mee te denken en te werken..

Toekomstplannen

Use it again is de eerste tentoonstelling uit een reeks. Die zullen voorlopig in de zomer plaatsvinden; vanwege de toeristen die dan op de been zijn, maar ook omdat het er te koud is in de winter. Er is ook al gesproken over een samenwerking met de kunstacademie in Leipzig en meedenken met een festival in het nabijgelegen Ferropolis. Daarnaast zal Ampelhaus artists in residence gaan huisvesten.

Niet alleen voor het Ampelhaus op pad? Met een tweede designtentoonstelling op 150 meter afstand, het Unesco Wörlitzer park, Dessau (Bauhaus) en Berlijn om de hoek en Kassel (Documenta) onderweg, is een bezoek aan Oranienbaum meer dan de moeite waard.

Lise Lotte ten Voorde schrijft over fotografie, beeldende kunst en cultuur

Use it again
1 juli t/m 16 september 2012
Ampelhaus
Brauerstrasse 33, Oranienbaum, Duitsland
www.ampelhaus.nl

Lise Lotte ten Voorde

Recente artikelen