metropolis m

Anna Frijstein, film still uit Work  Your  Ass  Off_Hee-ha!  Hee-ha!, 2018, in opdracht van Stichting GET LOST.

Dit weekend opent Pay attention Please! – de eerste editie van een tweejaarlijkse manifestatie over kunst in de publieke ruimte in Amsterdam. Op verschillende locaties in de stad is er de komende dagen (en weken) van alles te doen.

Gisteren is in Nieuw-West afgetrapt met een minisymposium over ‘The pitfalls and potentialities of gentrification’ bij Broedplaats Lely, in de avond gevolgd door nog een symposium bij de Oude kerk, getiteld: ‘The Resurrection of the Lost Image. Can the image re-appear after iconoclasm’. Tijdens het openingsweekend brengt PoroCity (Andrea Bozic en Julia Willms) een performance in het burgerweeshuis en presenteert Museum of… op uitnodiging van P/////AKT het project Monument for the White Cube op de volgende coördinaten, 52.366647,4.955800. Vrijdagmiddag om 17:00 uur vindt de officiële opening plaats in Zuid, op het Gustav Mahlerplein. Als eerste grote manifestatie in het kader van Pay attention please! gaat dan ook de kunstroute van GET LOST langs twaalf publieke werken op de Zuidas open. Op zondag is er voor de liefhebber nog een seminar bij het Stedelijk Museum waar nieuwe mogelijkheden voor kunst in en voor het publieke domein verkend zullen worden – en dit is slechts een greep uit de vele activiteiten die de manifestatie deze zomer organiseert. Het is een fanatiek gebeuren waarvoor elf instellingen in de stad de krachten bundelen. Voordat het feestelijke openingsweekend aanvangt, gaat Debbie Broekers in gesprek met een van de initiatiefnemers, Jeroen Boomgaard.

Debbie Broekers

 Wat is de aanleiding voor deze manifestatie?

Jeroen Boomgaard

 Poeh, er zijn een heleboel aanleidingen. Als LAPS, lectoraat Art in Public Space, leveren we een bijdrage aan het ontwikkelen, ontsluiten en presenteren van kennis over kunst en publieke ruimte. In de loop der jaren waren er ontwikkelingen die het nodig maakten om hier op een andere manier aandacht aan te besteden. Aan de ene kant ontbrak het aan beleid vanuit de gemeente Amsterdam. Hoewel de stad een hele mooie collectie kunst in openbare ruimte heeft, was er geen duidelijk idee hoe daarmee om te gaan of hoe dat voort te zetten. Dit in tegenstelling tot Rotterdam waar ze in elk geval een plan van aanpak en programma hebben. Hier is alles incidenteel. Ten tweede hebben de bezuinigingen onder Zijlstra de infrastructuur van de openbare ruimte kapotgeslagen; SKOR werd opgeheven, medewerkers bij de gemeente wegbezuinigd. Er dreigt een heleboel knowhow ten aanzien van kunst in de openbare ruimte verloren te gaan. We hadden het gevoel dat het weer opnieuw op de kaart gezet moest worden. Een derde en concrete aanleiding was dat er een aantal nieuwe kunstroutes waren ontstaan, zoals KADS (kunst aan de Schinkel) en GET LOST, deze wilden we tot kern maken van een grotere routing langs nieuwe, tijdelijke werken en bestaande, oudere werken. Toen zijn we een soort coalitie gaan vormen. We hebben een aantal instellingen benaderd, zoals De Appel, het Stedelijk Museum en Framer Framed, om te vragen of ze mee wilden doen. Daar hebben we zo’n twee jaar aan gewerkt. KADS is er toen uitgestapt, omdat ze de periode die wij voor ogen hadden niet goed konden coördineren met hun eigen tentoonstellingsplanning, maar de coalitie is in stand gebleven en dat heeft nu tot dit project geleid.

Debbie Broekers

De titel pay attention please! krijgt door het gebruik van het uitroepteken iets dringends, wat is er aan de hand met de publieke kunst in Amsterdam?

Jeroen Boomgaard

De titel is geïnspireerd op een werk van Bruce Nauman, please pay attention please. We vonden de titel toepasselijk omdat het vaak gaat van ‘kijk eens naar wat wij van de stad maken’, in de stem van de creative industries, maar wij zeggen: ‘kijk eens naar dat wat er al is’, ‘let eens op!’, de stad is er al, er wonen mensen en er gebeuren dingen, leg daar nu eens de aandacht op. Daar gaat het ons echt om.

