metropolis m

In een hoog flatgebouw aan de boulevard Richard Lenoir in Parijs moet ik door drie ingangen en een complex gangenstelsel voordat ik me in de kelder bevind. Hier, in de garage van het gebouwencomplex, stap ik tussen de auto’s door een ruimte binnen die eruit ziet als een perfecte white cube. Er zijn sculpturen, foto’s en een videowerk te zien van Rachel Koolen en Lynn Herschman Leeson. Op deze verborgen, letterlijk ‘underground’ locatie bevindt zich het Parijse kunstinitiatief Le Moinsun ofwel -1, refererend aan de locatie.

Het zijn vooral de steden Berlijn en Londen en ook Brussel, die bekend staan om hun vele kunstinitiatieven, maar ook in Parijs zijn er de afgelopen jaren veel bijgekomen. Naast de musea en galeries bieden ze een spannend alternatief dat een beter zicht biedt op nieuwe ontwikkelingen en experimenten uit de Parijse kunstwereld. Hieronder een greep van zeven nog jonge en daarnaast van wat meer gevestigde initiatieven, die een representatief beeld geven van wat er gebeurt binnen de Périferique, en soms net erbuiten.

Volgens Renaud Perriches, de eigenaar en oprichter van -1, zijn er drie soorten kunstinstellingen: ‘de galerie, de non-profitinitiatieven en de deficit space.’ -1 behoort tot de laatste categorie. Het initiatief ontvangt geen subsidie, want daarvoor is het te onzichtbaar voor het publiek. Toch ziet Perriches daar allerlei voordelen in. -1 is volledig onafhankelijk en hoeft nergens rekening mee te houden. Perriches kocht de voormalige opslagruimte in de garage in 2011 nadat hij vier jaar in Berlijn had gewoond. Elk jaar nodigt Perriches een curator uit om drie tentoonstellingen te organiseren. Vorig jaar Arlene Berceliot Courtin en dit jaar The Ister uit Brussel. Wanneer er geen tentoonstelling is functioneert de ruimte als atelier.

In de voormalige garage van een woonhuis op Rue de la Procession in het 15e arrondissement bevindt zich het kunstenaarsinitiatief Tonus. Begin dit jaar is het opgericht door de kunstenaars Jade Fourès-Varnier en Vincent de Hoÿm en wordt net als -1 ook gebruikt als atelierruimte. De naam Tonus, (spier)spanning in het Frans, is treffend voor waar het initiatief voor staat. De Hoÿm: ‘Tonus staat voor energie. De energie die ik miste in de Parijse kunstwereld, waar doorgaans erg op safe wordt gespeeld.’ De volgende tentoonstelling 3rd mind myth mag typerend genoemd worden: in een installatie worden schilderkunst en eten (een buffet) met elkaar verbonden.

EXO EXO is net als Tonus vrij recent ontstaan. Het kunstenaarsinitiatief bestaat nu anderhalf jaar en bevindt zich in Belleville, een buurt waarin de laatste tijd steeds meer galeries zich vestigen. EXO EXO wordt gerund door curator Elisa Rigoulet en kunstenaar Antoine Donzeaud, die ambitieuze plannen hebben. Donzeaud: ‘We gaan in september meedoen aan de Biënnale van Belleville daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden zijn om mee te doen aan kunstbeurzen.’ Het initiatief nodigt telkens een andere curator uit, en experimenteert met verschillende tentoonstellingsmodellen. Bovendien wordt bij elke tentoonstelling een publicatie en multiple vervaardigd. De afgelopen tentoonstelling Suddenly this overview is samengesteld door La KGM en geïnspireerd op het gelijknamige werk van Fischli en Weiss.

