De scherpe blik van Paulien Oltheten
Boek: Photos from Japan and My Archive

Photos from Japan and my archive van Paulien Oltheten (1982) staat boordevol foto’s in de voor de haar zo kenmerkende stijl. De foto’s zijn zoals de titel al aangeeft, grotendeels genomen in Japan en aangevuld met foto’s uit het archief van Oltheten. De titels van de zestien hoofdstukken in het boek, zijn sturend voor de kijk op de foto’s. Gelukkig werkt dit niet beperkend, maar juist verklarend en verhelderend: het hoofdstuk Mind toont bijvoorbeeld mensen in gedachten verzonken, Posture biedt een breed scala aan opvallende houdingen en in Parallel zijn evenwijdige beelden met aan elkaar lopende dingen en/of mensen bijeengebracht. Het voorziet de grote hoeveelheid foto’s, die anders bijna verlammend zou kunnen werken, van een kader.

Paulien Oltheten toont zich een scherp observator. Kleine, alledaagse dingen zijn het onderwerp van haar foto’s, en worden haast studies. Met veel zorg worden menselijke handelingen, sociale relaties, vormen en bewegingen onderzocht en in beeld gebracht. Soms trof Oltheten de gefotografeerde taferelen precies zo aan als ze zijn vastgelegd, soms vroeg ze mensen een bepaalde pose aan te nemen of ensceneerde ze haar foto’s op een andere manier. Dat kunnen hele kleine en basale dingen zijn. Zo vroeg Oltheten verschillende mensen die twee tassen droegen deze dichter bij of verder van hun lijf af te houden, of vroeg ze een man zijn jasje over de envelop op zijn schoot te leggen. Het bewust componeren van een beeld ziet Oltheten als een experiment. Ze onderzoekt wat voor effect kleine veranderingen hebben. Haar gedachten hierover zijn ook opgenomen in het boek. Korte fragmenten en kleine tekeningen uit de schetsboeken van Oltheten worden tussen de foto’s door getoond. Hierin staat bijvoorbeeld beschreven wat Oltheten de gefotografeerde personen vroeg te doen, en wat voor effect dit volgens haar heeft op het uiteindelijke beeld.

De korte stukjes tekst zijn van groot belang, omdat ze een verhelderende reflectie geven op de ogenschijnlijk willekeurig gemaakte foto’s. Vaak gaan de stukjes over een foto die op de bladzijde ervoor stond afgebeeld. Dit lijkt wat verwarrend, maar pakt bijzonder goed uit. Het zorgt er voor dat het boek niet in hapklare brokken aan de lezer gepresenteerd wordt. En hierdoor leer je als lezer precies wat Oltheten zo goed kan: kijken.

De hoofdrol in het boek is echter weggelegd voor Olthetens sprekende beelden. Iedere foto in het boek heeft zijn eigen choreografie: soms nauwkeurig geregisseerd en geënsceneerd, soms toevallig, spontaan ontstaan. Maar altijd met oog voor detail, en vol liefde voor mensen.

Paulien Oltheten. Photos from Japan and My Archive.
Walk on a line, the idea to deviate from it, for example in a film

ISBN 978-90-5662-799-7, NAi Publishers, paperback, 240 p., kleur, in het Engels