metropolis m

In het essay ‘Shame, Theatricality, and the Queer Performativity: Henry James’s The Art of the Novel’ beschrijft de Amerikaanse literatuur- en cultuurcriticus Eve Sedgwick hoe schaamte ons volledig bewust maakt van onze individualiteit, en tegelijkertijd een zeer directe vorm van communicatie is. Op een fysieke manier, door te zweten, trillen, blozen, stotteren of te huilen laten we zien hoe culturele codes, stigma’s en sociale verwachtingen op ons inwerken. Sedgwick meent dat veel queer identiteiten sterk gevormd zijn door schaamte, en een zekere ‘schaamte creativiteit’ bezitten. Ze doelt hiermee op de manieren waarop het schaamtevolle de kunsten kan inspireren, maar ook tot een performatief onderdeel van de eigen identiteit kan maken. Sedgwick refereert daarbij aan seksuele subculturen, zoals bdsm of leather, waarin vernederingen theatraal vorm krijgen.

Friedrich citeert in zijn werk geregeld bestaande seksuele subculturen, om ze vervolgens van een nieuwe betekenis te voorzien. In de video Untitled (2010-2011) zien we fragmenten uit een pornofilm, waarin een naakte man in een op maat gemaakte kooi elektroshocks krijgt toegediend. Dit beeld wordt afgewisseld met videobeelden van de Amerikaanse vlag. Friedrich legt een ironische link tussen twee beelden die beide een bepaald idee van vrijheid symboliseren, maar tegelijkertijd de kijker ook subtiel herinneren aan de Amerikaanse martelpraktijken met elektroshocks in instellingen zoals de Abu Ghraibgevangenis.

In andere werken creëert Friedrich rituelen waarin schaamte op performatieve wijze wordt vervormd. Een indrukwekkend voorbeeld hiervan is Friedrichs video-installatie The Stone That The Builder Rejected Twice (2008-2014). In de video is Friedrich zelf te zien, terwijl hij in het midden van zijn atelier aan een strop bungelt. Een via het internet gecontacteerde blonde adonis verschijnt in het atelier en kijkt verdwaasd naar het macabere tafereel. In plaats van ervandoor te gaan, besluit hij het spel van de necrofiel mee te spelen. Terwijl het licht van een stroboscoop hun schaduwen laat dansen, streelt de jongen Friedrichs in de lucht zwevende voet en betast hem met zijn lippen. Het onschuldige en het perverse, het aantrekkelijke en het dode lichaam, de lippen en de voeten vermengen zich tot een magisch schouwspel.

Christian Friedrich is dit jaar de winnaar van de Cobra Kunstprijs Amstelveen. Een onderdeel van deze prijs is een tentoonstelling met nieuw werk in het Cobra Museum, die recentelijk opende onder de titel Specters of Want. Het is de eerste solo van Friedrich sinds 2014, toen hij in De Hallen in Haarlem werk liet zien (waaronder The Stone That The Builder Relected Twice) dat nog sterk in mijn geheugen staat gegrift. Tijdens het Amsterdam Art Weekend werd daarnaast de geluidsinstallatie Skins getoond in het Goethe Institut Amsterdam.

Cobra Museum

In de lichte benedenzaal van het Cobra Museum is een overzichtelijke presentatie ingericht. Vanaf de ingang zijn bijna alle werken te overzien. Het meest in het oog springend zijn drie grote sculpturen die ieder bestaan uit de botten van een gigantische voet en been, waaraan een klein stel hersenen zit verbonden. Twee van deze sculpturen, de ene zilverkleurig, de ander glanzend blauw, zijn aan het plafond bevestigd met een strook PVC die uit de gleuf tussen de twee hersenhelften komt. Een derde exemplaar is bronskleurig en wordt ondersteund door een metalen spiraal die in een plateau verdwijnt. De werken komen voort uit een bezoek aan de Torajanesen, een Indonesische stam die hun overleden familieleden net zo lang verzorgen en ‘in leven houden’ tot genoeg is gespaard voor de begrafenis. De relatie met dit weerzinwekkende, maar ook liefdevolle ritueel is moeilijk terug te zien in de sobere werken.

Op diverse witte zuilen liggen doorzichtige glazen voeten die gevuld zijn met een chemisch gefabriceerd parfum, dat zweetvoeten moet nabootsen. Ik wapper met de zaaltekst en snuif de geur meerdere malen goed op. Het kan aan mijn neus liggen, maar ik ruik niets. Alleen een lichte tinteling strijkt door mijn neusholte. Ik moet denken aan de dreigende tekeningen van David Haines, waarin mannen aan sportschoenen ruiken alsof het om een drug gaat. Van de rauwheid die bij deze fetish hoort, blijft bij Friedrich slechts een symbolisch sierobject over. Achterin de ruimte staat een cirkel van speakers met daarbuiten een groot tv scherm waarop een video speelt. In de video, die geïnspireerd is op de Chinese watermarteling, is een wit oppervlak te zien met in het midden een gaatje waarin ritmisch een druppel valt. De echo van het druppelende geluid schiet rond langs de luidsprekers. Naarmate de video vordert, wordt het witte oppervlak bedekt met vieze vegen.

Als een broeierige nachtclub waar ineens ongenadig de tl-lampen aangaan, roept de tentoonstelling bij het Cobra Museum vooral een onttoverend gevoel op. De kale ruimte met in het midden de groep witte sokkels, sculpturen en een tv-scherm, maakt een intieme ontmoeting, waarbij een werk kan opduiken of zich langzaam kan blootgeven, onmogelijk. Het laat tegelijkertijd zien dat de werken niet genoeg spanning oproepen om op zichzelf te boeien. Friedrich verwijst naar het abjecte, maar behoudt zelf een veilige afstand.

Goethe Institut

In de statige met houtsnijwerk versierde achterzaal van het Goethe Institut klinkt het ongemakkelijke gelach van verschillende mannen en vrouwen die gekieteld worden. Binnen de context van Friedrichs eerdere werken is de associatie met kietelen als een martelmethode of seksueel fetisjisme snel gelegd. Het geluid bezit geen duidelijke opbouw, het is een vrij monotone afwisseling van verschillende lachen. Zodra het geluidswerk echter stilvalt, en de vogels in de tuinen van de grachtenpanden te horen zijn, voel ik iets van de beklemming die het werk oproept. Eindelijk stilte. In tegenstelling tot het Cobra Museum past de ruimte bij het werk van Friedrich, het is niet moeilijk om je binnen het antieke interieur een scène in te beelden uit een boek zoals Venus in bont. Toch hoop ik dat Friedrich zich in de toekomst zal revancheren met werk waarin hij niet slechts refereert aan bestaande praktijken, maar zijn eigen schaamte creativiteit toepast.