metropolis m

De biënnale Kunst in de Heilige Driehoek is met haar tweede editie ‘Hoop’ nu al gerust een fenomeen in de Nederlandse kunstwereld te noemen. Als doorgewinterde curatoren presenteren Hendrik Driessen en Rebecca Nelemans een fantastische selectie van jonge kunstenaars, bekende Nederlandse namen en gevestigde internationale makers zoals Anish Kapoor en Meschac Gaba. Voor onze zomerserie over bijzondere kunst in de buitenlucht bezocht Linda Köke deze biënnale in de kloostergebouwen, -tuinen, en -kerken van het Brabantse Oosterhout.

De drie deugden van het christelijk geloof vormen ook de thema’s voor de biënnale Kunst in de Heilige Driehoek. De eerste editie van de biënnale in 2017 droeg het thema Liefde; de derde editie, gepland in 2023, zal in het teken staan van Geloof. Deze tweede editie, die aanvankelijk plaats zou vinden in 2020, is opgebouwd rondom het thema Hoop. ‘Hoop is uitgesteld verlangen,’ licht curator Driessen toe in het introductie-interview van de biënnale.

Uiteraard past het thema Hoop in de eerste plaats goed in een religieuze context, die onvermijdelijk is door de setting van de biënnale: aanhangers van een godsdienst die hun leven lang wachten op verlossing door een schepper, hopend op een plek in de hemel. Maar Hoop werkt natuurlijk ook in een seculiere context, en is daar gedurende het afgelopen coronajaar eveneens onmisbaar gebleken. Daarnaast is Hoop ook te zien als een essentiële voorwaarde van kunst. ’Kunst is zo intrinsiek met hoop verbonden: een kunstenaar werkt in zijn atelier en hoopt op een mooie uitkomst,’ legt curator Nelemans uit. Ik reis af naar Brabant om de biënnale te bezoeken, die plaatsvind in de monumentale kloostertuinen, -gebouwen, en -kerken van De Heilige Driehoek.

[figure kunstheiligedriehoek2]

Een van de eerste werken die ik tegenkom in de biënnale is Onderweg naar Mars 002 van Leendert Van Accoleyen. Hier staat een omgevallen boom, door de krachten van de natuur met wortel en al uit de grond gerukt, fier rechtop. Met grote wielen aan weerszijden van de bast geeft Van Accoleyen de boom een nieuw leven om te vervullen. De boom staat schuin omhoog, wijst naar de sterren. Hoop wordt hier in de context van de natuur geplaatst. De boom leek nutteloos geworden, hoogstens een rustplaats voor de passerende wandelaar, maar herovert hier trots zijn plek in de natuur midden op dit veld in de kloostergemeenschap.

Meschac Gaba, Globalloon, 2013-2021, inkjet op nylon, 500 x 500 x 500 cm. Courtesy of Stevenson Amsterdam. Foto door Mischa Keijser.

Verderop, in de kloosterschuur, hangt een enorme opgeblazen bal aan het plafond, midden boven de tafeltjes waar mijn medebezoekers op deze zonnige zondagmiddag de schaduw opzoeken. Globalloon (2013-2021) van Meschac Gaba bestaat uit fragmenten van vlaggen van alle landen ter wereld. De smalle vlagfragmenten zijn zo uitgerekt dat zij niet meer te herkennen zijn. Het laat zien hoe de mens de wereld heeft opgesplitst in landen en hoe onze wereld op deze manier zowel letterlijk als figuurlijk verdeeld is geraakt. Maar toch is er meer dat ons bindt dan ons scheidt. Elke strook is een onmisbaar deel van het geheel: als één vlag ontbreekt, loopt de hele balloon leeg. Gaba impliceert hiermee dat wij elkaar nodig hebben om de wereld in stand te houden. We zijn allemaal een onmisbaar onderdeel van een kleurrijke, harmonieuze samenleving.

Gaba impliceert hiermee dat wij elkaar nodig hebben om de wereld in stand te houden. We zijn allemaal een onmisbaar onderdeel van een kleurrijke, harmonieuze samenleving.

Anish Kapoor, Untitled, 2018. Steen. Courtesy van de kunstenaar. foto: Mischa Keijser.

In de kapel van Sint Catharinadal treffen we twee bekenden uit de persoonlijke kringen van de curatoren. Aan de muren hangen tien werken van Marc Mulders uit de serie Hope (2019-2021). In de nissen naast de ingang worden zij geflankeerd door twee sculpturen van Anish Kapoor, beiden getiteld Untitled (2018). Mulders, zelf christelijk, laat zich in zijn werk inspireren door religieuze en spirituele iconografie. In Hope gebruikt Mulders onder andere elementen uit de Perzische miniatuurkunst, waarin tuinen een belangrijke rol spelen en symbool staan voor een paradijselijke plek, en christelijke miniaturen uit Les Très Riches Heures du Duc de Berry (ca. 1412-1416). Door de christelijke en islamitische motieven naast elkaar te plaatsen, benadrukt Mulders hun spirituele overeenkomsten, als antithese van hun polarisatie in het hedendaags maatschappelijke discours.

