metropolis m

Ik ben sinds begin 2012 curator/artistiek leider bij VHDG, en bedenk de projecten die worden georganiseerd. De lijn is ‘sociaal’, dus gericht op actuele thema’s uit de maatschappij. We zoeken het publiek op, en werken veel met andere instellingen samen. Begin dit jaar organiseerden we Social Sound, over de sociale werking van muziek (met onder andere Jeremy Deller, Katarina Zdjelar, Matt Stokes en Steven Jouwersma), nu Lexicon/Leksikon, dat gaat over streekgebonden taal, hoe zij samenhangt met identiteit (met onder andere Anri Sala, Koos Dalstra, Imogen Stidworthy en Lawrence Abu Hamdan).

Dat zou je inderdaad denken. Maar een tentoonstelling als Lexicon/Leksikon is vreemd genoeg nog niet geweest in Leeuwarden. Het is niet zo dat er nog nooit iets rondom het Fries of bijvoorbeeld een thema als minderheidstalen is georganiseerd in de regio, of daarbuiten. De Friese kunstenaarsgroep FRyXOS, waar dichters, schrijvers en kunstenaars deel van uitmaakten, onder hen ook Koos Dalstra, die ook aan dit Lexicon/Leksikon project meedoet, nam in 2002 bijvoorbeeld deel aan het Forum des langues du monde, een jaarlijkse manifestatie van minderheidstalen in Toulouse. En je hebt in Leeuwarden sinds 1991 ook het Liet-festival, voor muziek waarbij wordt gezongen in het Fries. Maar muziek is geen beeldende kunst. En dat festival waar FRyXOS aan meedeed vond plaats in Frankrijk. Het leek mij als curator relevant om ook eens een keer een beeldende kunst tentoonstelling over ‘kleine talen en identiteit’ te organiseren in Friesland.

Geen herdenking of iets, als je dat bedoelt. Wat mij interesseerde was: hoe gaat het nu verder met kleine talen, nu de wereld steeds ‘groter wordt’, en we steeds ‘mondialer’ gaan communiceren, met de daarbij horende behoefte aan een gemeenschappelijke taal. Waar blijven dan de ‘kleine talen’? Ik wilde de geografische omgeving (een plek waar een ‘kleinere taal’ wordt gesproken) verbinden aan een mondiale ontwikkeling, waarmee het project potentieel ook interessant is voor een publiek dat niet in Friesland woont.

Ik weet dat er op dit moment in Friesland een strijd gaande is over veranderingen in de taal. Taalinstituut de Fryske Akademy is bezig met het samenstellen van een nieuwe woordenlijst, vergelijkbaar met het Groene Boekje. Een woord als ’noegje’ (uitnodigen) wordt straks ’nûgje’ en ’fûterje’ (foeteren) wordt ’foeterje’. De veranderingen zouden volgens de Fryske Akademie (Friese Academie), waar we overigens ook mee samenwerken bij de lezingendag die we organiseren op 11 januari 2014, nodig zijn omdat de taalregels niet altijd consistent werden toegepast. Maar ik weet ook dat die taalverandering weerstand oproept. Er is nogal wat te doen geweest om dit onderwerp de laatste tijd.

In de kringen van de kunst is het onderwerp denk ik minder heikel. Friese kunstenaars die met taal bezig zijn, kijken iets analytischer naar de materie. Bijvoorbeeld Bouke Groen, die ook meedoet aan Lexicon/Leksikon. Hij analyseert de Friese taal, en verbindingen tussen klinkers en medeklinkers. Hij maakt die verbindingen hoorbaar. Groen is als je het mij vraagt niet direct geïnteresseerd in de politiek achter de taal.

Jascha Blume, een kunstenaar die doof is en die deze zomer cum laude afstudeerde aan de Gerrit Rietveld Academie, laat zien dat gebarentaal in Noord-Nederland een ander accent heeft dan in Zuid-Nederland. Hij laat in zijn video een sprookje vertellen door een doof iemand uit Noord-Nederland en door een doof iemand uit Zuid-Nederland. Anri Sala stipt de machtsverhoudingen aan in de relatie Frankrijk-Senegal. Imogen Stidworthy analyseert accenten uit specifieke gebieden. Lawrence Abu Hamdan exposeert onder andere taaltesten die zijn afgenomen aan immigranten die ons land binnenkwamen. Immigranten moeten soms een ’taaltest’ ondergaan, om te bepalen of ze bijvoorbeeld niet stiekem uit – ik zeg maar wat- het zuiden van Irak komen, terwijl ze zeggen dat ze uit het noorden van Irak komen (als het zuiden van Irak wel veilig is namelijk, dan kunnen ze worden teruggestuurd namelijk). En Koos Dalstra laat onder andere de verschillen binnen de Friese taal zien en horen. Veel kunstenaars maken eigenlijk de koppeling tussen taal en politiek/sociale realiteit. Die koppeling is wat mij betreft ook wat het interessant maakt.

De expositie vindt plaats in een leegstaand winkelpand in het overdekte winkelcentrum op het Zaailand. Dat winkelcentrum bevindt zich letterlijk in het centrum van de stad. Zo ongeveer tegenover een ingang van het Fries Museum.

Voor ons is belangrijk dat we niet alleen een ‘onderwerp’ halen uit de omgeving waarin we opereren, maar dat we ook letterlijk middenin die omgeving ‘zitten’. Als je een breed publiek wilt bereiken (wat wij graag willen), dan helpt het als de tentoonstelling op een plek plaatsvindt waar dat brede publiek ook daadwerkelijk komt. Zoals in een winkelcentrum. Wat interessant is aan een winkelcentrum is dat er ook veel mensen komen die helemaal niks of weinig om cultuur zullen geven. Je moet goed nadenken over tactieken om die mensen toch te verleiden. Voor ons is het interessant om te onderzoeken hoe zoiets werkt.