metropolis m

Op 24, 25 en 26 april vond het openingsweekend van ‘OFF biënnale’ plaats in Boedapest, Hongarije. De wereld is weer een biënnale rijker, maar niet zomaar één. OFF is een evenement met meer dan 200 internationale kunstenaars op ruim 136 locaties volledig georganiseerd zonder enige steun van de staat.

De biënnale is het resultaat van een gezamenlijke inspanningvan kunstenaars, curatoren, galeries en verzamelaars, veelal op vrijwillige basis. De inbreng van de Hongaarse kunstenaars János Sugár T?z a múzeumban (Vuur in het museum) is misschien wel de mooiste metafoor voor de aard van het evenement: een vuur dat de gehele biënnale zal branden zolang er genoeg vrijwilligers zijn om het vuur dag en nacht in stand te houden.

OFF is niet zonder reden zonder staatsteun georganiseerd. Het initiatief is ontstaan als reactie op de veranderingen in het culturele veld onder het nationalistisch conservatieve bewind van de huidige regering. Kort gezegd zijn de afgelopen vijf jaar alle directies van hedendaagse kunstinstellingen en het nationale kunstfonds gewijzigd en is er voor kritisch, progressief, geëngageerd en experimenteel werk steeds minder ruimte in Hongarije. Binnen de bestaande instituties dan, want de initiatiefnemers van OFF , die zelf allemaal werkzaam waren bij instituten als het Ludwig Museum, laten zien dat de kunstscène in Hongarije allesbehalve zit te slapen.

Om een goed beeld te krijgen van de biënnale is enige inspanning noodzakelijk. De tentoonstellingen en evenementen zijn verspreid door de hele stad. Er is een divers programma met bijdragen door verschillende curatoren. De organisatie van OFF heeft namelijk, onder het mom van practice what you preach, een zo transparant en democratisch mogelijk beleid gevoerd. Kunstenaars en curatoren waren vrij een voorstel in te dienen dat opgenomen kon worden in het programma. Het resultaat daarvan is opmerkelijk genoeg geen onsamenhangend geheel, omdat alle evenementen bijdragen aan het gemeenschappelijke thema van de biënnale: de rol van kunst in de civil society.

De tentoonstelling History Restaged door curatoren Edit Molnár en Lívia Páldi weerspiegelt dit streven het beste. Deze tentoonstelling gaat over de noodzakelijkheid van kritisch denken en individuele en collectieve verantwoordelijk en toont allerlei verschillende strategieën van kunstenaars hoe hiermee om te gaan. Activistisch zoals in de selectie videowerken van de Israëlische Roee Rosen waarin op een satirische manier mediamanipulatie en politiek geweld op de hak wordt genomen. Of meer documentair in het videowerk Supprimer, Modifier et Preserver door Carlos Amorales dat interviews toont met verschillende rechters aan wie werd gevraagd naar eigen inzicht de wetten van het Frans burgerlijk wetboek te wissen, veranderen of bewaren.

De nadruk in OFF ligt op werk door kunstenaars uit Centraal- en Oost-Europa. Er wordt niet alleen hedendaags werk vertoond. Een aantal tentoonstellingen tonen archiefmateriaal van performances en experimenten uit de jaren zeventig en onderzoeken de betekenis van deze experimenten voor de hedendaagse kunstscène.

Soms levert dat een ondoordringbare presentatie op van een grote hoeveelheid zwart/wit geprinte A4’tjes zoals bij de tentoonstelling Aktuelle kunst in Osteuropa in Artpool. De samenstelling van archiefmateriaal van Miklós Erdély en Dóra Maurer in 2B Gallery gaf meer energie. Deze tentoonstelling Creativity and Visuality toont video’s en schetsen van de alternatieve creatieve oefeningen en tekenlessen die door Maurer en Erdély in de jaren ’zeventig werden georganiseerd en kent deels dezelfde opzet als de tentoonstelling die in 1976 door hen werd samengesteld.

Een groot deel van de evenementen vindt plaats in galeries, daardoor lijkt OFF op het eerste gezicht meer op een open galerieweekend dan een biënnale. Dit levert ook een zekere spanning op met de doelstelling van de biënnale: vervallen de inspanningen van de politiekgeëngageerde kunstenaars in een galeriesetting niet tot symboliek zonder werkelijke invloed of verbinding met het maatschappelijke? Zonder deelname van de galeries zou een groot deel van OFF echter niet mogelijk zijn geweest. Een deel van het budget is namelijk tot stand gekomen door een veiling van werken van deelnemende kunstenaars waarbij de galeriehouders hun aandeel in de verkoop hebben afgestaan aan de organisaties van OFF. Daarnaast hebben de galeries voor de gelegenheid niet alleen hun deuren geopend, maar ook de ruimte gegeven aan externe curatoren om presentaties te maken die niet per definitie, meestal niet zelfs, kunstenaars uit eigen stal presenteren.

Toch waren het voor mij de evenementen op alternatieve plekken zoals privé-appartementen, leegstaande panden en in de publieke ruimte, die het meeste indruk maakten. Een bijdrage die er uitsprong was de tentoonstelling Horizontal Standing door curatoren Katalin Simon en Zsolt Vásárhelyi. Een intieme presentatie over emigratie in hun eigen appartement met werken van kunstenaars die zelf hun eigen land om verschillende redenen hebben verlaten (net als de curatoren trouwens). Ook het Universal Anthem van het duo Société Réaliste dat werd uitgevoerd op het Szabadság tér (Plein van de Vrijheid) maakte indruk, mede omdat het optreden werd gekoppeld aan de huidige demonstraties op het plein. Het muziekstuk dat door een orkest van blazers en slagwerk werd opgevoerd, is een door computer gecomponeerd stuk waarbij het gemiddelde werd genomen van alle volksliederen die er in de wereld bestaan. Het resultaat is een kakofonisch stuk waarbij soms een harmonie of een climax te ontdekken valt die het volgende moment weer vervalt in losstaande klanken.

OFF Biennale
t/m eind mei
diverse locaties
Budapest