Links: Maria Roosen, Turn Magdalena Turn!, 2021. Eikenhout, gespiegeld glas, 300x100cm. Rechts: Maria Roosen, Shelter 2, 2021. Moeraseik, glas, 270x140cm. Beide werken courtesy van de kunstenaar. Foto door Mischa Keijser.

Dat Hoop ook persoonlijk mag zijn laat Maria Roosen zien in twee van de in totaal vier werken die ze op deze biënnale presenteert: Shelter 2 (2021) en Turn Magdalena turn! (2021). De twee grote houten matroesjka-achtige sculpturen staan tegenover elkaar gepresenteerd. De zwarte van deze twee, Shelter 2, is het vervolg op het in 2020 gemaakte Shelter 1, die in de kloostertuin van St. Agatha te Cuijk staat. Roosen plaatste daar de kapel op een stronk van een gekapte boom. Van het hout van deze boom creëerde Roosen Turn Magdalena turn!, de tweede, kleurrijke tegenhanger van Shelter 2 die nu op het erf van de Oosterhoutse kloostergemeenschap staat. Werken met levend materiaal, dat reageert op klimaatwisselingen en kan barsten, werkt troostend voor Roosen. De tegenstelling tussen beide sculpturen vormt een mooi contrast tussen rouw en verwerking, tussen verlies en hoop.

Guido Geelen, Zonder titel, 2021. Comtoiseklokken, gebakken klei, goudlusterglazuur, 215x30x25cm. Courtesy van de kunstenaar. Foto door Mischa Keijser.

In de ontvangstkamer van Sint Catharinadal toont Guido Geelen Zonder Titel (2021), dat bestaat uit zeven Comtoiseklokken gestript van hun omhulsel. Alleen het mechaniek van de binnenwerken is nog te zien. Gewichten van klei in de vorm van verschillende voorwerpen houden de klokken in beweging. De voorwerpen zijn verwijzingen naar elementen uit het kloosterleven en het christendom: een brood en een vis symboliseren de Vermenigvuldiging van de Broden uit het Nieuwe Testament; een kip en een ei verwijzen naar de zelfvoorzienigheid van de kloostergemeenschap; een wijnfles en een bijbel refereren aan de activiteiten van de gelovigen, zoals het verbouwen van wijn en restaureren van oude bijbels. De zeven klokken symboliseren de zeven dagen van de week en de zeven bidmomenten van de gemeenschap.

Robin Ramos & Kymani Ceder, De Kroon, 2019. Eenkanaals video, duur 5’39”. Courtesy van de kunstenaars. Foto door Mischa Keijser.

Eigenlijk is elk werk van de biënnale noemenswaardig, maar aan het einde van de route wordt in een leeggeruimd boerderijgebouw een nieuw hoogtepunt van de tentoonstelling getoond. Robin Ramos en Kymani Ceder tonen hun bijzonder empowering video De Kroon (2019): een ode aan Afro-haar, in het bijzonder van zwarte vrouwen. De film van slechts vijfenhalve minuut is een tweeluik waaronder een gedicht door Ceder wordt geciteerd, eerst in het Sranangtongo, vervolgens in het Nederlands, dat geschreven werd naar aanleiding van racistische opmerkingen in het RTL beauty-programma ‘Bubbles & Gloss’ over Natural Black Hair. In de eerste helft van de video zien we verschillende rituelen die plaatsvinden in Afrika. In de tweede helft is de hedendaagse ervaring van black culture verbeeld: kinderen die spelen met een pop in een ‘Zwarte Piet is Racisme’-shirt, een stapel boeken van Gloria Wekker en Philomena Essed en jonge vrouwen in een kapsalon voor Natural Black Hair. De video speelt tevens met de dubbele betekenis van ‘haar’, als vrouwelijk voornaamwoord en onze natuurlijke hoofdkroon. Als zodanig is De Kroon een film die benadrukt dat zwarte vrouwen zelfbewust en trots mogen zijn op dat wat hen uniek maakt.

Jeppe Hein, Three Wishes for You: Love, Hope, Faith, 2021. Gekleurd kunststof, linten. Foto: Mischa Keijser. 

De gecombineerde ervaring van curatoren Driessen en Nelemans, hun fantastische netwerk en naadloze samenwerking zijn de kerningrediënten die deze biënnale tot een groot succes maken. Stuk voor stuk sluiten de getoonde werken perfect aan bij het gekozen thema, zonder dat deze krampachtig in een hokje worden gestopt. De biënnale is bijzonder professioneel gepresenteerd en doordacht, en neemt nu al een unieke positie in binnen de Nederlandse kunstwereld. En dat al na twee edities. Ik hoop op een mooie volgende editie, maar geloof dat dit zeker goed zal komen.

Linda Köke

is kunstcriticus en curator bij kunstruimte Willem Twee

Recente artikelen