metropolis m

Iatropedia in De Apotheek, foto: Noortje de Brouwer

Long covid-patiënten zouden er baat bij hebben: zouttherapie. In zijn nieuwe tentoonstellingsruimte annex zoutkamer duikt kunstenaarsinitiatief De Apotheek in de duizenden jaren oude spirituele zuiveringstradities waar de alternatieve geneeswijze uit voorkomt.

 

Aan de zijgevel van het Tolhuis in Amsterdam Noord prijkt sinds kort een groen kruis. Het markeert de nieuwe tijdelijke thuisbasis van kunstplatform De Apotheek, een initiatief dat drie jaar geleden door Thijs Rhijnsburger werd opgericht om aan de groeiende behoefte aan alternatieve tentoonstellingsruimtes te voldoen. Zijn naam refereert aan de voormalige functie van het pand en onderstreept bovendien de helende werking van kunst in een wereldwijde gezondheidscrisis. De tentoonstelling Iatropedia, die hier tot 6 november te zien is, sluit hier mooi bij aan.

De term ‘Iatropedia’ is een samentrekking van het Griekse iatros en paideia, wat zich losjes laat vertalen in respectievelijk ‘genezer’ en ‘educatie’ of ‘opvoeding’. Voor de tentoonstelling lieten de kersverse alumni van het Sint Lucas Antwerpen, Gloriya Avgust, Ezra Babski, Noortje de Brouwer en Joppe Venema, zich inspireren door de populariteit van halotherapie (zouttherapie) onder ex-corona patiënten. In deze alternatieve geneeswijze wordt natuurzout verneveld in zoutkamers, wat zou helpen bij benauwdheidsklachten en een positief effect heeft op het immuunsysteem. In Iatropedia benadrukken de kunstenaars het zintuiglijk aspect hiervan. Zij herbetoveren hedendaagse geseculariseerde en gesteriliseerde varianten van halotherapie door duizenden jaren oude occulte en spirituele tradities nieuw leven in te blazen.

[blockquote]Op poëtische wijze suggereert de tentoonstelling het alchemisch verband tussen zout en ons lichaam.

Iatropedia in De Apotheek, foto: Noortje de Brouwer

De tentoonstelling wordt ingeleid met een mysterieuze tekst die het midden houdt tussen een instructie en een incantatie. Tijdens het lezen hoor ik fragmenten eruit weergalmen in een geluidsopname. ‘Sal salus salus sal, Saline creatures of the mist.’ Op poëtische wijze suggereert de tekst het alchemisch verband tussen zout en ons lichaam. Naast het bekende vuur, lucht, water en aarde – zo leer ik later – behoort zout tot één van de basiselementen in de alchemie en is het doordrenkt van een rijke symboliek. Zo vertegenwoordigt het zowel het lichaam als fysieke materie an sich én is het verbonden aan processen als condensatie en kristallisatie. Aangezien ruw natuurzout tevens volgens een alchemisch proces opgelost en gezuiverd wordt maakten alchemisten daarnaast vaak een analogie met de zuivering van het lichaam. Ook in veel spirituele tradities wordt zout een zuiverende werking toebedeeld.

Deze thematiek van reiniging en zuivering komt terug in het zestal zoömorfe sculptuurtjes dat op schouderhoogte tegen de wand staan opgesteld. Het zijn fel gekleurde, rechthoekige blokken zeep die een spierwitte, botvormige kern omvatten. Naast dat elk van de zeepjes een eigen kleur heeft hebben zij, na nadere inspectie, ook elk een karakteristieke, subtiele en aangename geur. Deze wordt mede bepaald door de verschillende soorten zout die in het ambachtelijke maakproces zijn gebruikt. De sculptuurtjes zijn zowel opbeurend als macaber en lijken te verwijzen naar een mysterieus reinigingsritueel dat mij moet voorbereiden op hetgeen mij te wachten staat in de volgende ruimte.

De thematiek van reiniging en zuivering komt terug in het zestal zoömorfe sculptuurtjes: fel gekleurde, rechthoekige blokken zeep die een spierwitte, botvormige kern omvatten

Iatropedia in De Apotheek, foto: Noortje de Brouwer

In een smal gangetje wordt mij gevraagd om plastic hoesjes om mijn schoenen te doen. Als ik vervolgens een maagdelijk wit gordijn opzij sla ontvouwt zich wat heel even een winters tafereel lijkt. Deze interpretatie vervliegt echter zo gauw als een zwoele warme lucht tegen mijn gezicht slaat en een scherpe opwekkende geur mijn longen binnendringt. Het is alsof ik een sauna ben binnengestapt. De zilte lucht wordt geproduceerd door een vijftal warmtelampen die een fontein verwarmen te midden van een ruimte gevuld met zout. Het hult de ruimte in een onheilspellend rode nevel.

De fontein is opgebouwd uit een lange ranke dennetak die vanuit een berg zout naar het plafond wijst. Als een kralenketting rijgt de tak enkele grof geboetseerde keramieken elementen aaneen. Door de subtiele s-curve heeft het geheel wat weg van een wervelkolom. Het water dat langs de segmenten naar beneden druppelt zal gedurende de tentoonstelling een huid van zoutkristallen op het oppervlak vormen. De sculptuur lijkt te verwijzen naar eeuwenoude mythes over een Fontein van de Eeuwige Jeugd, al verkrijgt het geheel hier een wat griezelige ondertoon. Met wat voor wezens is deze mist bezield? Net als in de vorige ruimte staan ook hier aan de wand een aantal kleine sculptuurtjes opgesteld, al lijken deze te zijn ontdaan van hun zepige vlees. Zijn het offers? Of zijn het wellicht rituele objecten gebruikt in een of andere paganistische seance?

Iatropedia in De Apotheek, foto: Noortje de Brouwer

Iatropedia in De Apotheek, foto: Noortje de Brouwer

Net als de oude alchemie teksten is deze tentoonstelling door haar veelvuldig gebruik van symbolen, metaforen en allegorieën hermetisch te noemen. De alchemisten deden dit met opzet om hun teksten ontoegankelijk te maken voor niet-ingewijden. In dit geval vind ik poreus wellicht een meer passende duiding. Hoewel de rijke symbolische en metaforische beeldtaal die de kunstenaars hanteren voor mij gedeeltelijk ondoorzichtig blijft is zij open genoeg om betekenisvolle associaties op te roepen.

Daarnaast sluit de tentoonstelling met dit centrale motief van porositeit ook fraai aan bij hedendaagse feministische en nieuw materialistische kritiek op het dominante reductionistisch en dualistisch denken. Grenzen tussen lichaam en wereld vervagen immers wanneer bij het verlaten van de tentoonstelling een gedeelte van het zout zich in mijn longen en op mijn huid genesteld heeft, terwijl een deel van mijn lichaam mij via mijn luchtwegen en zweetklieren verlaten heeft en is opgelost in het kunstwerk. Of de tentoonstelling daadwerkelijk zuiverend is geweest kan ik niet beoordelen. Opbeurend en betoverend was zij in ieder geval wel.

De tentoonstelling Iatropedia is iedere vrijdag en zaterdag geopend van 13:00 – 18:00 en te zien t/m 6 november.

Op 6 november 18-22 uur vindt de finissage plaats. Adres: Tolhuis, Buiksloterweg 7A.

Nim Goede

is promovendus bij ASCA (Amsterdam School for Cultural Analysis, UvA)

Recente artikelen