metropolis m

Er zijn genoeg Aha-momenten, maar ze gaan ook weer voorbij. Rebecca Niculae spreekt met Uta Eisenreich op de laatste dag van haar tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag.

In de projectzaal van het Gemeentemuseum worden onder de titel This, That and Other vier zwart-wit video’s getoond. Het ritmische, absurdistisch aandoende geluid van de video van Ei, Ei, Ei (2012) hoor je door de hele ruimte. De klanken zijn typerend voor het werk van Uta Eisenreich: het speels aftasten van een logische structuur binnen het complexe samenspel van perceptie en begrip.

Op de laatste dag van haar eerste museale solo in het Gemeentemuseum Den Haag, worden er twee performances gedurende dag afgewisseld: Ei, ei, ei en In plain view. Ik zie de laatste, waarna ik kort met Uta Eisenreich in gesprek ga over haar werk.

De performance gaat zo beginnen. Een microfoon en een tafel staan klaar. Deze laatste staat vol met objecten als Glassex, champagneglazen, flesjes water en een plastic tennisracket. Het doet mij denken aan de opzet van een laboratorium, alsof er proefjes gaan worden uitgevoerd. De spreker introduceert: ‘Everyone has their morning beverages differently. Deb and Alison both take sugar in their drinks. Deb, Eric and Shauna all drink tea, the other three drink coffee. George and Shauna have milk in their beverages. Those who don’t add anything, take theirs black. What does Tom drink? Tea with sugar. Or, coffee with milk, black tea, coffee with sugar, black coffee, or I don’t know.’ 

Het geheel doet me denken aan een spelletje logica: hoe via de juiste redenering bij het antwoord komen? Het is even puzzelen. Tijdens de performance worden objecten en substanties via een overheadprojector op het scherm geprojecteerd. Er worden bijvoorbeeld geometrische vormen als driehoeken, vierkanten en cirkels ‘live’ gearrangeerd. Het geeft ze een fluïde karakter. Heel letterlijk zelfs, als Eisenreich een glazen bak op de projector waar vervolgens vloeistoffen en materialen in worden gegoten. Alsof het voorgaande een aanwijzing, een directieve, waar Eisenreich gehoor aan geeft.

In het verloop van de performance vraagt de stem de toeschouwer een reeks woorden te onthouden, en om zich een voorstelling van iets te maken. Eisenreich pakt een grote rubberen cirkel en houdt deze voor het licht. De spreker zegt dan: ‘Which underlying relationship of words corresponds to this figure? Sun/earth/energy, – me/your sister/you – nucleolus/nucleus/ukalele, – I don’t know.’

Het spel tussen teken en beeld, associatie en betekenis is iets wat herhaaldelijk terugkomt in het werk van de kunstenaar. In 2010 publiceerde Eisenreich het boek A not B. Hierin doen foto’s van alledaagse huis, tuin en keuken-objecten, zoals omgevallen kopjes koffie, appels, bollen, glazen en leeggelopen voetballen denken aan moderne stillevens, die tevens als rebus en puzzel lijken te fungeren. Door middel van twee stillevens wordt bijvoorbeeld getracht om de kijker de verschillen te laten ontdekken tussen de twee foto’s. Achter de rangschikking van objecten (appel, bril, driehoek, een kleine stoel en handschoen) schuilt een telpuzzel. Het boek biedt afwisselend beelden van puzzels, zoals we deze van de basisschool kennen, en mondt uiteindelijk uit in ‘mystieke’ optische illusies die onze waarneming doen wankelen.

In het boek wordt de lezer af en toe wegwijs gemaakt met citaten en instructies, maar tekst is spaarzaam, dus moet je zelf de oplossing zoeken. Eisenreich vertelt dat het opvoeden van haar kind destijds een belangrijke inspiratie was voor het maken van het boek: ‘In de periode tussen 0 en 4 jaar leren kinderen allerlei dingen over de wereld. Hoe concepten, zoals “groen” en “kiwi” bijvoorbeeld, worden aangeleerd en begrepen.’ De fotografische stillevens van Eisenreich verwijzen regelmatig naar wetenschappelijke experimenten, bijvoorbeeld van de psycholoog Jean Piaget. Een van zijn experimenten toont dat kinderen tot een bepaalde leeftijd nog niet het inzicht hebben om te begrijpen dat een substantie, bijvoorbeeld vloeistof, dezelfde hoeveelheid behoudt wanneer deze in een langer, maar dunner, glas wordt overgoten. Het kind denkt dat het nu om een grotere hoeveelheid vloeistof gaat, ten opzichte van het kortere, maar bredere glas. In het boek A not B zien we hoe Eisenreich een eigen beeldende logica toepast op wat zij tegenkomt in haar onderzoek, waardoor de fotografische stillevens ons steeds weer de kans geven nieuwe mogelijkheden ervan te ontdekken en nieuwe betekenis er in te zien.

