metropolis m

Voor haar meest recente werk, de fotofilm Ascent, heeft Tan een gigantische hoeveelheid aan fotografisch materiaal waarop de iconische berg de hoofdrol opeist of enkel als achtergrond dient, aan elkaar gemonteerd. In opdracht van het Izu Photo Museum selecteerde zij in hun archief en uit door het publiek ingezonden beeldmateriaal duizenden fotografische beeltenissen van de berg. Tan snijdt dwars door de tijd door archiefmateriaal met hedendaagse foto’s van onbekende anderen te combineren. De meanderende, fictieve dialoog tussen Mary en Hiroshi verbindt de talloze associaties, gedachtegangen en sprongen in tijd en perspectief met de simpele lijnen van de Mount Fuji.   

De Japanse Hiroshi spreekt vanuit het land van de doden in het Japans met zijn nog levende geliefde Mary die hem in het Engels beantwoordt. Hiroshi verhaalt over zijn beklimming, ascent in het Engels, van de vulkaan aangevuld met overpeinzingen en Japanse vertellingen. Hij onderwijst Mary in de boeddhistische manier van kijken, zegt dingen als ‘de essentie van bloemen is vallen’. Mary is analytisch ingesteld, kijkt met een westerse bril naar de wereld om haar heen. Zij zijn de belichaming van enkele binaire opposities; leven en dood, licht en schaduw, het westen en Japan, klimmen en dalen.

Ascent is een fotofilm, een ogenschijnlijke contradictio in terminis. Is fotografie immers niet het bevriezen van de tijd terwijl film de tijd in beweging vangt? Aan het begin en einde van de film verandert een stilstaande foto met de beeltenis van Fuji langzaam. Het wordt donkerder, dan weer lichter, de kleuren veranderen, beelden komen en vervagen terwijl de oude vulkaan zelf onveranderlijk blijft. Het beeld combineert filmische en fotografische kwaliteiten, vangt licht en schaduw als een camera en het voorbijglijden van de tijd. Zoals Mary op een gegeven moment Tanzaki quote: ‘We find beauty not in the thing itself but in the patterns of shadows, the light and darkness that one thing against another creates’.

In De Pont wordt de film doorlopend vertoond. Eromheen is een tentoonstelling ingericht met vroeger werk van Tan; waaronder het videowerk The Changeling (2006), waarin Tan ook met archiefmateriaal werkt. In een ander werk, Depot (2015) beweegt de camera langzaam langs op sterk water gezette beesten, die ondanks spannende verhalen in het museum maar moeilijk tot leven te wekken blijken, in tegenstelling tot het archiefmateriaal in The Changeling. 

Via de ansichtkaarten waaruit Ascent later blijkt opgebouwd, schuifelt het publiek de filmzaal in en neemt plaats op de banken of stoelen. Het scherm flikkert. Iets meer dan een uur lang schuiven duizenden foto’s als ware ze wolken voor de Mount Fuji. Ze ontnemen ons het zicht op de werkelijke berg en onderstrepen tegelijkertijd de mythe die haar omringt. In Japan werden bergen zelf als goden aanbeden. De connectie tussen bergen en goden lijkt universeel, Mount Olympus in Griekenland en Mount Kailash in Tiber, maar nergens anders ter wereld zijn het de bergen zelf die goden zijn. De vulkaan is niet enkel een natuurfenomeen dat dood en verderf zaait. Zij heeft ook een scheppende kracht, genereert leven door het land vruchtbaar te maken.

Hoewel een groot deel van de gebruikte foto’s clichématige vakantiekiekjes zijn, demystificeren ze Mount Fuji niet. Integendeel, hoe meer beeld er naar je toe wordt geslingerd des te ongenaakbaarder lijkt de berg boven dat alles uit te torenen. Soms verdwijnt ze even uit je gezichtsveld, maar dan doemt ze weer op. Zoals Tan zelf zegt: ‘These thousands of images encircle the mountain like a cloud – revealing it and hiding it at the same time.’ 

In het kunstenaarsboek Ascent zit een cassette met drie boeken erin; een fotoboek en een bundel essays die er zowel in het Japans als in het Engels uitgegeven in zit. Het verschil tussen film en fotografie is duidelijk voelbaar wanneer je het fotoboek doorbladert na het zien van de film. Plots word je geconfronteerd met uiteenlopende beelden wier samenhang niet in een keer duidelijk is en waarvan de combinatie niet per se een meerwaarde is. Een gevoel dat gedurende de film ontbrak. De drie essays geven context aan Ascent, door het werk onder andere in het oeuvre van Tan te plaatsen, het fenomeen fotofilm onder de loep te nemen en een geschiedenis van de perceptie van vulkanen te geven. De cassette is een waardevolle aanvulling op de film zelf, ook omdat het een ruwe versie van het script voor de film bevat. Het is prettig om na thuiskomst associaties en gedachtegangen die je door de grote hoeveelheid aan beelden ontglipt waren nogmaals te lezen.

Kun je zien zonder werkelijk waar te nemen? De scheidslijn tussen verschillende manieren van kijken wordt in Ascent onderzocht. Er wordt gezegd dat Mount Fuji het beste van een afstand te bekijken is, dat als je eenmaal de top hebt bereikt, je tot de realisatie zal komen dat er daar niets is. Ook de eindeloze stroom aan beelden in onze hedendaagse beeldcultuur ontneemt ons het zicht op wat werkelijk is. Herinneringen raken ondergesneeuwd door de berg aan visuele informatie die men dagelijks ziet en terug kan kijken. ‘Ze wringen zich’, zo zegt Mary tegen het einde van de film, ‘tussen ons en de wereld in’.