metropolis m

Een vrij horizontaal, stoffig, oranjekleurig stadslandschap doemt op onder het vliegtuig zodra we de landing inzetten op de internationale luchthaven Léopold Sédar Senghor van Dakar, vernoemd naar Senegals eerste en geliefde president uit de periode 1960-1980. Senghor was cultuurtheoreticus en dichter, en één van de initiatiefnemers van de literaire en ideologische beweging négritude, waarmee hij een belangrijke impuls gaf aan de nationale kunstscene. In de jaren zeventig werd het vaak subversieve Laboratoire Agit’Art opgericht, als tegenpool van het cultuurbeleid van Senghor. Er zijn veel tegenstrijdige informatiebronnen over het collectief. Dat is misschien niet verrassend voor dit type groepsactiviteit, maar het kan ook een bepaald soort, mogelijk opzettelijke, mystiek rond de groep zijn. Hoewel de details over de personen achter het collectief vaag zijn, kan met zekerheid gezegd worden dat Agit’Art een creatieve en kritische ruimte was voor avant-gardekunstenaars en intellectuelen, die in Senegal en zelfs internationaal veel invloed heeft gehad.

De oprichters van het collectief waren kunstenaar Issa Samb (oftewel Joe Ouakam), filmmaker Djibril Diop Mambéty, schilder El Hadj Sy en toneelschrijver Youssoupha Dione. Workshops, bijeenkomsten en performances vonden plaats op verschillende openbare en privélocaties, waaronder in Village des Arts, een ateliercomplex in een voormalige legerkazerne aan de kust bij Dakar. Daar moesten ze in 1983 uit. Het dorp kwam in een nieuwe vorm in 1996 weer terug in een verlaten Chinees arbeiderskamp, waar enkele kunstenaars van Agit’Art nog steeds werken. Het dorp is gelegen in een oase van groen en rust net buiten de stadse wanorde van Dakar en bestaat uit tientallen ateliers, een galerie en een residentieplek voor nieuw creatief talent uit Afrika.

Het huis van Issa Samb in het stadscentrum was lang niet alleen een uitvalsbasis voor Agit’Art, maar het onmiskenbare hart van de kunstscene in Dakar. Hoewel er de afgelopen jaren nog maar sporadisch activiteiten van Agit’Art plaatsvonden, bleef het huis van Samb tot voor kort een vruchtbare ontmoetingsplek voor verschillende generaties kunstenaars en intellectuelen. Samb is onlangs overleden, op 25 april 2017. Hij was een geliefd en bewonderd figuur; zijn naam wordt als voornaamste inspiratiebron genoemd door de meeste kunstenaars. Het verlies van Samb wordt sterk gevoeld, met name omdat zijn dood plaatsvond slechts enkele maanden na een mislukte petitie om zijn huis te behouden als een ruimte voor artistiek erfgoed.

De geest van Agit’Art zal echter nog lang voortleven. Op welke manier is bijna onmogelijk om van buitenaf te begrijpen, maar diens nalatenschap vormt ontegenzeggelijk de basis voor de zo mystiek overkomende kunstruimtes die op verschillende plekken in huizen te vinden zijn, maar moeilijk definieerbaar zijn, laat staan te bezoeken. Specifieke plekken in Dakar zijn altijd ingewikkeld om te vinden, zowel voor locals als voor buitenlanders.

Een fysieke belichaming van zo’n ruimte is L’Espace Médina. Ondanks de naam is het vooral een organisatie die sinds de eerste Festival Mondial des Arts Nègres in Dakar in 1966 verschillende vormen heeft aangenomen. Het kostte me een lange taxirit en een zigzaggende wandelroute door de zandstranden van Médina, een zuidelijk deel van Dakar, om de ruimte van L’Espace Médina te vinden. Aan het eind van een trappenhuis vond ik een zaal met tekentafels, naaimachines en de overblijfselen van een indrukwekkende installatie van Cheikha Sigil, die op een leren bank ernaast zat en Senegalese thee dronk met een paar andere kunstenaars (één daarvan lag in een lege badkuip). Sigil, die zich duidelijk laat inspireren door de eerste generatie Senegalese kunstenaars, sprak over het belang van essentie in plaats van vorm, over het zoeken van bekendheid in plaats van roem en over het zien van problemen als potentiële oplossingen. Hij heeft door Europa gereisd, net als zoveel Senegalezen, maar heeft zijn weg naar huis gevonden om deel uit te maken van de kunstscene hier, waarin de creatie en consumptie van kunst anders benaderd wordt dan in de voor ons gewone kunstwereld.