Ook de video Circlesquare (2016) is te zien in de tentoonstelling in Den Haag. De video duurt 8:06 minuten, en is gemaakt in samenwerking met Eva Meyer Keller. Een vorm hangt aan dunne draadjes en wordt als een marionettenpop vanboven bestuurd. Na een tijdje blijkt het om twee afwisselende objecten te gaan. Een conische, en een cilindrische vorm. Twee stemmen reageren op elkaar, en op de verschijnende vorm. ‘Sun, Arise, Fun… Sink, Risen,… Rose, rise, risen, sympathize… Innocent, interesting!’ Soms spreken de stemmen alleen, soms in koor. Af en toe overlappen ze elkaar waardoor een meerstemmige klank ontstaat.

Er lijkt een onderliggende structuur te zijn. Begrijp ik het nu? Het ‘aha-moment’ komt regelmatig terug, maar het duurt niet lang, en ebt al snel weer weg. Ook in Point to Line (2017) spreekt een vriendelijke stem raadselachtige zinnen uit waarvan we de betekenis alleen maar kunnen raden. Alhoewel, een stem geeft toe: hij weet het zelf ook vaak niet.

In This, That and Other (2017) heeft Eisenreich zichzelf uitgedaagd om op een andere manier te werken vertelt ze: ‘de buitenste twee video’s (Circlesquare en Point to Line) geven inzicht in hoe ik gebruikelijk te werk ga. Soms denken mensen dat het animaties zijn, maar het opnames van (live)performances waarin ik, vaak samen met anderen, door middel van tekst en objecten tot de werken kom. Voor de video This, That and Other heb ik in het archief van het Gemeentemuseum gekeken voor onderzoeksmateriaal. Daar ben ik interessante experimenten tegengekomen zoals die van de Ames Demonstrations. Een bekend voorbeeld is de distorted room demonstration. Deze kamer lijkt vanuit een bepaald oogpunt op een normale kamer. Echter, wanneer mensen of objecten die in deze kamer worden geplaatst blijken ze door de opzet van de kamer op een vreemde manier vervormd. Een andere interessante demonstratie waarvan ik gebruik heb gemaakt is die van een plat raamwerk in de vorm van een trapezium (rotating trapezoid window). Deze draait in een zacht tempo op de verticale as van een motor. Wanneer objecten aan het raamwerk worden bevestigd lijken zij zich op een ongebruikelijke manier te gedragen. In het kader van dit recente werk wilde ik eerst spelen met de technische werking van de optische illusies en de experimenten, maar in zekere zin heb ik uiteindelijk de focus gelegd op de visuele aspecten van de experimenten.’

Het fotografische medium wordt in This, That and Other op een doortastende wijze ingezet, en deze keuze siert dan ook de openheid in Eisenreichs werkwijze. Door een spel tussen licht en schaduw communiceert deze video op een haast raadselachtige manier. Naast de optische illusies zijn er in deze video, anders dan in de andere twee werken, mensfiguren te zien. Een man kijkt in een spiegelende bol naar zichzelf. ‘Who is he? And what is he doing here?’, zegt een stem. Twee andere figuren zijn zo belicht dat we alleen de solide vorm van hun silhouet kunnen zien. Ze naderen elkaar, maar hoe groot de werkelijke afstand is tussen de twee, blijft een illusie waar Eisenreich mee speelt.

Helaas is het boek A not B al een tijdje uitverkocht. Wanneer ik aan het eind van ons gesprek vraag naar een eventuele herdruk, vertelt ze dat deze er voorlopig niet aankomt, maar dat er gewerkt wordt aan een vervolg. In het werk van Eisenreich vormt de interactie tussen teken en object de rode draad die onze waarneming op subtiele wijze onthutst. Iets waar ik zeker naar uitkijk. Laat het vervolg maar komen.

 

Uta Eisenreich, This, That and Other, Gemeentemuseum Den Haag t/m 28.01.2018

Rebecca Niculae

is kunstenaar

Recente artikelen