metropolis m

Nieuw en oud. Vier boeken op het scherp van de snede

Facing Value: Radical perspectives from the arts, Maaike Lauwaert & Francien van Westrenen (eds.), 2017, Valiz, Amsterdam, Stroom Den Haag

Facing Value: Radical perspectives from the arts is een go-to handboek dat weerstand wil bieden tegen de heersende opvatting dat waarde alleen gemeten kan worden in kwantitatieve economische termen van tijd en geld volgens de bestaande kapitalistische norm. Het boek stelt vast dat de manier waarop onze maatschappij op dit moment functioneert, met het streven naar alsmaar toenemende groei en profijt, begint te haperen. Bovendien put het systeem ons en de aarde uit. Het heeft geleid tot een situatie waarin ‘we know what things cost but have no idea what they are worth’. Facing Value pleit daarom voor alternatieve waardes, zoals ‘menselijkheid’, ‘diversiteit’, ‘zorg’ en ‘vertrouwen’, waardes die niet gemakkelijk meetbaar, maar wel degelijk van belang zijn. Het boek roept enthousiast op tot verandering en doet qua sentiment denken aan het werk How To Work Better (1991) van Fischli&Weiss, die ook in het boek opduiken. Aan de hand van negen hoofdstukken (en gedragsregels) wordt de lezer geïnformeerd over mogelijke alternatieven voor de dominante waardes die worden ingegeven door het kapitalisme, zoals ‘Be unproductive’ (hoofdstuk 1) en Play! (hoofdstuk 7). Het boek pleit op charmante wijze zo onder andere voor twijfel (i.p.v. zekerheid), verveling (i.p.v. productiviteit) en samenwerking (i.p.v. individueel werk). De diverse voorstellen zijn geïnspireerd en gebaseerd op de praktijken van kunstenaars, filosofen, wetenschappers, historici en economen. Ook zijn er kunstenaarsbijdragen van Atelier van Lieshout, Navid Nuur en Reto Pulfer. Deze rijke verzameling van uiteenlopende essays – en de zeer informatieve inleidende teksten door de redacteuren – maakt Facing Value tot een ideaal (activistisch) handboek. In die zin is het een onmisbaar boek voor in de boekenkast; een inspiratiebron en naslagwerk voor onaangepast gedrag, opdat de toekomst er hopelijk waardevoller uit zal zien.  

Cultural Revolution: Aesthetic Practice after Autonomy, Sven Lütticken, 2017, Sternberg Press

Sven Lütticken komt met een nieuw boek uitgegeven door Sternberg Press; Cultural Revolution: Aesthetic Practice after Autonomy, met een veelbelovende fles Absolut Vodka op de voorkant (een werk van Sean Snyder, Duty-Free Molotov Cocktail, 2015-16). In de introductie geeft hij aan dat de titel waarschijnlijk vooral veel vragen op zal roepen, waarom immers de termen ‘cultural revolution’, ‘aesthetic practice’ en ‘after autonomy’? De vijf hoofdstukken in het boek zullen antwoord gaan geven op deze vragen, maar in de introductie duidt Lütticken alvast kort zijn perspectief: ‘I regard some art as a crucial manifestation of what I call aesthetic practice, of which there are also other manifestations. In different and sometimes conflicting ways, contemporary aesthetic practice responds to the increasing integration of art into the so-called “creative industries” and its transformation into a financial asset with cultural cachet’. Hij vervolgt, ‘This ongoing capitalist “cultural revolution” does away with much of the specificity and the relative autonomy that characterized different social domains (such as art, or academia) during the modern era; thus it forces us to reconceptualize autonomy, in terms other than a seemingly self-evident “autonomy of art”. Dit re-conceptualiseren gebeurt aan de hand van besprekingen van uiteenlopende praktijken, van Occupy tot Jonas Staals New World Academy. Zoals in zijn eerdere boeken haalt Lütticken ook in Cultural Revolution zowel praktijken aan uit het dagelijks leven, uit film en natuurlijk uit de beeldende kunsten. Zijn academische taal, die inhoudelijk behoorlijk pittig is, wordt luchtig door zijn grappige toevoegingen en opmerkingen, zoals bijvoorbeeld ‘(him again)’, wanneer hij een theorie van Bruno Latour opnieuw ter sprake brengt. Geschreven op een moment waar we van het neoliberale tijdperk overgingen naar het Trumptijdperk, onderzoekt Cultural Revolution: Aesthetic Practice after Autonomy die artistieke praktijken die voorbijgaan aan modernistische noties van artistieke autonomie en onderzoekt wat opnieuw hun waarde kan zijn voor ons huidige moment.

A philosophy of walking, Frédéric Gros, 2015, Verso Books

A philosophy of walking is een sympathieke verhandeling over wandelen, dat fijn wegleest. Het boekje vangt aan met een citaat van Friedrich Nietzsche uit The Gay Science, ‘We do not belong to those who have ideas only among books, when stimulated by books. It is our habit to think outdoors – walking, leaping, climbing, dancing, preferably on lonely mountains or near the sea where even the trails become thoughtful’. Het is een treffende voorbode, want het boek vertelt over die denkers die fervent wandelaars waren, zo komen o.a. de paden van Nietzsche, Rimbaud, Rousseau, Thoreau en Kant aan bod, afgewisseld met passages waar Frédéric Gros zelf reflecteert over de kunst van het wandelen. Filosoferend over het plaatsen van de ene voet voor de andere, komen onderwerpen als traagheid, melancholie, eenzaamheid, stilte, pelgrimages en de waarde van herhaling aan bod. Ook houdt Gros een zeer vermakelijk pleidooi waarom wandelen absoluut geen sport is en spreekt hij bevlogen over de vrijheid die wandelen kan brengen. Het is de manier één te worden met de tijd, want ‘walking is the best way to go more slowly than any other method that has ever been found’. De introductie wordt poëtisch afgesloten met de zin: ‘Once on his feet, though, man does not stay where he is’.

Regarding the pain of others, Susan Sontag, origineel gepubliceerd in 2003, vanaf 2004 gepubliceerd door Penguin Books

Penguin Books heeft veel romans, toneelstukken, dagboeken en essays van Susan Sontag uitgegeven, met als meest bekende haar On photography, een reeks essays over fotografie die menig kunstgeschiedenisstudent en fotografieliefhebber in zijn kast heeft staan. In 2003 schreef ze het essay Regarding the Pain of Others, waar ze opnieuw in gaat op de kracht van het fotografische beeld, ditmaal uitgebreid naar een bredere analyse van mediabeelden. Regarding the pain of others handelt over de impact van het kijken naar beelden van (oorlogs)leed. Wat doet deze dagelijkse portie wreedheid met ons? Wekt het verzet op, of is het toch vooral voyeurisme? Door middel van analyses van bekende beelden van pijn en leed – van de schilderijen van Goya, de lynchpartijen in de Verenigde Staten tot aan beelden van de aanslagen van elf september – geeft Sontag ons inzicht in de relatie tussen beeld en geweld. Ze plaatst kanttekeningen bij het breed ervaren gevoel van machteloosheid tegenover deze gewelddadige beelden en gaat kritische in op onze verdoofde reacties op beelden van geweld. Een uiteenzetting die vandaag de dag, door de continue stroom van beelden op onze laptoppen, smartphones en tablets nog even actueel is.

Coverfoto door Zico O’Neill

Debbie Broekers

is kunstcriticus en kunsthistoricus

Recente artikelen