Debbie Broekers

Gaat Pay attention please! over publieke kunst of publieke ruimte?

Jeroen Boomgaard

Eigenlijk gaat het over allebei. In de inleiding schrijf ik dat het gaat over publieke ruimte, maar publieke ruimte is iets dat altijd in beweging is. Het is niet aanwijsbaar, het is eerder een soort praktijk: mensen moeten het doen, anders gebeurt het niet. Het is altijd een bundeling van allerlei verwachtingen, idealen, ambities, tegenstellingen en die kunstwerken zijn een soort vertegenwoordiging daarvan. De kunstwerken staan dus niet voor niets in die publieke ruimte en ze spelen ook een rol ten aanzien van die publieke ruimte, het zijn een soort thermometers van de publieke ruimte.

Debbie Broekers

Het wordt een tweejaarlijks gebeuren?

Jeroen Boomgaard

Dat hangt ervan af. Pay attention please! is een pilot. We weten wat we gemaakt hebben en we weten wat er komt, maar we moeten afwachten of het aan zal slaan bij het publiek. We merken dat het veel enthousiasme teweegbrengt bij de instellingen en bij de subsidiegevers. We hebben er ook instellingen bijgehaald die normaal niet in de openbare ruimte werken, dus dat vormt echt een uitdaging voor ze, om zich ten opzichte van de stad te verhouden. Vele vinden het heel spannend en willen vaker zo gaan werken. Vanuit de subsidiegevers is er veel enthousiasme voor de aandacht voor kunst in de openbare ruimte, maar ook het samenwerken van de verschillende instellingen vindt men heel interessant. Ik ben zelf heel blij dat we zo’n bottom-up systeem hebben kunnen opzetten, het is echt een reactie op die top-down festival-achtige dingen. We zijn veel meer geïnteresseerd om vanaf onderaf iets op te zetten, vanuit datgeen wat er al is.

Pay Attention Please! Constructie met l-balken, André Volten Foto Matthijs Immink

Debbie Broekers

Voor het openingsweekend aftrapt is er donderdagmiddag al een symposium in broedplaats de Lely over ‘the pitfalls and potentialities of gentrification’ – vormt dit onderwerp van gentrification de kern van de manifestatie?

Jeroen Boomgaard

Nee, kern vind ik een te groot woord. Gentrification is iets van de laatste tien à vijftien jaar, en we hebben ook werken in de routes van de jaren 1970 en 1980 en toen speelden er weer hele andere onderwerpen. Maar het gaat er wel om dat kunst en cultuur een dubbel gezicht hebben. Je kan aan de ene kant zeggen dat kunstinstellingen in een bepaalde wijk komen, die opgewaardeerd moet worden. Ze voegen daar waarde toe aan die wijk, dat is goed. Maar tegelijkertijd zijn ze deel van een proces dat we minder positief vinden. Over kunstwerken in de openbare ruimte kun je iets vergelijkbaars zeggen. Ze worden vaak neergezet door de overheid, ook wel als een soort machtsgreep; deze plek is nu van ons. Het is opgeknapt, we zetten in het midden een kunstwerk neer, nu is het goed. Dat is eigenlijk een nieuwe vorm van kolonialisering; er wordt als het ware een vlag geplant. Maar aan de andere kant, omdat het een kunstwerk is, ontstaat er ook een nieuw soort perspectief, of een openheid of een andere manier van denken over de plek. Dus er zit eigenlijk in die kunst en cultuur in relatie tot al die overheidsprocessen aan de ene kant en de dynamiek van de werkelijkheid van de stad aan de andere kant, daar zit een soort tegenstrijdigheid in die we heel interessant vinden, die vormt één van de verborgen uitgangspunten van de tentoonstelling.

Debbie Broekers

 Daarmee raak je aan een ontzettend actueel en problematisch onderwerp.

Jeroen Boomgaard

Ja, het is ook een lastig proces om te bespreken want in principe is niemand erop tegen dat een wijk beter wordt. Je kan moeilijk zeggen ‘het is hier zo lekker verpauperd, dat moeten we zo laten’. Het probleem is alleen dat het proces enorme kansen biedt aan vastgoedbedrijven waardoor de oorspronkelijke bewoners kansloos zijn.

