metropolis m

Nicoline van Harskamp bespreekt haar ‘coming of age’ te midden van anarchisten in een anarchistische boekhandel. Uit de catalogus van het Amsterdam Paviljoen – 9th Shanghai Biennale.

Bijna twintig jaar geleden las ik voor het eerst Hakim Bey’s Temporary Autonomous Zone (De Tijdelijke Autonome Zone). Ik werkte als vrijwilliger in de plaatselijke anarchistische boekhandel en de ‘TAZ’ was ons bestverkochte boek, ik vermoed omdat het een context creëerde voor in opkomst rakende verschijnselen als Reclaim the Streets en de militante rave scene, maar misschien ook wel voor het kraken – nog steeds overal in praktijk gebracht halverwege de jaren negentig, maar niet meer met de vanzelfsprekendheid van de voorgaande tien ‘gouden jaren’.

Bey schreef de eerste versie van zijn boek in 1985 en herzag het in 1991, na de ineenstorting van de communistische rijken. Hij wordt vaak ondergebracht bij de post-leftist variant van het anarchisme, dat naar verluidt een antwoord vormde op het feit dat Amerikaanse anarchistische groepen werden overspoeld met voormalige marxisten, op zoek naar een nieuwe ideologische thuisbasis. Kort gezegd, de post-leftists schudden de invloed van Karl Marx op het anarchisme van zich af en keerden zich tot diens tijdgenoot – en tegenstander – Max Stirner. Bey stelde voor om afstand te nemen van de politiek van de massa door tijdelijke enclaves in ruimte en tijd te creëren waarin mensen kortstondig de totale vrijheid konden ervaren. Zoals bekend verwees hij naar rituelen van Indianen en zeventiende-eeuwse piratenutopia’s als voorbeelden van zulke Tijdelijke Autonome Zones.

Inmiddels doet het boek gedateerd aan omdat de centrale stelling ervan door de opkomst van internet een stuk ondoorzichtiger is geworden. In praktische zin zijn de juridische, economische en ruimtelijke gaten in het net die het creëren van vrije zones en spontane feesten mogelijk maken zo goed als gedicht. Sinds mensen vrijwillig volgapparatuur met zich meedragen, zoals smartphones en mobiele telefoons, is het bovendien volslagen onmogelijk om volledig buiten de radar van staats- en bedrijfssystemen te opereren. Maar wat nog altijd heel relevant lijkt, is de nadruk die Bey legt op de geleefde ervaring als politieke kracht. Dat idee – dat natuurlijk ook te vinden is in het werk van een denker als Hannah Arendt – is volgens mij de schakel tussen de Tijdelijke Autonome Zone en het concept van artistic research.

Lees verder in de catalogus van het Amsterdam Paviljoen – 9th Shanghai Biennale. Nu gratis bij Metropolis M Nr 5-2012 (hier te koop).