metropolis m

Isabelle Andriessen

Gemeenteaankopen, de tweejaarlijkse aankoopexpositie met werk van Nederlandse kunstenaars in het Stedelijk Museum, draait ditmaal onder de titel Freedom of Movement om time based media, zoals video en performance. Met een opvallend hoog aantal black boxes wordt ook de bewegingsvrijheid van de bezoeker op de proef gesteld.

Freedom of Movement is het thema van de tweejaarlijkse tentoonstelling rond de (nog te bepalen) Gemeentelijke Kunstaankopen in het Stedelijk Museum Amsterdam. Ze is anders dan het woord ‘gemeente’ suggereert, samengesteld uit werk van in Nederland wonende kunstenaars. Na een open oproep is een selectie gemaakt door een gelegenheidscommissie onder leiding van een van de conservatoren van het museum. Dit jaar is dat Karen Archey, die sinds 2017 werkzaam is bij het Stedelijk als conservator hedendaagse kunst en time based media. Kunstenaars die werken met film, video, internetkunst, performance en andere vormen van time based media zijn opgeroepn te reageren. Een commissie, bestaande uit Juha van ’t Zelfde (curator en directeur Shadow Channel, Sandberg Instituut), Harm van den Dorpel (kunstenaar), Ligia Lewis (choreograaf) en Susan Gibb (curator If I Can’t Dance), bepaalde de selectie van exposanten waaruit later enkele werken voor aankoop worden voorgedragen.

Kate Cooper

Danielle Dean, aangekocht werk uit Gemeentelijke Aankopen Stedelijk Museum 2018

De tentoonstelling biedt een twintigtal werken van opvallend veel grote namen op het gebied van video-, performance en internetkunst, zoals Rory Pilgrim, Melanie Bonajo, Yael Bartana, Rafaël Rozendaal en Jodi. Een indrukwekkende, maar enigszins keurige en weinig verrassende selectie. Dat gevoel wordt versterkt door de presentatie. Bij het betreden van de tentoonstelling valt direct op: de black box is terug. Videowerken worden in zwarte hokjes gepresenteerd, vaak achter elkaar door. De ruimtelijke installaties krijgen een white cube. Dit resulteert in een opeenvolging van afzonderlijke hokjes en verhalen, die het geheel wat uiteen laten vallen. Daar komt bij dat in de zalen waarin verschillende werken wel samenkomen de samenhang ontbreekt: in de grote zaal bewegen de virussen, dansers en sculpturen van respectievelijk Kate Cooper, Michele Rizzo en Isabelle Andriessen rondom de kille wachtruimte van de Immigratie en Naturalisatiedienst zoals weergeven in een installatie van Juan Arturo García. De toeschouwer mag bedenken wat de werken met elkaar van doen hebben en op wat voor manier.

‘Vrijheid van beweging’ – en vaker nog het gebrek daaraan – kent een bonte verzameling aan verschijningsvormen. Toch valt er wel een tendens te bespeuren, zeker in het karakter van de videowerken: veel werken zijn documentair, introspectief en met aandacht voor het verleden en vertellen over allerlei vormen van beknotting, zowel politiek, economisch als cultureel-maatschappelijk. Kunstenaars proberen de huidige structuren die veelal een beperking van de (bewegings)vrijheid veroorzaken te doorgronden. Postkoloniale, technologische, raciale en gender-gedomineerde verhalen en geschiedenissen overheersen. De Zeitgeist is in de Gemeentelijke Kunstaankopen 2018 alom aanwezig.

Sara Sejin Chang (Sara van der Heide), bekend om haar installaties, tekeningen en performances waarin ze culturele identiteit in relatie tot Europese patriarchale structuren onderzoekt, is in de tentoonstelling vertegenwoordigd met een persoonlijk videowerk dat aandoet als een gesproken dagboek. Tijdens haar residentie bij WIELS in Brussel werd de stad op 22 maart 2016 getroffen door twee aanslagen. Sara Sejin Chang geeft een intiem inkijkje in een stad die verkeert in angst en vertwijfeling. Het boeiende werk sluit aan bij New World Summit (2012-2018) in een aansluitende zaal. Van Jonas Staals doorlopende artistieke en politieke project rondom alternatieve ‘parlementen’ die politiek zijn buitengesloten uit de heersende orde, is documentatiemateriaal te zien uit een eerder in Brussel opgenomen editie (2014). Staal laat in een videoregistratie van een conferentie vertegenwoordigers van nieuwe en alternatieve politieke organisaties aan het woord die hun democratisch strijd om inspraak toelichten.

