metropolis m

Luca Heydt

Elk jaar kiest Studium Generale van de Rietveld Academie een nieuw onderzoeksthema dat aansluit bij vraagstukken en discussies in de (kunst) wereld. Dit jaar is het thema Resilient Bodies: Strategies and Practices for Fluid Embodiments. Het vierdaagse congres vindt op dit moment plaats in het Stedelijk Museum Amsterdam. Via de website en YouTube is het congres te volgen en terug te kijken. Onderdeel van Studium Generale is ook Rietveld Uncut, een expositie waar 35 Rietveld studenten uit alle afdelingen projecten ontwikkelen in relatie tot het theoretisch kader van Studium Generale. 

Volgens de organisatie draait het bij Resilient Bodies om de verschillende manieren waarop het lichaam zich manifesteert en ervaren wordt. ‘Door Covid-19, de quarantaines en richtlijnen voor fysieke afstand hebben we niet alleen te maken met (onze) virale lichamen, kwetsbare lichamen en eenzame lichamen; in pogingen om het leven voort te zetten, manifesteren we ons non-stop achter onze schermen als virtuele lichamen en data-lichamen.’ Er wordt gesproken van het ontstaan van nieuwe levensvormen, technieken van controle, uitsluiting en manipulatie en een bijpassende sociale en politieke opdeling in ‘lichamen die ertoe doen en lichamen die er minder toe doen’. Hoe hieraan te ontsnappen? Is protest een manier: de vorming van collectieve lichamen, zonder de eigen subjectiviteit te verliezen?

Stephanie Welvaart

BOOTY

De eerste congresdag staat in het teken van BOOTY, een begrip zich laat vertalen naar zowel gestolen goederen buitgemaakt in de oorlog, als wel het achterste van een menselijk lichaam. CPR (Charlotte Rooijackers) cureert en presenteert het programma van vandaag en voert het publiek in vogelvluchtvlangs de stinkende geschiedenis van oorlogsbuit. In de inleiding vertelt Rooijackers hoe tijdens koloniale oorlogen geroofde goederen vervolgens hun weg voeden naar westerse openbare musea en daar nog altijd gepresenteerd worden als legaal verworven goederen. Hoe dat onrecht te herstellen? De sprekers concentreren zich op de koloniale relatie tussen Nederland en Zuid-Oost Azië.

De toon wordt gezet door Arahmaiani, beeldend kunstenaar uit Indonesië, met de voordracht ‘Revitalizing Cultural Heritage – The Past Has Not Past’. Arahmaiani maakt duidelijk dat de koloniale periode voor het onafhankelijke Indonesië nog lang niet voorbij is nu het land opereert onder een kapitalistische systeem dat voor veel sociaalpolitieke problemen zorgt alsmede het milieu enorme schade toebrengt. In haar projecten benadrukt ze het belang van het teruggeven van gestolen erfgoed, door de culturele betekenis van de objecten te lokaliseren. Ze brengt erfgoed op verschillende manieren terug in de oorspronkelijke context. Bijvoorbeeld door de oude symboliek die is uitgewist door de kolonisatie en het huidige kapitalisme weer onder de aandacht te brengen, zoals in het werk Lingga-Yoni (1993) dat is geïnspireerd op een reliëf uit de oude boeddhistische Borodurur tempel.  Ook creëert Arahmaiani projecten waarin ze de nomadische cultuur revitaliseert, en zet ze ecologische projecten op waarin men in gemeenschappen samenwerkt aan het planten van bomen, opruimen van afval en het verantwoord produceren van voedsel. We moeten voor de wereld zorgen alsof het onze tuin is, is de boodschap die Arahmaiani ons vandaag meegeeft. Samenwerken, verbinding maken en van elkaar leren is nog steeds mogelijk, ook in deze tijd.

Arahmaiana

Ain Taha

Aansluitend is de film Spectacular Healing van het burgercollectief Lifepatch uit Jakarta te zien. De film laat zien hoe de kennis van vrouwelijke sjamanen uit de Batak stam van Noord-Sumatra langzaam maar zeker uit de geschiedenis is gewist. De sjamanen gebruikten bij hun healing medicinale boeken, de zogenaamde pustaha, die in de koloniale tijd zijn gestolen. Er is alleen nog een orale traditie om hun healing praktijken in stand te houden. In de film wordt dit epistemologisch geweld wordt genoemd: welke praktijken worden gezien als een betrouwbare vorm van geneeskunde, en welke doen we af als exotisch en onbetrouwbaar? De film maakt pijnlijk duidelijk hoe traditionele geneeskunde, die mensen effectief wist te helpen, zonder hoge kosten, verloren is gegaan ten gunste van een door het westen gedicteerde peperdure door marktwerking aangejaagde opvatting van geneeskunde.

