metropolis m

Overzicht tentoonstelling met midden Sara Sejin Chang (Sara van der Heide),links Peter Fed en echts Yuri Pattison

Waar we in de beginjaren van het internet vrolijk over het web surften, worden we nu overspoeld door een stortvloed aan informatie. Datastromen zijn sterker dan ooit, we zijn op onze hoede voor informatielekken en de cloud hangt als een ongrijpbare mist om ons heen. Deze metaforen voor het internet komen niet zomaar uit de lucht vallen. De infrastructuur voor al deze data, zoals servertorens en computerparken, heeft enorm veel water en elektriciteit nodig voor koeling en energie. Dit legt een flink beslag op onze grondstoffen en heeft grote impact op het klimaat. De Hollandse Savanne, de nieuwste tentoonstelling in De Domijnen in Sittard, onderzoekt hoe we hiermee om kunnen gaan.

Femke Herregraven

De Hollandse Savanne klinkt als een contradictie en dat is precies wat curatoren Barbara Cueto en Bas Hendrikx voor ogen hebben: de Lage Landen en onze eeuwige strijd tegen de zee, plotseling geconfronteerd met droogte. Met deze tegenstelling verwijzen ze naar Nederland als een van de grootste wereldwijde knooppunten voor dataverkeer en stellen daarbij de vraag hoe we onze natuurlijke bronnen het beste kunnen benutten. Zo verdiepen zij zich in de ecologische gevolgen van de groeiende datastroom en belichten de impact van ons technologisch consumentisme op het milieu. Zij sluiten hiermee aan op een steeds meer gehoorde kritiek die de invloed van het fysieke internet op de wereld om ons heen bevraagt.

De Hollandse Savanne presenteert nieuw werk van Sara Sejin Chang (Sara van der Heide) naast werk uit de eigen collectie van De Domijnen zoals de video Amphibious (login-logout) (2005). In deze zwart-wit film door Allora & Calzadilla zit een viertal schildpadden gebroederlijk naast elkaar op een stuk drijfhout dat rustig dobbert op de stroming van de Parelrivier in China. Op de oevers trekken schoorstenen en fabrieken langzaam voorbij. Met een haast aandoenlijk naïeve eenvoud plaatst het werk de snelheid van kapitaal en arbeid in de industrie tegenover de traagheid van de schildpadden. Het maakt echter ook snel duidelijk dat de wereld bijna vijftien jaar later een stuk complexer is geworden.

Yuri Pattison - The Ideal v2.0

Charles Lim

De meeste werken in de tentoonstelling zijn meer recent en spelen in op actuele ontwikkelingen, zoals de opkomst van cryptomunten als Bitcoin en Ethereum. S.K. Ruud &AE presenteren in Sittard Ludological (2016), een vervreemdende installatie waarin een boomstam langzaam wordt vernietigd door een ongrijpbaar spel van algoritmen verbonden met de cryptogeld-markt. Deze relatie tussen de economische kracht van online valuta en ecologie wordt verder uitgewerkt in het werk van Yuri Pattison. In zijn installatie The Ideal V.02 (2015) onderzoekt hij door middel van video en technische apparatuur het mijnen van Bitcoin en de grote hoeveelheden water en elektriciteit die nodig zijn om de zogenoemde datafarms draaiende te houden. Beide werken maken zo de invloed van online systemen op de fysieke wereld inzichtelijk en het zijn deze momenten waarop De Hollandse Savanne op zijn sterkst is.

Toch raakt in het concretiseren van datastromen soms ook een zekere gelaagdheid verloren, zoals gebeurt bij de twee spiegelende aluminiumplaten van Jura Shust. In het oppervlak van Absorption (2016) graveerde hij waterspetters en voegde daarnaast kleine tabletten actieve houtskool toe, een natuurlijke substantie die wordt gebruikt om water te zuiveren. Shust presenteert zo een wel erg letterlijke manifestatie van water als metafoor voor data en laat weinig aan de verbeelding over. Desondanks weten de verschillende werken die in De Hollandse Savanne zijn samengebracht ons, om met het cliché te spreken, een spiegel voor te houden. Want wat betekent het als water, dat eerder een hoofdbron en fundamenteel mensenrecht was, steeds meer wordt gebruikt ter ondersteuning van ons digitale zelf in plaats van ons fysieke zelf? Wat zijn de gevolgen, risico’s en alternatieven van deze ontwikkeling?

Onze digitale identiteit is net zo vloeibaar als de datastromen waaruit ze is opgebouwd en versnipperd over de diverse platforms van grote internetbedrijven als Facebook, Amazon en Google. Deze bedrijven hebben niet alleen een steeds groter wordende macht over de privacy van ons digitale zelf, door natuurlijke bronnen te gebruiken, leggen zij, zoals De Hollandse Savanne laat zien, ook beslag op belangrijke rechten van ons fysieke zelf. In hun indrukwekkende film All That is Solid Melts into Data (2015) gaan Ryan S. Jeffery en Boaz Levin op zoek naar de fysieke locaties en de ecologische impact van deze bedrijven. Welke macht in de fysieke wereld geven we hen door ons digitale zelf aan hen toe te vertrouwen? Wat verwachten we daarvoor terug, en is hun verantwoordelijkheid daarmee ook niet de onze?

Overzicht tentoonstelling met S.K.Ruud &AE en Johan Rosenmunthe

Overzicht tentoonstelling

Hoewel de kwestie rondom gedeelde verantwoordelijk met de opkomst van online grootmachten een nieuwe vorm heeft gekregen, is zij in essentie niet nieuw. Met haar werk Malleable Regress – Baltic Sea (2018) laat Femke Herregraven zien dat oude koloniale handelsroutes nu in de vorm van internetkabels onder zee nog steeds een cruciale rol spelen in wereldwijde financiële systemen. Haar rubberen ‘Tjipetir’ tegels zorgen zo voor een belangrijke historische inbedding van hedendaagse ontwikkelingen en worden ondersteund door historische objecten en documenten die verspreid door de tentoonstelling te vinden zijn; van monsters van de eerste transoceanische kabels uit het Teylers Museum tot de Atlas zum Kosmos van wetenschapper Alexander von Humboldt.

Met de combinatie van kunstwerken, documentatiemateriaal en historische objecten neemt De Hollandse Savanne je mee in een stroomversnelling van zorgvuldig bij elkaar gebrachte werken die elkaar thematisch versterken. Wat daarbij tenslotte opvalt, is dat het geheel bijzonder ontmenselijkt overkomt, zoals de infrastructuur voor onze digitale identiteit immers ook slechts uit kille hardware bestaat. Wanneer de mens dan toch in beeld komt, wordt maar al te duidelijk welke proporties de constante stroom van dataverkeer inmiddels heeft aangenomen. Op de schaal van het internet blijkt de digitale mens slechts een verzameling enen en nullen, terwijl zijn rol als fysiek wezen lijkt gereduceerd tot de repetitieve handeling van het rollen van eindeloos lange datakabels in immense betonnen tanks. De toon van De Hollandse Savanne is dan ook niet zozeer positief of gericht op duurzame oplossingen. Daarentegen wordt de vervreemding die voortkomt uit het grote contrast tussen onze digitale en fysieke realiteit, tussen datastroom en droogte, akelig duidelijk voelbaar.

Geraldine Juarez

Alle foto’s door Gert-Jan van Rooij.

De Hollandse Savanne, De Domijnen, Sittard, t/m 01.04.2018

Merle Smeets

is cultuurwetenschapper en kunsthistoricus

Recente artikelen