metropolis m

‘Liever kwijt dan rijk’, had dit boek ook kunnen heten. Kunstenaar Bas Fontein bracht 48 krantenberichten samen over kunstwerken die werden verwaarloosd, gestolen, vergeten of grofweg vernietigd. Onder de boosdoeners zitten wormen, kinderen, adem, ambtenaren, medewerkers van Sotheby’s, schoonmakers en – opvallend genoeg – ook flink wat jonge, gefrustreerde kunstenaars. Ze blijken allemaal in staat om kunstwerken langzaam of in één klap te verwoesten.

Saskia van der Kroef

De boodschap van dit boek is nogal verontrustend. Werd de kunst al bedreigd door de vernielzucht van de huidige regering, ook uit vrijwel onbekende hoeken loert groot gevaar. Wie of wat moeten we het meeste vrezen?

Bas Fontein

‘Als je kunst maakt kun je maar beter niets vrezen. Angst is een slechte raadgever, het werkt alleen maar remmend. Als je kunst wilt bewaren, ben je altijd “de sjaak”. Ikzelf heb jarenlang over water in onze berging gefantaseerd. In de berging lag een groot deel van mijn oeuvre. Als het hard had geregend, ging ik er kijken. Dat was raar: ik was opgelucht dat er geen water in stond en tegelijkertijd licht teleurgesteld dat alle werken er nog net zo bij lagen. Op die momenten dacht ik aan een nieuw boek met gemuteerde kunstwerken door waterschade.’

Saskia van der Kroef

Alle artikelen komen uit het RKD, een aan de overheid gelieerde instelling die honderden meters archieven beheert. Hoe ben jij die hoeveelheid te lijf gegaan, wat was, om in de sfeer van het boek te blijven, jouw ‘oplossing’?

Bas Fontein

‘Mijn oplossing was een inside woman. Ik ken Lynne van Rhijn die als assistent-conservator bij het RKD werkt. Toen ik haar vroeg of er iets in het archief was over kunst die op welke manier dan ook verdwijnt, antwoordde zij (ik citeer uit haar mail): “Ja, er is veel op dat gebied. Er is bijvoorbeeld een plank voor roofkunst, d.w.z. wat in oorlogen geroofd is. Dan is er nog iets als ‘beschadiging algemeen’, maar ook ‘brandschade’, ‘oorlogsschade’, ja zelfs ‘waterschade’. Bij het mapje ‘vandalisme’ wordt verwezen naar de categorie ‘Kritiek’, waaronder bijvoorbeeld het mapje met de te gekke naam ‘ongewenste kunst’ valt. Onder Kritiek vinden we ook: ‘smaak van het publiek’ en ‘kitsch’.”’

Saskia van der Kroef

Hoe heb je uit alles wat je vond een selectie gemaakt, en een ordening?

Bas Fontein

‘Er is zoveel. Veel artikelen zijn ook dubbel, omdat bijvoorbeeld meerdere dagbladen over dezelfde verdwenen vethoek van Beuys hebben bericht. Ik heb voor de kortste artikelen gekozen, omdat hierin niet wordt uitgeweid en er daarom veel aan de verbeelding van de lezer wordt overgelaten. Ook heb ik gekeken naar de verschillende manieren van oplossen en verdwijnen. Er zijn duizenden artikelen over vandalisme. Maar onbesuisde vernielzucht wordt interessanter als er bijvoorbeeld een artikel op volgt over ambtenaren die bijna onbewust een door de gemeente aangekochte pentekening als prikbord gebruiken. Verder is de volgorde van de artikelen chronologisch, zodat ook bepaalde trends van het verdwijnen van kunst zichtbaar worden.’

Saskia van der Kroef

Hoe kwam je tot de originele vorm van de bundel? Het doet denken aan een kasboekje.

Bas Fontein

‘Ik heb een half jaar geworsteld met het idee dat de pagina’s in het boek zwart moesten worden tijdens het lezen. Dit bleek erg lastig te realiseren. Mijn collega en goede vriend Michel van de Waart stelde voor om kassabonpapier te gebruiken. In plaats van dat de pagina zwart wordt, wordt deze weer blanco, omdat de thermische print in de loop van de tijd oplost. Een goed idee, maar de productie heeft veel hoofdbrekens gekost. Gelukkig had de vormgever met wie ik veel samenwerk, Ingeborg Scheffers, een stagiair. Zij heeft voor een belangrijk deel uitgezocht hoe je het beste de artikelen op de 8 cm. brede thermische rollen kunt printen. Als zij dat niet had gedaan, was ik nu nog aan het printen… In de oplage van 297 exemplaren zit in totaal zes kilometer papier, dat dankzij een grote groep vrijwilligers met de hand gevouwen is.’

Saskia van der Kroef

Welk artikel ging jou het meest aan het hart?

Bas Fontein

‘Dat zijn de artikelen kunstenaar versus overheid, waarin de overheid een negatieve rol speelt en ervoor zorgt dat kunst doelbewust vernield of niet hersteld wordt. Hoe kort die artikelen ook zijn, ik voel de machteloosheid van de kunstenaar. Voor mij zeer herkenbaar. Het erge van een vraag als “Is dit kunst, of kan het weg?” is dat het antwoord er voor veel mensen niet toe doet en ik er tegelijkertijd volledig van afhankelijk ben. Ik heb het idee dat dit besef langzaam in de kunstwereld begint door te dringen.’

Probleem Kunst Opgelost
Concept, selectie, productie: Bas Fontein
Vormgeving en productie: Ingeborg Scheffers en Sandra Enting
BASBOEK, 2011

Te bestellen via: www.basfontein.com

Enkele andere nieuwe kunstenaarspublicaties:
(selectie)

Erick Beltrán — The World Explained, Roma Publications, Amsterdam 2012, 272 pagina’s, paperback, Spaans/Nederlands/Engels, ISBN 978 90 77459 80 5

Jeremiah Day, Autonomy, ontwerp: Jeremiah Day en Biotop 3000, Site Gallery, Drukerei Conrad, Berlijn 2012, ISBN 978 1 899926 28 2

Autonomy is een kunstenaarspublicatie die het maakproces documenteert de tentoonstelling Of All Possible Things van Jeremiah Day. De tentoonstelling is gemaakt in het kader van If I Can’t Dance… en is gebaseerd op de gemengde en onbesliste erfenissen aan het einde van de Koude Oorlog.

Saskia van der Kroef

Recente artikelen