Een performatief intermezzo van Rietveld-studenten is er in de vorm van het audiowerk OX RATS RATS RATS! TIGER COCK, een uitkomst van de workshop Ecopoetics – Spirits and Their Human Horses, onder begeleiding van CPR (Charlotte Rooijackers). Het is prettig om een artistieke pauze te hebben van het verder theoretische programma.

De overvolle middag gaat verder met de presentatie van Ain Taha, waarin we meer leren over gestolen erfgoed in de museologische context. In de presentatie Decolonizing Pusaka: Identifying sacred booty & gifts in and out of museum isolation vertelt Ain Taha het publiek over pusaka: heilige erfstukken, die gebruikt werden bij rituelen. Aan pusaka werden magische krachten toegewezen. Ze zijn buitgemaakt in de negentiende eeuw tijdens een militaire campagne op Lombok. Ze maken samen met 250 kilo zilver goud en edelstenen deel uit van de beruchte Lombok Treasure, waarvan delen te zien zijn in het Rijksmuseum en Museum van Volkenkunde. Een deel van de schat is inmiddels teruggegeven, maar nog niet alles.

Er is reden om sceptisch te zijn, als je in een museum mooie gouden beeldjes edelstenen ziet. Ze zijn niet zo zuiver als ze lijken, er kleeft bloed aan. Ain Taha legt op heldere wijze uit hoe het dekoloniseren in het museum geactiveerd kan worden door het stellen van drie vragen: waar komen de artefacten vandaan, hoe zijn ze verkregen en en wat is de sociale betekenis/geschiedenis van deze objecten? Daar moeten dan uiteraard wel ook consequenties aan verbonden worden. 

Lifepatch

Lifepatch

De eerste congresdag wordt beëindigd met een lezing van Stephanie Welvaart, die onder de titel Countering (Cultural) Violence: Eyewitness Testimonies and Oral History vertelt over haar onderzoek naar ooggetuigen en verhalen van mensen die de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog hebben meegemaakt, ook wel bekend als de Indonesische nationale revolutie (1945-1949). Welvaart is kritisch op de manier waarop Nederlandse culturele archieven het koloniaal geweld normaliseren. Alleen door persoonlijke verhalen er ook in op te nemen, kan  de cyclus van geweld die via het archief wordt voortgezet worden doorbroken, en andere stemmen hoorbaar gemaakt.

RIETVELD UNCUT

Nog onder de indruk van de veelheid aan verhalen die met grote variëteit zijn aangeboden stort ik me op een ander onderdeel van het programma: Rietveld Uncut.

In de tentoonstelling, een initiatief van curatoren Tarja Szaraniec en Tomas Adolfs, refkecteren studenten van de Rietveld Academie op het thema Resilient Bodies. Door Covid-19 is de expositie helaas alleen online te bezoeken via de website en zijn er vooral veel videoversies van het werk te zien.

In alle werken komt het thema terug; sommige studenten kiezen voor de focus op het biologische lichaam, anderen focussen meer op het lichaam van de geschiedenis. Er is werk van alle afdelingen te zien, dus ook boeken, collages, fotografie, keramiek, geluidskunst en interactief game-design zijn onderdeel van de expositie. Het is mooi om te zien hoe de verschillende disciplines een eigen vorm krijgen online. Van keramiek worden 3D gerenderde filmpjes gemaakt, en boeken worden op video doorgebladerd. De expositie bekijkend wordt het effect van Covid-19 op de studenten duidelijk: in de werken is veel reflectie aanwezig op wie we zijn als mensen, hoe fragiel onze mentale en fysieke gezondheid is, hoe we met de overvloedige tijd omgaan, en hoe we onze identiteit vormen aan de hand van verhalen en geschiedenis. 

Voor mij springen er drie werken uit:  de werken van Luca Heydt van de afdeling VAV, Augustinas Milkas van de afdeling Graphic Design en Dimme van Harten van de afdeling Jewelry, hebben onderling schijnbaar weinig met elkaar te maken hebben, maar hun werk verhoudt zich wel tot het overkoepelende thema: het kwetsbare lichaam in tijden van isolement.

Luca Heydt presenteert onder de titel  How do you talk about depression een korte film over verschillende manieren waarop we over depressie praten. Via vier perspectieven duikt de video in verschillende vocabulaires rond depressie: politiek, geografisch, zakelijk, persoonlijk en lichamelijk. Statistieken en persoonlijke ervaringen wisselen zich af. In wisselende outfits en doeltreffende, heldere bewoordingen spreekt de hoofdpersoon over voor velen herkenbare situaties en gevoelens. De gesproken scènes worden in een onconventionele montage afgewisseld met beeld waarin de hoofdpersoon de fysieke en mentale strijd tegen depressie laat zien. Deze film gaat over gevoelens, maar door de punctuele vertelstijl en de treffende minimale beelden wordt de film nergens sentimenteel. De gitaar speelt als een van de weinige objecten in de film een sleutelrol. De film kent een spannende opbouw met een verrassend einde waarin het verhaal en het geluid culmineren. Een bijtijdse, urgente film, omdat de pandemie ons niet alleen fysiek ziet maakt maar ons ook in een mentale gezondheids crisis brengt. Het belang van het bespreekbaar maken van depressie wordt steeds groter.

