Come Closer Samenzweren in de Oude Kerk
Op de eerste windstille bijna-lenteavond in Amsterdam begeef ik me in de Oude Kerk. Van precies 18.09 tot 19.09 vindt hier Come Closer plaats, een terugkerend avondprogramma waarin er wordt voortgeborduurd op Germaine Kruips tentoonstelling Geometry of the Scattering. De specifieke begin- en eindtijd zijn geïntroduceerd om de schemering en zonsondergang te ervaren. Het zonlicht valt door de hoge glas-in-lood ramen naar binnen en maakt gewelven en andere details in de architectuur zichtbaar. Kruip verwijderde alle elektrische lichtbronnen in de kerk. Zonder deze ingreep zouden de lichtvlakken van de zon waarschijnlijk niet zijn opgevallen.
Net voor sluitingstijd dwalen de laatste toeristen nog wat rond door het oudste gebouw van de stad. De meesten komen voor Saskia’s graf, de aan tuberculose gestorven vrouw van Rembrandt. Tussen de bezoekers met reisgidsen door valt plots een bijzondere groep wandelaars op. Met kleine stappen en emotieloos gezicht lopen ze traag achteruit. Ik sluit me aan, net als vele anderen; er ontstaat een slinger die het orgel passeert, over de reliëfs van de graven loopt. Onze pas versnelt en we bewegen ons meer en meer richting de muren. We tekenen cirkels in de ruimte. Het 18 meter hoge werk Column Untitled (2011-2015) van Germaine Kruip staat als een baken op ons pad. Deze opstapeling van marmeren zeshoeken, kruizen, vierkanten is perfect uitgelicht in elektrisch, maar zonkleurig licht.
Organisatoren Radna Rumping en Michiel van Iersel vertellen me dat ze met Come Closer simpelweg mensen bijeen willen brengen. De avonden moedigen bezoekers aan om langer en beter naar Kruips werk te kijken en het vooral ook in de schemering te ondergaan. De performers of sprekers zijn uitgenodigd om een laag toe toevoegen aan thema’s die Kruip fascineren, zoals geometrie, ritueel, tijd en licht.
Opgewarmd door het snelwandelen, ga ik naar de kerkmeesterkamer. Muzikant en wiskundige Valery Vermeulen geeft hier een lezing over zijn mathematische manier van componeren. Zo heeft hij voor de elektronische compositie Mikromedas opnamen uit de ruimte en deep space gebruikt (de ruimte buiten ons zonnestelsel). Deze data is afkomstig uit ruimtevoertuigen Voyager 1 en 2, die eind jaren zeventig door NASA zijn gelanceerd.
Vermeulen legt uit dat hij gebruik maakt van data sonification, simpel gezegd een manier om data om te zetten in geluid. Zoals een grafiek data visualiseert, krijgt Vermeulens ruimtedata een auditieve vorm. Een interessante wetenschap, die systemen bloot kan leggen die niet zichtbaar zijn voor het oog. Zo vertelt hij dat sonification tot nieuwe inzichten over de werking van de zon heeft geleid. Omdat het onmogelijk is een vaartuig in de kern van de zon te krijgen, biedt het opvangen van golven die de zon uitstoot uitkomst.
Een andere bron die Vermeulen gebruikt voor zijn muziek zijn getallen die hij van internet en de onderzoeksfaciliteit van NASA krijgt. Deze getallen zet hij om in geluiden, door een eigen synthesizer te programmeren.
Het zeer gemengde publiek propt zich vervolgens in de kleine sacristieruimte. Hier luisteren we naar Vermeulens performance van composities Mikromedas en Krystal Ball. De donkere geluiden suizen door de steeds donker wordende ruimte. Veel echo’s, gesuis en geknisper. Ik zie hoe een oudere man zijn oor dichtdrukt met het programmaboekje.
De compositie Krystal Ball is ontstaan door het gebruiken van algoritmes en wiskundige modellen die op Wall Street worden gebruikt om fraude te camoufleren. Omringd door deze gegevens wordt de duistere kerk een nog grimmiger oord. Door een klein glas-in-loodraam zien we hoe de schemer inzet.
De laatste act vindt plaats in het Hoge koor, een open ruimte middenin de kerk, met een houten hek eromheen. Op bezwerende wijze bespeelt Kees Huges een groot aantal klankschalen. De hoge glas-in-loodramen maken van de zonsondergang haast een Rothko schilderij; een grijsblauw vlak dat overgaat in de bruinige gloed van bakstenen. Huges is ook organist en muziektherapeut. Dit laatste is te merken in de manier waarop hij het publiek benadert. Met een van zijn grootste schalen maakt hij draaiende bewegingen om ons gezicht; de trilling reist het hele lichaam door. Een ware spirituele ervaring. Ook heeft hij enkele schalen met water gevuld en slaat dit er zachtjes uit, waardoor de klanken afbuigen, vervormen.
De zon is onder, alle bezoekers mompelen nog wat na. De hoge kolom van Kruip – door de curators ook liefkozend de bonenstaak genoemd – trekt me naar zich toe, het enige object in de kolossale kerk dat helder licht reflecteert. Come Closer is een spirituele ervaring voor kunstgelovigen.
De volgende en laatste Come Closer in het kader van de tentoonstelling van Germaine Kruip vindt plaats op 26 maart, van 18.34 tot 19.34.
Anne Marijn Voorhorst
is dichter en schrijver
