metropolis m

Activisme is een manier waarmee groepen van buiten de reguliere politiek trachten problemen aan de kaak te stellen en als het even kan op te lossen. Institutioneel activisme is een speciale variant, want ondernomen door instellingen die niet zozeer outsiders zijn, maar insiders, met toegang tot circuits en middelen. Ze engageren zich met onafhankelijke bewegingen, maken zich hun idealen en soms ook methodes eigen. De vrijheid en neutraliteit van de kunst, gecombineerd met bepaalde maatschappelijke netwerken, kennis en wil, zorgt voor onverwacht veel aandacht en onvermoede diplomatieke mogelijkheden. Daarbij komt dat sommige musea intussen acteren als multinationale organisatie, in wereldwijde netwerken met bijbehorende verantwoordelijkheden. Kunst blijkt daarbij een communicatiemiddel met invloed die soms verder reikt dan die van regeringen.

Curator Galit Eilat bevestigt de buitengewone positie van kunst op het gebied van gevoelige politieke onderwerpen. Als oprichter en directeur van The Israeli Center for Digital Art in Holon (Israël), heeft ze meermaals samengewerkt met Palestijnse kunstenaars, terwijl de lokale overheid een oogje toekneep. Kunstinstellingen worden afgerekend op cultureel niveau, niet op vermeende staatsveiligheid of politieke belangen, waardoor zij in staat zijn vanuit een relatief neutrale positie in contact te treden met individuen en instellingen met wie overheidsinstanties zich niet mogen inlaten. Hierdoor kan de kunst verandering brengen – zelfs al is het ‘slechts’ in de vorm van subjectieve denkbeelden of door individuen in contact met elkaar te brengen. De vraag blijft hoe een kunstinstelling kan reflecteren en ingaan op veranderende omstandigheden van cultuur en politiek en daarmee een kritische benadering kan bewerkstelligen ten opzichte van de macht van de overheid en andere (politieke) mogendheden, waarvan zij tegelijkertijd ook (financieel) afhankelijk is. In Holon betekende dit voor Eilat onder andere kunst als symbolisch potentieel te gebruiken, als uitdrukking voor de hoop op een gelijke, vrije samenleving. Kunst schetst een ethische horizon, levert kritiek op de bestaande situatie en systemen, en introduceert alternatieve modellen voor de dominante ideologie in de samenleving.

POLITIEK VAN HET OBJECT

Dit soort politiek geënte handelingen bij instituten kunnen worden geschaard onder het brede begrip van ‘institutioneel activisme’.