Debbie Broekers

 Ik las dat er wandelroutes komen langs bestaande en nieuwe werken. Zijn die laatste speciaal voor deze gelegenheid gemaakt?

Jeroen Boomgaard

Dat is wisselend. GET LOST was al bezig met een route door de Zuidas en deze is nu deel geworden van onze routing. De Appel had al een werk van de Hongaarse kunstenaar Tamás Kaszás in de publieke ruimte laten plaatsen en als deel van de route laten we dat nu langer staan, maar ze hebben ook een nieuw werk van Antonis Pittas op de façade van het gebouw gepresenteerd, omdat ze het gevoel hadden dat ze meer met de stad willen praten. Framer Framed had nog nooit iets gedaan in de openbare ruimte en hebben daar nu speciaal een project voor ontwikkeld, Monuments to the Unsung waarvoor ze de kunstenaars Wafae Ahalouch, Suat Ögüt en Walid Siti uitnodigden een werk te maken voor de publieke ruimte van Amsterdam Noord. Aan de ene kant nemen we dus plannen mee die al in ontwikkeling waren en aan de andere kant zijn er echt nieuwe plannen ontwikkeld om deel van de route te worden. Onze onderzoekers hebben voor de kunstroutes zelf routes mogen voorstellen en kunstwerken mogen kiezen. Het zijn dus hele persoonlijke selecties geworden, dat vind ik heel leuk. Kunst heeft een hele persoonlijke laag en dat moet je niet ontkennen.

Anna Frijstein, film still uit Work  Your  Ass  Off_Hee-ha!  Hee-ha!, 2018, in opdracht van Stichting GET LOST.

Pay Attention! Tamás Kaszás, Please Mirage, Foto Matthijs Immink

Debbie Broekers

Kun je een voorbeeld geven van enkele van deze onderzoekers?

Jeroen Boomgaard

Het zijn met name jonge kunsthistorici of ze hebben een academie achtergrond. Iskra Vuksic komt bijvoorbeeld van de Rietveld Academie en nam de route voor stadsdeel Oost voor haar rekening. Ze heeft voor die route echt een heel politiek standpunt ingenomen, omdat daar natuurlijk het hele koloniale verleden ligt samengebracht. De route gaat aan de ene kant over de sporen van dat kolonialisme, in al die straatnamen en monumenten en over het verzet daartegen in zogenaamde tegenmonumenten. Maar ook het thema van de kolonialisering van de natuur, de verhouding tussen mens en natuur, komt aan bod, zoals dat bijvoorbeeld in de bijentafels van Frank Mandersloot (2004) tot uitdrukking komt. In stadsdeel centrum is de Oude Kerk onze partner, maar hier vonden we het niet zinnig om een kunstroute langs kunstwerken te ontwikkelen. Het centrum is al zo bomvol betekenis, om daar nog extra aan toe te voegen, dat leek ons niet zinvol. In plaats daarvan vroegen we onderzoeker Afke Laarakker om over de problematiek van het wallengebied te praten. Zij doet dit aan de hand van een aantal architecturale elementen: wat betekent het raam in het wallengebied? En de straat, een stoepje, het licht? Dat levert weer een heel ander soort insteek op dan in die andere wijken. In die zin kun je ook echt zeggen dat het ons gaat om de publieke ruimte.

Op vrijdag 22 juni zal wethouder Touria Meliani van Kunst en Cultuur Pay Attention Please! gelijktijdig met de GET LOST art-route feestelijk openen op het Gustav Mahlerplein.Pay attention please!, 21-06-2018 t/m 30-09-2018. Kijk voor een overzicht van alle (openings)activiteiten op http://www.publicart.amsterdam/ ; Zie de website van GET LOST voor meer informatie over deze kunstroute, http://www.getlost-artroute.com/ 

Public Art Amsterdam is een initiatief van CBK Zuidoost, De Appel, Framer Framed, GET LOST- art route, Frankendael Foundation, LAPS / Gerrit Rietveld Academie, Stichting NDSM-werf, Oude Kerk Amsterdam, P/////AKT, Stedelijk Museum en TAAK.

Debbie Broekers

is kunstcriticus en kunsthistoricus

Recente artikelen