Claire Tolan, internet als therapie
De overstimulatie van het internet werkt voor velen als een ziekmaker. Maar het kan ook omgekeerd gebruikt worden, als therapie. Claire Tolan is een kunstenaar en onderzoeker, die zich richt op ASMR (Autonomous Sensory Meridian Response), de positieve stimulering van het publiek door online beschikbaar gestelde audiovisuele prikkels.
Maakt het internet ons ziek? Zichzelf een dosering digitale detox voorschrijven is even noodzakelijk als vluchtig, en het helpt niet tegen de burn-out, angst, slapeloosheid en vervreemding die horen bij een hyperverbonden online ‘leven’. De Amerikaanse web-ontwikkelaar en kunstenaar Claire Tolan, die is opgeleid als archivaris en schrijver, duikt netwerksystemen van misplaatste intimiteit in via het internetfenomeen ASMR (Auditory Sensory Meridian Response), met de altruïstische bedoeling om de hedendaagse samenleving te genezen van dergelijke chronische kwalen.
De online beweging bestaat uit ASMR-isten die video’s opnemen met simpele videocamera’s en stereomicrofoons om de ruimtelijkheid van het menselijk gehoor in een omgeving na te bootsen. De zachte en gelaagde geluiden werken als ‘triggers’ voor tintelingen aan de achterkant van het hoofd en de wervelkolom. De video’s bevorderen mindfulness, zorg en intimiteit mede als gevolg van het feit dat de performer de kijker direct aanspreekt en het gevoel geeft aanwezig te zijn.
ASMR kwam voor het eerst op in 2010. Het fenomeen heeft flink aan populariteit gewonnen en intussen meer dan twee miljoen bijdragers op YouTube. Video’s die zijn gemaakt door individuen (meestal amateurs) die hun eigen rustgevende stem en geluiden opnemen van alledaagse handelingen voor een camera, zoals het omslaan van een pagina in een boek, het zeven van rijstkorrels, het pellen van sinaasappelen, het tikken van vingernagels op een tafel, het afdoen van oppervlakken, het uitpakken van dingen of het schenken van vloeistoffen. De klikken, scheuren, kraakgeluiden, het gefluister en het sissen vormen ook de soundscapes van Tolans audiotracks, die ze steeds vaker omzet in liveoptredens, waardoor het online rollenspel het echte leven binnentreedt.
Tolan creëert bij voorkeur livesituaties waarin de deelnemers in real time kunnen reageren op de video’s. Ze ontwikkelde bijvoorbeeld een videoserie speciaal voor ASMR-karaoke, die werd opgevoerd bij Corridors bij OSLO10 en Münchenstein in Basel. Haar tactiek van vraag en antwoord heeft ook diepere lagen en gaat in op systeemtheorieën in de cybernetica. Thema’s als gecentraliseerde, gedecentraliseerde en gedistribueerde systemen worden verkend en het publiek wordt uitgenodigd om als ‘nodes’ met haar te spreken en rollen te spelen.
Tolan werkte als soundartist-in-residence bij het Goethe Institut in Londen en SPACE samen met open-source vernieuwer Kei Kreutler van unMonastery. Ze hosten leesgroepen, collectieve rollenspellen en evenementen over sociale structurering geïnspireerd door de Groundcourse van mediakunstenaar Roy Ascott uit de jaren zestig. Terwijl kunstenaars uit die jaren, zoals Vito Acconci of Robert Smithson, de ‘centrering van het zelf’ blootstelden, gaan de projecten van Tolan en Kreutler een stap verder door de mogelijkheden te analyseren van een ‘centrering van het zelf binnen netwerksystemen’.
Tolan is vooral bekend geworden door haar bijdrages van ASMR-geluiden aan nummers als Lonely at the Top op het album Platform van Holly Herndon uit 2015 en optredens van Herndon in nachtclubs als Berghain in Berlijn en Oval Space in Londen. Haar overstap naar de beeldende kunst is van meer recente datum, maar door de vele referenties is haar werk daar zeer geschikt voor. Belangrijke invloeden van hedendaagse kunstenaars zoals de fantasypolitiek van de sciencefictionschrijver Ursula Le Guin en de filosofieën over wetenschap en technologie van Donna Harraway zijn terug te vinden in Tolans projecten. Meer in het bijzonder put Tolan uit concepten uit discussies over ‘world building’ à la schrijver Philip K. Dick en RPG (Role Playing Game) op sociale nieuwswebsites als Reddit.
Claire Tolan en Camilla Steinum, performance Völsbühne Berlijn
In 2015 is Tolan een pseudobedrijf genaamd Shush Systems begonnen dat kalmerende ringtones aanbiedt. Ook ontwikkelt ze haar eigen rollenspellen, waaronder SPEKULANTEN vor den SIEDLERN von Shush (dSvdSvS) en Die SIEDLER von SHUSH (dSvS), die gebaseerd zijn op het susgebaar. De spellen bevatten ook tarotkaarten en soundtracksamples. Ze dienen als uitgangspunt voor performances, zoals de wervingspitch die Nolan als evangelisch predikant gaf tijdens het festival Decession bij Volksbühne in Berlijn in samenwerking met de Noorse beeldend kunstenaar Camilla Steinum. De spellen zijn nog in ontwikkeling, maar het idee alleen al is de moeite waard. Waarom geven we ons over aan de stress van de digitale overstimulatie als we ook de eenvoudige kracht van de aanwezigheid kunnen benutten met behulp van dezelfde technologieën? Laat de potentie van het sussen onze gemoedsrust resetten.
DEZE TEKST IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M Nr 4-2016 SHARING. ALS U NU EEN ABONNEMENT NEEMT STUREN WIJ U HET LAATSTE NUMMER GRATIS OP. MAIL UW NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen
My Name Is Salmon (Why Am I whispering) #1, Extrapool, Nijmegen, 03.12.2016
Arielle Bier
