metropolis m

W139 viert dit jaar haar dertigste verjaardag en bij zo’n mijlpaal hoort een terugblik. In plaats van een stoffige trip down memory lane – langs vergeelde foto’s en verouderde video’s – maakten 12 studenten van het kunstenaarscollectief Klasse 2 aufbau organisation (K2ao) uit München op uitnodiging een compleet nieuw Gesammtkunstwerk met de titel Ausruf zur phase Null! A voyage to Levitaria, dat is geïnspireerd op de historie van W139.

Vier weken lang logeerden twaalf studenten van de Münchener Akademie in een ruimte vlakbij W139. Ze ploegden door het uitgebreide archief van W139 en hielden interviews met onder andere oud-directeuren. Niet om vervolgens een samenvatting te kunnen geven van gebeurtenissen, personen of ontwikkelingen rondom W139, maar om inspiratie op te doen voor een nieuw kunstwerk.

De combinatie van grondig artistiek onderzoek en de directe praktische vertaling daarvan is essentieel voor K2ao. Het kunstenaarscollectief bestaat uit oud-studenten en huidige studenten van van Stephan Dillemuth, kunstenaar en docent aan de Münchener Akademie. Het kunstonderwijs is in Duitsland zo ingericht dat aankomend studenten toelating doen bij een professor en, indien ze worden toegelaten, voor de rest van hun academietijd bij hem in de leer blijven. Enkele jaren geleden besloot Dillemuth de standaard lessen na-oorlogse moderne kunstgeschiedenis te verruilen voor een groepsgewijs onderzoek naar de belangrijkste personen en gebeurtenissen uit de avant-garde bewegingen van München in 1918. Behalve dat studenten over hun bevindingen schreven en discussieerden, vertaalden ze deze naar installaties, opvoeringen en re-enactments, bijvoorbeeld van een balavond waar invloedrijke figuren elkaar ontmoetten. Op deze manier wordt het theoretische onderzoeksproces direct vertaald naar en verweven met het creatieve productieproces.

Een soortgelijk fenomeen voltrok zich de hele maand oktober in W139, waar stukje bij beetje de installatie Ausruf zur phase Null! A voyage to Levitaria verrees. De grote tentoonstellingshal is omgebouwd tot wat zich het beste laat omschrijven als een gigantisch theaterdecor. Maar eerst komt de bezoeker in een kleine white cube gallery, waar in een zee van wit piepkleine zwart-wit foto’s gepresenteerd zijn. Een tv-scherm toont een humoristische toneelstukje waarin K2ao de draak steekt met de gang van zaken in de kunstwereld. Rondom een opening in een fictieve galerie komen stereotiepe personages voorbij, zoals de mensenschuwe kunstenaar, de zelfingenomen criticus en de zwetsende galeriehouder.

Een van de zijwanden van de kleine ruimte is met grof geweld ingetrapt. Door het ontstane gat is een glimp op te vangen van de wereld waarin K2ao het voor het zeggen heeft, een wereld die niet verder van de white cube en haar pretenties af zou kunnen staan. Een opzijgeschoven zwart doek maakt de weg vrij naar de tentoonstellingsruimte.

De eerste aanblik van de hal is overweldigend. De wanden zijn van top tot teen beschilderd en in de open ruimte staan verschillende bouwwerken: een ‘bos’ van met papier beplakte plastic buizen, een houten podium met daaraan een toren die is opgebouwd uit aan elkaar geplakte geometrische houten figuren, een door kaarsen belicht gat waar ter ziele gegane beeldschermen opgebaard liggen en een volledig invallen krot waarop een bord met ‘We are the museum’ prijkt. Vanaf het plafond komen piepschuimen maquettes, beschilderde doeken en andere objecten naar beneden. Tussen de bouwwerken zijn twee videowerken te zien, waaronder een registratie van de performances die K2ao uitvoerde bij de opening.

Wie zoekt naar houvast in deze wirwar van beelden en objecten kan terecht bij de houten bak bij de ingang van de ruimte. Daarin liggen schema’s die laten zien hoe het onderzoek van K2ao verliep. Onder de titel Gedankenlabor wordt bijvoorbeeld de ideale staat van Plato en het politieke systeem van de fictieve eilandstaat in Thomas More’s boek Utopia gekoppeld aan W139 en meer specifiek nog aan de uitspraak van mede-oprichter Ad de Jong dat ‘door de ideeën van jonge kunstenaars nieuwe kracht vrij komt en een nieuwe dimensie ontstaat’.

Hoewel W139-veteranen in de installatie zeker gezichten en beelden zullen herkennen, lijkt het erop dat – zoals zo vaak in een onderzoek – zich gaandeweg andere interessante kwesties opdrongen, waarvan de utopische samenleving de belangrijkste was. Veel beelden en elementen zijn hier mee direct in verband te brengen: een anti-kapitalistische tekst van links-extremisten die in Frankrijk oproer veroorzaakte, engeltjes op wolken, een constructivistische toren, een citaat uit Aldous Huxleys boek Brave New World, een graf waarin de technologie ligt opgebaard en een ingestorte bouwval als museum.

Maar dit is slechts één lezing. Een ander papier in de bak suggereert dat Ausruf zur phase Null! A voyage to Levitaria te interpreteren is als een cyclische geschiedenis, waarbij de bezoeker – beginnend bij de houten bak vol blauwdrukken (fase nul) – langs een weergave van de opkomst en ondergang van achtereenvolgens natuur, mens en techniek loopt.

Meer dan in de thematiek zit de gelijkenis met W139 volgens directeur Gijs Frieling in de atmosfeer van de installatie. ‘W139 is ook als een soort collectief begonnen en het ideaal van een vermenging van productie en presentatie is sinds het begin in meer of mindere mate altijd een artistieke leidraad gebleven. Ik zie het als onze taak om onze dertigjarige expertise in te zetten om enerzijds de energie en de naïviteit van jonge kunstenaars te koesteren, en ze anderzijds met productionele kracht en reflectie te helpen om kwalitatieve en zeker ook kwantitatieve sprongen te maken.’ Met de keuze voor de intrigerende en gelaagde installatie Ausruf zur phase Null! A voyage to Levitaria als ‘overzichtstentoonstelling’, bewijst W139 nog steeds een plek voor experiment te willen zijn.

Ausruf zur phase Null! A voyage to Levitaria is nog tot 22 november in W139 te zien. Op 27 november viert W139 haar verjaardagsfeest.

Luuk Heezen

Recente artikelen