Treize is een tentoonstellingsruimte en productiehuis waar zich sinds 2009 verschillende initiatieven onder scharen, zoals het curatorencollectief le Commissariat, het productie- en distributiehuis van kunstenaarfilms Red Shoes, concerten- en muziekprogrammeur ali_fib gigs en de Franse kunstcriticus en curator Gallien Déjean. Door deze combinatie van activiteiten biedt Treize een divers aanbod van wisselende tentoonstellingen, films en muziekevenementen. Treize blijkt een ware kweekvijver voor opkomend talent. Olga Rozenblum van Red Shoes verklaart: ‘Treize geeft opkomende of nog bij het grote publiek onbekende kunstenaars zichtbaarheid, zoals Shila Khatami, Jonathan Binet, Eléonore Saintagnan en Lola Gonzalez. Daarnaast heeft de tentoonstelling BANK uit 2012 van Gallien Déjean een vervolg gekregen in andere instellingen in Bazel en Londen.’

Een vergelijkbaar initiatief is 8, rue Saint-Bon, een ruimte waarin de uitgeverijen en filmproductiehuizen les presses du réel, Anna Sanders Films, bdv (bureau des vidéos), Éditions Macula en JRP|Ringier zich sinds 2011 hebben gevestigd. Naast boekpresentaties, artist talks en filmvertoningen worden hier tentoonstellingen georganiseerd met een nadruk op posters, prints en multiples. De programmering, in handen van Lionel Bovier en Clément Dirié, volgt de lijn van de publicaties en richt zich veelal op historisch onderzoek. In 2011 realiseerde 8, rue Saint-Bon bijvoorbeeld een tentoonstelling met nieuwe edities en multiples van General Idea. Als ik hem om zijn favorieten vraag blijkt Dirié ook erg gecharmeerd van de ruimtelijke installaties en performances van Sylvie Fleury en Charlotte Posenenske uit 2012. Hij ziet graag meer van dit soort projecten in de toekomst, die op de fysieke ruimte reageren via performances en interventies.

Ook zijn er kunstinitiatieven die op internationaal niveau opereren, en zich meer richten op het kunstdiscours. Het bekendste voorbeeld, en een bron van inspiratie voor de andere initiatieven, is Castillo/Corrales. Het curatorencollectief dat bestaat uit uitgeverij Paraguay Press en boekwinkel Section 7 Books, is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de meest gerenommeerde instituten in Parijs. Ze organiseren dit jaar ook de tentoonstelling van de Prix Fondation d’Entreprise Ricard.

Een initiatief dat zich verwant voelt aan Castillo/Corrales is het in 2011 opgerichte Shanaynay. De oprichters, curator Romain Chenais en kunstenaar en handelaar Jason Hwang, wilden in eerste instantie ‘een bescheiden ruimte creëren voor experiment en onderzoek’, maar sinds de oprichting is Shanaynay uitgegroeid tot een openbare bibliotheek en is er een kunstgalerie toegevoegd genaamd High Art. In High Art was recentelijk een tentoonstelling met Olga Balema te zien. Op de Kunstvlaai in het Amstelpark bracht Shanaynay dit jaar een geluidswerk ten gehore op het Amsteltreintje.

Naast deze vernieuwende initiatieven die zich richten op de hedendaagse ontwikkelingen in de (internationale) kunstscene, zijn er in Parijs ook meer traditionele kunstenaarsinitiatieven die actief zijn in atelierruimten verspreid door de stad. Andere werken weer als productiehuizen, en sommige hebben meer commerciële aspiraties. Het is juist deze veelvormigheid die maakt dat er weer een siddering door de Parijse kunstwereld gaat. Jarenlang werd geklaagd over Parijs, waar de vorming van een echte undergound door de hoge huurprijzen zou worden tegengehouden, en elk artistiek initiatief de stad uit zou worden gejaagd richting goedkopere steden als Berlijn en Brussel. Toch lijkt het erop dat veel kunstenaars momenteel terugkeren naar de Franse hoofdstad. Hun initiatieven trekken ook weer buitenlanders aan. Voor het eerst sinds de jaren negentig, toen Parijs even happening was dankzij Nicolas Bourriaud c.s., is er sprake van herstel. Teken van een ‘retour de Paris’? Zo lijkt het wel.