geografisch

but anyway, you survive

Dimme van Harten

Dimme van Harten tenslotte presenteert de video Missing Link, geïnspireerd door een bijzondere ontmoeting tussen mens en dier. Dimme van Harten onderzoekt wat ze noemt het ‘’humanimale’’ in een performatieve verkenning die reflecteert op de veranderende relatie tussen mens en dier door de tijd heen. In de korte film zien we verschillende invalshoeken van het onderzoek naar het mens-dierlijke. Onder andere het pre-humane, het posthumane, de domesticatie van dieren en het kijken naar dieren via webcams komen aan bod. Halfgekleed beweegt de performer zich kruipend, springend en rennend zich over het strand, de duinen en het bos. Soms ontmoet de hoofdpersoon andere wezens, waardoor in relatie tot dieren menselijke aspect van het lichaam benadrukt wordt, en in ontmoeting met mensen juist het dierlijke. Op momenten waar de lichamen contact maken en samen een geheel vormen, zoals wanneer de menselijke lichamen als knuffelende paarden in het hooi liggen, weet de film te raken. Missing Link reflecteert dan ook op de intimiteit tussen de soorten en hoe deze intimiteit tot uiting kan komen door beweging hier en nu. De film kent een humoristisch einde.  Een hedendaags relevante film, zeker nu de relatie tussen mens en dier op spanning staat doordat de negatieve gevolgen van het consumeren van dieren nu voor iedereen voelbaar zijn.

Augustinas Milkas

Augustinas Milkus presenteert het boek To a Friend of the Same Destiny, een persoonlijk archief dat zich richt op de massadeportaties die tussen 1941 en 1952 in de Sovjet-Unie plaatsvonden. Het hardcover boek is gevuld met zwartwit beelden in hoog contrast en subtiel geplaatste teksten die herinneren aan de meer dan 130.000 Litouwers die in die periode werden verbannen naar de meest afgelegen Sovjetgebieden. Op de website wordt een video getoond waarin het fel belichte boek wordt doorgebladerd. De voice over leest een brief voor, gericht aan Litouwen zelf, hier aangesproken als vriend. De brief stelt relevante vragen over hoe we ons kunnen verhouden tot de geschiedenis, en hoe we omgaan met iets wat we niet zelf hebben meegemaakt maar wat ons wel raakt. Deze publicatie onderzoekt de nationale identiteit van Litouwen en de realiteit van ballingschap. Het boek heeft tot doel om de gebeurtenissen uit het verleden dichter bij het heden te brengen, in een poging de vindingrijkheid te erkennen die de Litouwers heeft geholpen om het repressieve Sovjetregime te overleven. Het onderbelichte narratief van de Litouwse ballingschap wordt op een kwetsbare, persoonlijke manier verteld in een format waarbij de inhoud en vormgeving erg passend aansluiten op de gesproken tekst.

Het is niet eenvoudig om een expositie van 35 kunstenaars op een boeiende manier online te presenteren, maar door de variëteit en de hoge kwaliteit aan werken, die zowel qua inhoud als visueel weten te prikkelen, is dit toch heel goed gelukt. Mede dankzij de eenvoudige interface en het gebruiksgemak van de website is het bezoeken van de online expositie een prettige ervaring, die de veelzijdigheid en de veerkracht van de student laat zien, die de diepte niet schuwt en die zelfs door een scherm heen weet te raken.

Bezoek het Rietveld Studium generale 2021 en Rietveld Uncut HIER t/m 27.3.2021

Vrijdag 26 maart is er een nieuwe congresdag met als thema Re-sponsible Re-Membering, waar de deelnemers Alberto García del Castillo, Vava Dudu, and Bishakh Som hun gedachten, werk en beelden delen. Welke tools we gebruiken om te herinneren, wie we zijn en waren in relatie tot wie staat centraal.  Er is poëzie en een voordracht van een leesgroep. Bishakh Som doet de voordracht Transtopia: Explorations in Architecture, Painting, Comics & Trans Femme Aesthetics.

Zaterdag 27 maart staat in het teken van ReORANice our bodies! met Taka Taka, Jennifer Hopelezz, Stefan Silvestri, Dinah de Riquet-Bons, The House of Hopelezz, The House of Løstbois, en de studenten van de workshop Re-ORGANice our bodies. Op deze dag staat AIDS/HIV en PrEP activisme centraal en hun biculturele intersecties, gezien door een lens van performatieve praktijken en dragtivisim.

 

Pernilla Ellens

is onder meer curator en schrijver

Recente artikelen