metropolis m

Ongetwijfeld het meest duidelijke voorbeeld is Bajs meesterwerk De Begrafenis van de Anarchist Pinelli (1972), waarin zijn sympathieën voor het anarchisme goed tot uitdrukking komen. Het werk, het pièce de resistence van deze tentoonstelling waarom het geheel lijkt te zijn opgebouwd, ziet eruit als een theaterdecor, waarbij aan de linkerkant een groep mannen, vrouwen en kinderen te zien zijn met anarchistische zwart-rode vlagen, waarop een omcirkelde de A staat. Aan de rechterkant van het schouwspel zijn groene en rode monsters, die zijn behangen met medailles, dolken en geweren, aan het rellen. In het midden is een man te zien die een noodkreet slaakt, terwijl hij neervalt.

Op het decor hoort nog de afbeelding van een raam. Vanwege conserveringsredenen kon deze in het Cobra Museum jammer genoeg niet op het werk geplaatst worden en hangt het ernaast. Het typisch klassieke venster van een Italiaans stadspaleis straalt autoriteit uit, maar binnenin is alleen een schemerlamp te zien die we kennen van films en die doet denken aan verhoren, geweld en corruptie. Allerlei handen duwen Pinelli uit het raam, en geven de monsters wapens en drank. De mensen met vlaggen worden aangevallen.

Baj maakte het kunstwerk naar aanleiding van Guiseppe Pinelli’s dood nadat hij in 1969 vanaf de vierde verdieping van het politiebureau in Milaan uit het raam viel. De politie deed het af als een ongeluk, maar Baj en vele anderen waren ervan overtuigd dat Pinelli vermoord was. Bajs werk werd vervolgens zelf in controverse gehuld en gecensureerd. Precies op de dag dat De Begrafenis van de Anarchist Pinelli voor het eerst te zien zou zijn in het Palazzo Reale in Milaan, werd de politieman, die verdacht werd van de dood van Pinelli, vermoord. Daarna werd de tentoonstelling direct gesloten ‘wegens technische redenen’.

Het werk werd een jaar later in 1973 in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam getoond en heeft veertig jaar later nog steeds niet aan kracht ingeboet. Zoals bijvoorbeeld de protesten rondom de dood van Mitch Henriquez duidelijk maken, is zowel politiegeweld als het protest daartegen nog immer aan de orde van de dag.

De werken waarin Baj aanhaakt op de actualiteit, zoals de kernwapenwedloop, en grote investeringen in de ruimtevaart, zijn vandaag nog steeds relevant en lijken soms zelfs direct te verwijzen naar de krantenkoppen van vandaag. Zo doet het schilderij Twee Kinderen in de Nucleaire Nacht (1956), waarbij zwarte figuren voor een rode lucht staan, waar puin door zweeft, denken aan een apocalyptische toekomst, of het nu door de opwarming van de aarde komt of toch nog door een nucleaire oorlog.

Of het schilderij getiteld Wezens van een Andere Planeet Verkrachten onze Vrouwen (1959), waarop een pin-up uit de jaren vijftig te zien is met ontblote borsten waar twee zwarte gedaantes omheengebogen staan. De westerse vrouw is duidelijk een object dat telkens door andere aliens zal worden geterroriseerd.

Baj verwierf zijn grootste bekendheid met zijn serie schilderijen van generaals. Hierbij zien we monsterlijke gedrochten die vol van zichzelf poseren, behangen met medailles met hun arm in de lucht. Baj, die opgroeide onder het bewind van Mussolini, laat de stompzinnigheid van deze militairen zien. Hij ridiculiseert ze door ze te feminiseren met lange haren en wimpers. Het doet denken aan hoe online de draak gestoken wordt met pompeuze politieke leiders zoals Trump en Poetin.

[figure baj3]

Toch zijn de generaals niet de meest gevaarlijke figuren in Bajs tentoonstelling. Zijn groen-rode vierkante robots gemaakt van het speelgoed Mecano hebben iets weg van de animatiefiguurtjes de Minions. Maar waar de Minions humoristisch zijn omdat ze de slechterik eerder voor de voeten lopen dan helpen, zijn Bajs robots dienstbaar en volgzaam. Baj relateerde zijn robots aan de bourgeoisie die orders opvolgt zonder na te denken. Ze doen denken aan de anonieme vliegveldmedewerkers die direct het reisverbod van Trump uitvoeren, zelfs als ze een vijfjarig jongetje uren moeten vasthouden. De robotmens is cruciaal voor machtsbehoud, zo blijkt, want zonder hem kunnen generaals niets beginnen.

Door Bajs werken te tonen en het protest daarin te belichten, laten de tentoonstellingsmakers zien dat angst voor de toekomst, buitenlanders en een autoritaire staat niets nieuws zijn. Ze zijn niet eens terug van weggeweest, maar waren er altijd al.

In 1973 weigerde Baj zich als anarchist te laten portretteren door een Rotterdamse krant. We weten niet precies waarom, maar wellicht was het voor hem een manier om zijn artistieke vrijheid te behouden en niet als propagandakunstenaar bestempeld te worden. Dat blijkt ook in het Cobra Museum. Het werk overtuigt door zijn nog altijd actuele politieke kritiek, maar minstens zoveel om de vrijheid en de lol die erin doorklinkt. Zoals Baj het eens zei: ‘Alleen met plezier kan je je op een valide manier verzetten tegen het systeem.’