Een donkere Wunderkammer
De tentoonstelling Hand Made in Boijmans Van Beuningen, goed voor 13.500 bezoekers in het eerste weekend – met dank aan de museumnacht – is gehuld in een mysterieuze duisternis.
In Metropolis M Nr 1-2013 licht curator Mienke Simon Thomas aan Lotte Haagsma haar bedoelingen toe:
‘De belangrijkste reden om de tentoonstelling Hand Made te maken komt voort uit een ergernis die ik voel over de weinig ingevoerde manier waarop over “het ambacht” wordt gesproken’, vertelt initiatiefnemer Mienke Simon Thomas, conservator toegepaste kunst en vormgeving bij Museum Boijmans Van Beuningen. ‘Mensen, ook ontwerpers, hebben vaak helemaal geen historische kennis over ambachtswerk. Men weet niet hoe veelvormig het is, dat het een hele wereld omvat.’ De telkens weer oplevende aandacht voor ambachtelijkheid vindt Simon Thomas ‘vaak gewoon romantisch geneuzel’. ‘Ik wil laten zien hoe het werkelijk zit!’
Om de nodige nuance te brengen in de heersende opvattingen over het ambacht, kiest de conservator voor een experimentele tentoonstellingsopzet. Er zal geen chronologisch verhaal over de geschiedenis van de verschillende ambachten worden verteld en de objecten worden ook niet naar soorten techniek of materiaal
handen dit kunnen maken’ bij virtuoos, ‘vakmanschap is meesterschap’ bij professioneel en ‘met liefde en geduld gemaakt’ bij huisvlijt. ‘Bij alle thema’s heb ik voor de hand liggende en sprekende voorbeelden gezocht, maar ook dingen die juist in tegenspraak zijn met de vooronderstelling’, legt ze uit. ‘Zo toon ik bij “uniek” een aantal objecten waarmee ik inga op het probleem van imperfectie. Dat is een aspect van handgemaakte producten dat vaak zeer hoog gewaardeerd wordt, terwijl ambachtslieden vaak juist naar perfectie streven. De waardering van imperfectie, als bewijs dat een object met de hand is gemaakt, is achterhaald.’
Een voorbeeld is een zeventiende-eeuws kastje van gefineerd ebbenhout, dat Boijmans twee jaar geleden aankocht. ‘We kennen de maker, Herman Doomer. Rembrandt schilderde zijn portret. Het kastje heeft twee deurtjes, waarachter twaalf lades met heel fijn bewerkte frontjes schuilgaan. Die frontjes zijn identiek,
gegroepeerd.
Hand Made is opgebouwd rond een aantal clichés dat er over het ambacht bestaat. ‘Ik ben begonnen met het opschrijven van zoveel mogelijk spreekwoorden, zegswijzen en uitspraken die mensen in de mond nemen als het gaat over het ambacht’, legt Simon Thomas uit. ‘Ik heb zeven clichés uitgekozen, die als thema’s dienen. Daar ben ik voorbeelden bij gaan zoeken, vanaf de middeleeuwen tot nu. Je kunt at random door de tentoonstelling lopen, maar er zal wel steeds duidelijk aangegeven worden welk thema er behandeld wordt. Met de presentatie van al die kwalificaties naast elkaar wordt de complexiteit van het begrip “ambacht” benadrukt.’