Falke Pisano duikt eveneens in maatschappelijke structuren, zij het op meer poëtische manier, in een omvangrijke installatie (en performance) met filosofische implicaties. Aan de hand van The Lady in the Looking Glass: A Reflection (1929) van Virgina Woolf kaart ze aan hoe onze definities van tijd en ruimte genderbepaald zijn. In de tweede iets bescheidener installatie Wonder What Time It Is? (2017) gaat ze in op een verhaal van Edgar Allen Poe, een vertelling over de verontrustende inbreuk op de tijdsindeling in het verzonnen dorp Vondervotteimittiss in het Nederland van de negentiende eeuw. Het biedt een niet gemakkelijk toegankelijke maar intrigerende uiteenzetting over de consequenties van de maatschappelijke onderwerping aan de tijd, die wordt gekoppeld aan de industrialisatie en de kolonisatie. 

Postkoloniale, technologische, raciale en gender-gedomineerde verhalen en geschiedenissen overheersen. De Zeitgeist is in de Gemeentelijke Kunstaankopen 2018 alom aanwezig

Rory Pilgrim

Falke Pisano

Natuurlijk mag de invloed van technologie op samenleving en vrijheidsbeleving in een time based arts tentoonstelling niet ontbreken. Rory Pilgrim maakte samen met Carol Kallend, die zich actief inzet voor de rechten van mensen met een beperking, een muziekalbum bestaande uit elf nummers, dat in het Stedelijk wordt getoond als atmosferische muziekvideo. Geheel in lijn met zijn werkwijze is Software Garden (2016-2018) een muzikaal-sociaal onderzoek waarin een verharde en vereenzaamde maatschappij tegen het licht wordt gehouden. De muziekvideo’s vormen een pleidooi voor een meer humane inzet van technologie. Melanie Bonajo laat in haar videowerk Progress vs. Sunsets: Reformulating the Nature Documentary (2017) kinderen aan het woord over de relatie tussen dier, mens en hun leefomgeving – en de invloed van camera’s, smartphones en andere opnameapparatuur op hun privacy. YouTube-filmpjes van dieren op het internet vormen het uitgangspunt. Welke rechten hebben dieren? Wat vinden zij ervan dat ze online bekeken kunnen worden? Met een ontwapenende openheid antwoorden de jonge kinderen – zo tussen vier en twaalf jaar oud – vaak verrassend filosofisch.

Er is enige welwillendheid nodig om tot de kritische kern van de tentoonstelling door te dringen

JODI

Raphaël Rozendaal

De installatie VViFi (2018) van JODI maakt de alomtegenwoordigheid van mediagiganten zichtbaar. Het netart-duo, waarvoor technologie zowel medium als het belangrijkste onderwerp van reflectie is, heeft door de hele tentoonstelling zogenaamde Captive Portal nodes geplaatst die ons toegang geven tot een wifinetwerk. In ruil daarvoor worden we gemonitord en op beeldschermen weergegeven; onze namen worden hierbij wel gereduceerd tot het merk van onze mobiele telefoon. Met wifinetwerken overal om ons heen zijn we mobieler en bereikbaarder dan ooit, maar als individu doen we er steeds minder toe.

Dat de bezoeker zich voor het werk van JODI – goed voor Nederlands meest radicale netart-kunstwerken – eerst zelf moeten aanmelden, is veelzeggend. Er is enige welwillendheid en ook uithoudingsvermogen (gezien de tijdsintensieve werken) nodig om tot de kritische kern van deze tentoonstelling door te dringen.

Gemeentelijke Kunstaankopen 2018: Freedom of Movement, Stedelijk Museum Amsterdam, te zien t/m 17 maart 2019

Sanneke Huisman

Recente artikelen