metropolis m

Als het om radicaliteit gaat valt er voor de Europeanen nog iets te leren van de Russen. Een topstuk in De grote verandering in het Bonnefantenmuseum is een schilderij van Olga Rozenova, dat uit niet veel meer bestaat dan een groene streep van een paar centimeter breed. Het is uit 1917.

Het schilderij is in Maastricht te bewonderen dankzij curator Sjeng Scheijen die het ontdekte in een Moskous museum, en dankzij Alexander van Grevenstijn die Scheijen uitnodigde de tentoonstelling gewijd aan de revolutionaire jaren in de Russische schilderkunst te maken. De huidige Bonnefantendirecteur Stijn Huijts valt ook te bedanken, omdat hij het financieel gestrande project wist vlot te trekken.

Te bezoeken in Maastricht is een tentoonstelling van wereldformaat.

Eigenlijk wilde Scheijen het zwarte vierkant van Malevich uit het Tretyakov naar Nederland halen, maar dat vond directrice Irina Lebedeva onverantwoord. Nu hangt de groene streep er de zucht naar verandering uit te beelden. Of staat het juist voor een verlangen naar stabiliteit en stilte? Op de plaats rust.

Het schilderij hangt in Maastricht in een tentoonstelling die veel heeft van een wervelwind. Van alles draait en draait, vooral in de schilderijen zelf. Alsof de schilderkunst samen met de gehele Russische samenleving na de eeuwwisseling bezig was op te gaan in een grote maalstroom.

Van verdwijnpunt naar ventilator – hoe de horizon uit de Russische kunst verdween. Bij de bezoekers die voor de schilderijen staan wapperen de haren.

Alleen niet bij de groene ‘proto-zip’ van Rozenova. Waar elk schilderij de grond doet tollen, steekt deze paal fier uit de grond. Het is geschikt om het hele bestaan tegen af te zetten, zowel dat aan deze als aan gene zijde, zowel de meetbare als de onmetelijke wereld.

Tegelijkertijd bevestiging en ontkenning, positief en negatief, voor en achter zegt het: kijk hier, zie mij, ik ben. Hier en nu. Maar het zegt ook hangend tussen de andere schilderijen: let niet op mij, kijk links en rechts, daar is het te doen. Bescheiden en arrogant.

Ik lees in een begeleidend schrijven dat Scheijen van zijn tentoonstelling geen wedstrijdje oost vs. west wilde maken: wie was het eerst het meest radicaal. De grote verandering biedt niet het voortraject tot de revolutie, niet de prelude van het modernisme. ‘Beweging’ is de leidende draad.

Hoewel de noord- en zuidvleugel wel enig karakterverschil kent, ontbreekt de strakke lineaire uitbenerij van de figuratie als bekend van Mondriaan. Vooral duidelijk te zien is hoe een gegoede burgerij geleidelijk aan oplost in… tja, in wat eigenlijk? Iets van een andere orde, iets abstracts.

Gezellig is anders, vindt het publiek tot op de dag van vandaag. In vergelijking met de meer figuratieve rest wordt de erezaal die is gewijd aan het suprematisme nauwelijks een blik waardig gegund.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen