metropolis m

Voorafgaand aan haar Europese debuut was Pootoogooks carrière in Canada al opwaarts gegaan. In 2006 kreeg ze al de Canadese Prix de Rome van 50.000 dollar toegekend. De prijs, die de volwassenheid van haar kunstenaarschap markeerde en haar toelating tot het kunstestablishment (voor een Inuit geen sinecure), is achteraf gezien het onbetwiste hoogtepunt van haar kunstcarrière.

In de jaren na de documenta bleef ze exposeren. Ze had een galerie, er waren tentoonstellingen, musea kochten haar werk aan, en nu en dan is er over haar geschreven. Nog in 2009 kwamen er hordes mensen af op een opening van haar werk in een New Yorkse galerie, waar ze ook een lezing gaf. Maar een paar jaar later, in een krantenbericht uit 2012, wordt ineens gemeld dat de kunstenaar, de beroemdheid van nog maar een paar jaar daarvoor, intussen op straat leeft, en een leven leidt met veel alcohol en drugs. De 43-jarige was zwanger van haar 49-jarige vriend, eveneens een dakloze, die helaas ook nogal gewelddadig was. Hij is eens 45 dagen vastgezet nadat hij Pootoogook zwaar mishandeld had. Pootoogook keerde niettemin weer bij hem terug, met een kind als bezegeling van die liefde. De baby, lees ik in weer een ander artikel, is vanwege haar drankprobleem vrijwel direct bij haar weggenomen en ondergebracht in een pleeggezin. 

In de spaarzame artikelen die over Pootoogook afgelopen jaren zijn geschreven, na veelal een kort contact op straat, wordt keer op keer gemeld dat de verlegen vrouw moeite heeft weer aansluiting te vinden bij de kunstwereld die haar eerder zoveel succes heeft gebracht. Ik lees bijvoorbeeld dat de vriend wil dat ze een agent in de armen neemt, om weer een goede prijs voor haar werk te krijgen, zoals eens het geval. Maar Pootoogook zelf, vertelt ze de journalist, verkiest liever de verkoop van haar werk aan voorbijgangers op straat, voor het luttele bedrag van 25 dollar per tekening. Dat zijn mensen die echt van haar werk houden, zo haar overtuiging. Ze werkt doorgaans een hele dag aan een tekening.

In een kort gesprek met haar uit 2014 lijkt een comeback in de kunstwereld toch weer aanstaande te zijn. Pootoogook exposeert voor het eerst sinds jaren in een galerie in Ottawa, terwijl ze zelf nog dakloos is en een paar straten verderop in een opvanghuis voor dakloze vrouwen verblijft. Ze vertelt haar vriend te hebben verlaten en te hopen op nieuw succes in de kunstwereld. Zacht bekent ze een drankprobleem te hebben, en een moeilijke tijd door te maken. Haar dag eindigt meestal in een roes. 

Twee jaar later is ze plotseling dood. Onder verdachte omstandigheden gestorven en gevonden in de plaatselijke rivier. De politie stelt een onderzoek in, maar wil niet aangeven of er sprake is van een misdaad. Het onderzoek dient ertoe dat eventueel uit te sluiten.

Als je nu de teksten terugleest die er over haar geschreven zijn in deftige kunsttaal, over ‘the flux of the global and the local’ en andere thema’s uit het kunstdebat, komt dat uiterst pijnlijk over. Pootoogook wordt geduid, haar werk getypeerd, ingeschreven in een discours, een gesprek van kunstliefhebbers onder elkaar. Maar terwijl het circuit met haar werk aan de haal ging, zich haar werk toe-eigende, er soms ook aan verdiende, leefde zij haar leven buiten het systeem, aan de rand van de maatschappij. Een leven dat deelname aan die wereld uiteindelijk ook onmogelijk maakte. Haar galerie wil al jaren niet meer van haar weten.

Wij kunnen concluderen dat haar werk niet dat van een scherp observator was, zoals ik altijd heb gedacht, maar een tragisch zelfportret. Pootoogook keek niet toe bij de ellende die ze tekening na tekening vastlegde, ze zat er middenin. Vandaag, een dag nadat ik van haar dood hoorde, kost het me moeite om het levensplezier en de levenskracht te herkennen, waar de tekeningen evengoed het resultaat van zijn, en waar ik destijds, op de documenta, zo voor viel. Vandaag zie ik even alleen de misère waar ze ook zo treffend van getuigen.

Op internet blijft het intussen angstig stil, zoals misschien wel te verwachten bij een kunstenaar die de kunstwereld alweer jaren geleden noodgedwongen verlaten heeft. ‘I have to survive’, zei ze in een interview in antwoord op de vraag waarom ze haar vriend verlaten heeft. Maar ze heeft niet overleefd, in ieder geval niet de alcohol die haar voortdurend op straat deed belanden.

Op de internationale kunstsites zoek ik naar de ‘in memoriams’ die haar bijzondere kunstenaarschap weer voor even in leven moeten roepen, maar ik kan zo snel niks vinden. Het blijft vooralsnog bij enkele sensationele nieuwsberichten in de Canadese pers. Geschreven met een cliffhanger.