metropolis m

Kunstenaar zijn in Roemenië, dat betekende lang (ook na de val van Ceausescu’s regime in 1989) dromen van vertrek naar het buitenland. Daar begint verandering in te komen; de kunstscene in Roemenië is volop in beweging.

Met een groep studenten en tutors van de Master Fine Art van AKV | St.Joost bezocht ik Boekarest, waar we te gast waren bij BucharestAIR. Deze residency is opgezet door kunstenaar Tudor Bratu (RO/NL) en wordt gerund in samenwerking met kunstenaar Ioana Gheorghiu en een aantal collega’s.

Het contrast tussen de erfenis van Ceausescu en het in rap tempo geïmporteerd marktkapitalisme is groot. Dit contrast veroorzaakt een vacuüm, waarin het ontbreekt aan goede politieke sturing en gedeelde waarden. Ondanks dat leeft de kunst op; kunstenaars fungeren als een soort culturele activisten, die zich voornamelijk met maatschappelijk geëngageerde kunst en aanverwante ideeën bezig houden.

In Boekarest zijn de laatste jaren een aantal plekken geopend waar hedendaagse kunst getoond wordt; van projectruimtes zoals Tranzit en Make a Point, tot een museum voor hedendaagse kunst, MNAC. Dit museum heeft ook een projectruimte voor mid-carreer kunstenaars, Salonul de Proiecte. De Bucharest Biënnale wordt dit jaar voor de zesde keer georganiseerd, in Pavillion Unicredit. Daarnaast zijn er enkele galeries, maar het niveau van wat er getoond wordt is wisselend.

Het MNAC is gevestigd in het megalomane Volkspaleis, dat onder Ceausescu werd gebouwd. Onder kunstenaars is deze plek controversieel, maar daar is in het museum zelf weinig van te merken. De jonge Roemeense kunstenaar Mircea Cantor heeft er een grote solo-expositie, en behalve de bizarre architectuur en het besef van de geschiedenis lijkt het van binnen wel alsof dit museum overal ter wereld had kunnen staan. Ook het werk van Cantor is esthetisch en speels, waarmee het een lichtheid krijgt die bijna misplaatst aanvoelt in deze context.

Assistent-curator Alina Bucur laat ons een project van andere aard zien, wat tussen de opgetrokken tentoonstellingsmuren en de muren van het gebouw geïnstalleerd is. Deze smalle gangetjes zijn door een kunstenaar vol gehangen met portretten van Nicolae Ceausescu en zijn vrouw Elena uit hun privécollectie. We staan letterlijk oog in oog met afzichtelijke en soms zelfs ronduit grappige portretten, waarbij iets voelbaar wordt van een poging om zich als kunstenaar, en als museum voor hedendaagse kunst op deze plek, te gaan verhouden tot de recente geschiedenis. Het is te hopen dat deze installatie voor het publiek opengesteld zal worden, samen met het ontsluiten van het archief van het museum, waar meer te vinden is.

Projectruimte Tranzit is gevestigd in een achterafstukje nabij het centrum, in een pand dat van buiten op een grote schuur lijkt. Binnen oogt het als de bekende projectruimte voor hedendaagse kunst, waarin momenteel een sociaal project (zitmeubilair en tekeningen) getoond wordt van kunstenaar Daniela Palimaru.

Curator Raluca Voinea vertelt dat ze soms twijfelt over de haalbaarheid van een onafhankelijke projectruimte als Tranzit in Boekarest. Met het budget dat beschikbaar is gesteld door de Erste Foundation (een bank uit Oostenrijk) kon één projectruimte gerund worden; nu bestaan er zes van, verdeeld over Oostenrijk, Hongarije, Tsjechië, Slowakije en twee in Roemenië.

De infrastructuur, kennis van en ontvankelijkheid voor hedendaagse kunst ontbreekt vrijwel geheel in Roemenië. Toch vervult Tranzit ook juist daarom een heel belangrijke functie in de stad. In het gastenboek vinden we hartverwarmende aanmoedigingen terug van lokale kunstenaars; aan hen zal het niet liggen.

Make a Point is gevestigd in het wat meer afgelegen Pantelimon district; een voormalige fabriek die nu een projectruimte voor sociale- en kunstprojecten is geworden. We sluiten onze korte residency daar af met een tentoonstelling. Gastkunstenaars Ioana Gheorghiu (RO) en Giles Eldridge (GB) doen een afsluitende performance, gesitueerd in een watertoren.

Die watertoren staat symbool voor een overwinning op de onverschilligheid. Alma Cazacu en haar collega’s van Make a Point hebben (dankzij sponsorgelden van ING) de toren laten beschilderen door een lokale kunstenaar. Er is een trap aangelegd, zodat dit landmark ook dienst doet als uitkijktoren.

Kunstenaar zijn in Roemenië gaat niet langer over dromen van vertrek, maar over de vraag: wat nu? Waarom? En hoe? Paradoxaal genoeg creëert die situatie van onvermijdelijk engagement en urgentie ook een vorm van vrijheid. Boekarest heeft indruk gemaakt.