metropolis m

Wie zijn de winnaars en de verliezers in de kunst van de jaren tachtig?

Het jaaroverzicht is een moment waarop iets of iemand zich nog even kan laten kennen als herinnering, om daarna rustig in vergetelheid te verdwijnen. Wat dan ook massaal gebeurt. We zijn tegenwoordig heel erg goed in vergeten. Iets onthouden laten we graag over aan computerchips, musea en Andere Tijden.

Afgelopen week zag ik een aflevering van het tv-programma Andere Tijden die was gewijd aan de jaren tachtig. Er waren veel televisiefragmenten in te zien die vermoedelijk sinds de diverse jaaroverzichten uit die tijd de archiefkast niet meer hebben verlaten.

Het uur scherpte mijn eigen herinneringen aan die tijd, en gaf zowaar een belangrijke cesuur weer die velen vermoedelijk neigen te vergeten als ze terugdenken aan dat roerige decennium.

Pijnlijk was het om te zien hoe de straat als plaats van openlijk sociaal protest veranderde in een plaats voor openlijk betuigde oranjeliefde en vreemdelingenhaat.

Begonnen met grote maatschappelijke onrust (rellen in het kader van Geen woning geen kroning; protesten tegen de neutronenbom), eindigden de jaren met de opkomst van de ongebreidelde hebzucht, destijds Reagonomics genoemd, tegenwoordig beter bekend als neoliberalisme. In Andere Tijden werd het aan de hand van fragmenten over de eerste beleggingsclubs in Nederland fijntjes aangestipt.

Pijnlijk was het om te zien hoe de straat als plaats van openlijk sociaal protest veranderde in een plaats voor openlijk betuigde oranjeliefde en vreemdelingenhaat. Hoe collectief idealisme werd verdrongen door individueel hedonisme. Ook de val van de Muur in 1989 bevestigt dat beeld, al zagen we dat toen nog heel wat positiever.

Mij viel ook de groeiende commercie van alles op, de groeiende geliktheid van elk cultureel initiatief.

Vijfentwintig jaar later is er niets veranderd. Ronald Reagan rules. Zelfs Obama heeft zich een fan verklaard.

Een kunstwerk dat de geest van toen heel goed, misschien wel het best weergeeft is Ushering in Banality (1988) van Jeff Koons uit het Stedelijk Museum. Directeur Wim Beeren heeft zich met deze trotse aankoop wat kritiek over zich heen gehaald, maar achteraf kun je stellen dat hij hét icoon van die tijd in de internationale kunst, zelfs van de tijd waar we nu nog in leven heeft gekocht. Het is een werk dat over honderd jaar nog trots op zaal zal staan. Wat je van veel andere kunst uit die tijd niet kunt zeggen.

Het is in die zin wel confronterend om Stop Making Sense te bezoeken in het Dordrechts Museum.

De tentoonstelling, gewijd aan Nederlandse schilderkunst uit de jaren tachtig, is zeer de moeite waard. Ook als je de jaren niet bewust hebt meegemaakt is het erg leuk om de kunst uit die jaren terug te zien, zoals Philip Peters in zijn mooie recensie in Metropolis M No 6-2013 ook schrijft, als waren het oude bekenden.

Maar je kunt er niet omheen dat hier kunst bijeen is die we alweer zowat waren vergeten.

En dat terwijl de kunst destijds alom aanwezig was. Een brok energie van jewelste, krachtig, levenslustig en dynamisch. Een schreeuw om vrijheid, van zelf doen, van onafhankelijkheid.

Ze blijkt toch beperkt houdbaar geweest. De schilderkunst zit dichter op de geest van punk uit de late jaren zeventig en vroege jaren tachtig, dan op die van de kunst als commodity, uit de tweede helft ervan, kun je concluderen. Aan haar kleeft de geur van de verliezers van het decennium. De jaren tachtig special van Andere Tijden gaf het al aan: punk is begraven, we leven onder het juk van een steeds verder vercommercialiserende commodity culture.

In Dordrecht tref je wat dat betreft enkel de hopeloze romantici aan. Zelfs de ‘cynische’ Rob Scholte blijkt er een.

Stop Making Sense
Dordrechts Museum
12 oktober t/m 20 januari