metropolis m

Ângela Ferreira blikt terug op een bijzondere periode in de woningbouw: de stadsvernieuwing in de Schilderswijk in Den Haag. Over visionaire architecten en bestuurders en betrokken bewoners.

‘To me the presence of certain buildings has something secret about it. They seem simply just to be there. We do not pay any special attention to them. And yet it is virtually impossible to imagine the place where they stand without them’, aldus de architect Peter Zumthor. Architectuur is onlosmakelijk verbonden met een specifieke historische situatie. Een onzichtbare, bijna geheime situatie. De Portugees/Zuid-Afrikaanse kunstenaar Ângela Ferreira tracht deze historie bloot te leggen in haar eerste solotentoonstelling Revolutionary Traces in Stroom in Den Haag. Met twee nieuwe installaties slaat zij een brug tussen een woningbouwproject in Porto, Portugal en een woningbouwproject in de Haagse Schilderswijk van de Portugese architect Álvaro Siza Vieira.

De tentoonstelling is verspreid over twee ruimtes. Op de bovenverdieping – dat grotendeels in het teken van Den Haag staat – bevinden zich niet alleen de twee sculpturen, maar ook een wand met documenten, foto’s, video’s en tekeningen. De wand vertaalt op visuele wijze het denkproces van zowel Ferreira als Siza en is samengesteld door Ferreira en de curatoren. De ruimte onder het straatniveau is gereserveerd voor Porto en toont Houses for the people (2010), een videoproject van Catarina Alves Costa.

Revolutionary Traces is een historische puzzel. Enerzijds neemt de tentoonstelling de bezoeker mee naar Porto in de jaren zeventig. Onder het mom ‘Huizen, Ja! Krotten, Nee!’ werd SAAL opgesteld; een revolutionair en utopisch woningbouw- en stadsvernieuwingsprogramma geïnitieerd door ‘brigades’ van architecten, ingenieurs, maatschappelijk werkers en andere deskundigen die in samenwerking met het volk huisvestingsproblemen probeerden op te lossen. Siza was lid van SAAL en ontwierp onder andere het sociale woningbouwproject Bairro da Bouça: een modernistisch geheel van wit beton met een plat dak en typerende, externe portiektrappen.

Anderzijds vertelt de tentoonstelling de situatie in Den Haag in de jaren tachtig. Geïntrigeerd door Siza en zijn werk reisde wethouder voor ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing Adri Duivesteijn af naar Porto. Daar vroeg hij Siza in het kader van zijn campagne ‘Stadsvernieuwing als Kulturele Aktiviteit’ woningbouwprojecten van eenzelfde, revolutionaire aard te ontwerpen voor de Haagse Schilderswijk. Dit resulteerde – wederom in samenwerking met de Haagse bewoners – onder andere in de twee rijen duplexwoningen aan de Jacob Catsstraat.

De twee installaties van Ferreira laten zich het beste vertalen als houten huisskeletten. Ze volgen de vormgeving van de woningen aan de Haagse Jacob Catsstraat en hebben dezelfde dakkapellen en trapgevels. In de zijgevel van een van de installaties toont een projectiescherm een onbekende man die op monotone wijze het manifest van SAAL proclameert. De controle over achterstandswijken moet liggen bij de mensen die er wonen, deelt hij mede. Aan de achterzijde van de andere installatie bevindt zich een trap die naar de benedenruimte loopt.

De installaties vermengen op een zeer letterlijke wijze elementen uit Den Haag met elementen uit Porto: de Haagse vormentaal, het Portugese SAAL-manifest en de trap. De laatste doet niet alleen denken aan de externe portiektrappen van Bairro da Bouça, ook leidt de trap letterlijk naar Porto, naar beneden, naar het videoproject Houses for the people dat de turbulente geschiedenis van SAAL laat zien.

Met Revolutionary Traces legt Ângela Ferreira niet alleen de geschiedenissen van twee revolutionaire sociale woningbouwprojecten bloot, ook lijkt zij opnieuw de visionaire werkwijze van zowel SAAL, Álvaro Siza Vieira als Adri Duivesteijn onder de aandacht te willen brengen. Om de tentoonstelling volledig te kunnen doorgronden, is een uitgebreide bestudering van documenten, videomateriaal en de bijbehorende catalogus een noodzaak. Maar dat deert niet: een wandeling door de Haagse Jacob Catsstraat zal in ieder geval nooit meer hetzelfde zijn.

Lindy Kuit is stagiaire bij Metropolis M