metropolis m

Op het eerste zicht niet, maar als je er dieper op ingaat is het misschien net heel correct. In het werk Aanslagen Zonder Gevolgen, een reeks van 5 performances in de vorm van vuurconstructies, telkens gebaseerd op een ander brandbaar materiaal, neem ik de aanvalssituatie van zo’n aanslag over als vorm: zonder context en dus zonder gevolgen. De kracht van de explosie of van de impact interesseert me, en hoe die impact er vormelijk uitziet. Daarom isoleer ik dat moment, om de toeschouwers, of in het geval van Aanslagen Zonder Gevolgen, de deelnemers, dichterbij dat moment te brengen zodat ze de fysieke reactie beter kunnen waarnemen. Het materiaal kan zich zo ook beter en duidelijker manifesteren, omdat er een ‘menselijke’ reactie tegenover staat. Er ontstaat dus een moment, met impact maar zonder feitelijke verandering.

De esthetiek, want ik wil onderzoeken wat er in het moment van impact gebeurt en hoe dat er eigenlijk uitziet. Zo’n moment gaat te snel voor ons om effectief te kunnen zien, we zien alleen het voor en na ervan. Terwijl die vorm, die actie, als je die visueel kan vangen, prachtig is, en het is fascinerend om daar inzicht in te krijgen. In dat opzicht gaat het dus over een tijdswaarneming. In eerdere werken heb ik geëxperimenteerd met explosies en verfbommen, waarbij de verf uiteenspatte op een groot doek. Het doek, dat te zien is in de expo in de Brakke Grond, toont de momentopname van het uiteenspatten van de verf, en toont dus letterlijk de vormelijke uitwerking van de explosie. Heel subtiel zie je dan ook de silhouetten van de toeschouwers onderaan het doek – ook hun aanwezigheid in dat moment werd dus vastgelegd.

De psychologie van de aanslag speelt een rol, maar dan evenzeer op microniveau: vooral de schrikreactie van de mensen is psychologisch, omdat die put uit een collectief en cultureel bepaald beeldkader. Vanaf het moment van ontsteking speelt enkel de realiteit, en dan doe ik beroep op zoveel mogelijk natuurlijke reacties: instinctief handelen, incasseren, niet precies weten wat komt en daar toch een overgave in construeren. Als het gaat over vuur of explosie, willen mensen meestal wel zien wat er gebeurt, maar omdat het gevaar inhoudt blijven ze liever op een afstand of ze kijken ernaar via een beeld, een bemiddelaar. Met mijn werk wil ik mensen net dichtbij dat moment van ontsteking brengen, met de belofte dat er geen gevaar zal zijn. Op die manier ontstaat er misschien een ander soort ervaring, meer esthetisch.

De aanslag in de Brakke Grond op 13 december is een werk dat op zich staat. Het hoort niet bij Aanslagen Zonder Gevolgen. Het sluit eerder aan bij de Paintexplosions, die ik eerder op verschillende plekken, zoals W139 in Amsterdam en Huis aan de Werf in Utrecht, al uitvoerde.

De reeks Aanslagen Zonder Gevolgen waren inderdaad varianten: verschillende aanvalssituaties gebaseerd op telkens een ander brandbaar materiaal. Maar ook de variatie in locatie vormde een wezenlijk element in het werk. Elke aanslag vond plaats op een specifieke locatie in open lucht, met telkens een heel andere atmosfeer: een zandgroeve in Brunnsum, de kanaalzone in Brussel, een akker in Merelbeke, het beeldenpark Middelheim en het historische domein Raversyde naast Oostende. Die verschillende contexten hebben het werk telkens mee vormgegeven. En hoewel ze heel verschillend waren, hebben ze ook iets met elkaar gemeen: elke plek valt op door een specifieke verhouding tussen natuur en cultuur, die een interessante spanning oplevert. De zandgroeve in Brunnsum bijvoorbeeld, leverde qua beeld de meest ‘natuurlijke’ impressies op: er is daar niets, enkel zand, aarde, steen, water. Maar tegelijkertijd is het één van de meest artificiële sites, of beter, ‘gecultiveerde’ sites van de 5, omdat de industrie die er dag in dag uit plaats vindt extreem artificieel is. Graafmachines en vrachtwagens rijden af en aan, halen nieuwe grondstof naar boven en maken andere zandhopen. Het panorama van de plek transformeert voortdurend.

Met ZERO heb ik niet zo veel affiniteit, maar Roman Signer is voor mij al langer een referentie. Het gebeurt me wel vaker dat ik een werk maak, of met een thema bezig ben, en dan ontdek dat Signer al veel eerder iets soortgelijk heeft gemaakt. Ik denk dat je, als je met bepaalde thema’s en fascinaties bezig bent, je misschien onvermijdelijk een aantal dezelfde experimenten uitvoert of processen wil onderzoeken.

Het materiaal is essentieel, in die zin dat ik wil onderzoeken hoe het materiaal reageert: welke handeling er intrinsiek in het materiaal zit en welk beeld dit oplevert. Ik gebruik daarvoor inderdaad graag ‘natuurlijke’ materialen, of elementen zoals jij ze noemt, en plaats daarin of tegenover zeer menselijke en culturele constructies.

Dat doe ik omdat ik geloof dat er zeer interessante krachten of energieën zijn, die we over het hoofd zien of vergeten zijn, of die we via onze zeer cultureel gekleurde bril bekijken en beoordelen op vlak van hoe nuttig ze voor ons kunnen zijn. Het zijn die krachten die zovele dingen in onze materiële, menselijke wereld vormgegeven hebben of in gang zetten. Zoals de motor van je auto: enkel via een ontsteking, via een ontbranding dus, kan je die aanzetten. Maar er zitten zoveel filters over dat we dat niet meer zien. En dan schrikken we als we er ineens sterk mee geconfronteerd worden, zoals bij natuurrampen, of wanneer een dier een mens aanvalt. Misschien zijn die krachten binnen de scheefgegroeide verhouding tussen mens en natuur ontregeld, en treffen ze ons daarom extra hard wanneer we het niet meer verwachten.

De spanning in de tentoonstelling is anders. Voor mij gaat het in de exporuimte eerder om het waarnemen, voor de toeschouwers, en voor mezelf om de uitdaging om voor elk werk te zoeken hoe het in een museale context geplaatst moet worden. Dat kan gaan over het opnieuw actief maken van een object dat in een eerdere, performatieve context is ontstaan. Bij de registraties van Aanslagen Zonder Gevolgen wilde ik uit het beeldmateriaal die sequenties kiezen die de kern van de handeling het meest helder weergeven. Hierbij plaats ik telkens een panoramabeeld waarop de vuurcontuctie centraal staat met daarin kleine menselijke figuren, tegenover een helder subjectief standpunt vanuit de deelnemer, om van elke actie twee verschillende perspectieven te tonen. Eigenlijk is het ongelooflijk hoe verschillend die beelden van aard blijken te zijn. Als je dat ziet, begrijp je veel beter hoe manipulatief er met beeld kan worden omgegaan, en hoe daarom vaak het beeld zelf de context creëert.