Dit is niet de plek om de complexe Senegalese dynamiek tussen politiek en cultuur te ontrafelen, maar het heersende gevoel is dat de huidige regering weinig belang hecht aan de progressieve ideologieën van initiatieven als Agit’Art en L’Espace Médina, of aan de hedendaagse kunstpraktijk in het algemeen. De Galerie Nationale d’Art is gehuisvest op de begane grond van een inspiratieloos gebouw in het stadscentrum. Kunstenaars kunnen voorstellen indienen en, als ze worden geaccepteerd, moeten ze het equivalent van veertig euro per tentoonstellingsdag betalen. Dat bedrag ligt net onder wat de gemiddelde Senegalees in een week verdient. De zogenaamde reden hiervoor is dat het ministerie van Cultuur hun tentoonstellingsdeskundigheid en netwerk aan de exposanten biedt en de communicatie van de tentoonstelling verzorgt, maar in werkelijkheid liggen de bezoekersgetallen laag en zijn er weinig kansen op het verkopen van werk.

Inclusiviteit, maatschappelijke verantwoordelijkheid en artistiek onderwijs zijn de speerpunten van veel kunstinitiatieven in Dakar, zoals Kër Thiossane, waar het gebruik van nieuwe technologieën door lokale, creatieve ondernemingen wordt bevorderd en vergemakkelijkt, en La Boite à Idée, een informeel en gastvrij platform voor tentoonstellingen, creatie en discussie. Bij La Boite à Idée werd L’arte a l’école geboren; een ambitieus project dat erop gericht is om creatieve workshops te organiseren op scholen in Dakar (die bijna geen van alle momenteel vaste kunstlessen aanbieden).

L’arte à l’école vindt plaats in samenwerking met Whakh’Art, een veelzijdig initiatief dat bijdraagt aan de promotie van de Senegalese cultuur en als online platform dienstdoet als gids voor alle soorten kunstenaars. De website van Whakh’Art is ook de enige informatiebron over evenementen in heel het land. Whakh’Art werd in 2011 opgericht door Akya Sy (dochter van El Hadj Sy). Zij studeerde vier jaar in Parijs, maar kwam terug naar Dakar om onderdeel te zijn van de opkomende culturele scene, een beweging die veel mensen uit de Senegalese diaspora nu aan het maken zijn. Ze is ervan overtuigd dat de nieuwe generatie kunstenaars de potentie heeft om de politieke en sociale problemen van het land aan te pakken en de situatie te veranderen.

RAW Material Company (opgericht in 2008) probeert ook voort te borduren op de activiteiten van Agit’Art. Het initiatief richt zich op kunst, kennis en samenleving door middel van residenties, academies, publicaties en regelmatige publieke evenementen, zoals Parcours en onlangs de lezing van de Senegalese econoom en filosoof Felwine Sarr, auteur van het boek Afrotopia (2016), een bekroonde reflectie op een mogelijke toekomst voor Afrika. De evenementen worden bijgewoond door jong en oud, door lokale, nationale en internationale filosofen en makers. Het zorgt voor een levendig debat en bevestigt de indruk dat er iets spannends aan het plaatsvinden is in Senegal. Dus hoewel de kunstscene van Dakar erg moeilijk vast te pinnen is, is het mogelijk om na veel zoeken, rondkijken, praten, luisteren en nadenken te stellen dat nu, bijna zestig jaar na de onafhankelijkheid van Senegal, het er erg bruisend is.

OPENING SOON: Dak’Art (vanaf 3 mei)

De Biënnale van Dakar, Dak’Art, is het langstlopende grootschalige kunstevenement van Afrika. Het zal in 2018 voor de dertiende keer plaatsvinden. Het succes en de populariteit ervan groeit en neemt af in een golfbeweging, parallel aan het steeds veranderende niveau van overheidssteun en externe financiering. Toch is het een belangrijke organisatie die toont wat de kunstscene in Dakar (en recentelijk ook in Saint-Louis in het noorden) te bieden heeft. Zowel lokale, nationale als internationale talenten worden gepresenteerd op de biënnale, sommigen worden uitgenodigd en anderen worden uitgekozen na het indienen van een voorstel. In 2002 is Dak’Art OFF ontstaan, de steeds populairder wordende offshoot van de biënnale, waarbij honderden ateliers, cafés en leegstaande ruimtes worden opengesteld ​​voor tentoonstellingen en evenementen. Parcours loopt ook parallel aan de biënnale en geeft negentien kunstruimtes de kans om gedurende twee weken evenementen aan een nieuw publiek te presenteren. De publicatie die erbij verschijnt, is een waardevolle bron voor meer informatie over Dakars belangrijkste kunstinitiatieven, waarvan sommige online goed te vinden zijn.