metropolis m

Maurice Meeuwisse

DSatellietgroep in Den Haag bestaat twaalf jaar en viert dat met een grote tentoonstelling met het werk van vijftien kunstenaars die zich bezighouden met klimaatsverandering en het huidige kustbeleid onder de noemer Climate as Artifact. Wij blikken met ze terug en vooruit.

Nathalie van der Lely

Satellietgroep begon in 2006 als pop-upinitiatief. Het beleid rondom de zee en kust vormden de aanleiding. Terugkijkend op twaalf jaar Satellietgroep: is jullie missie ingrijpend of verrassend veranderd in de afgelopen jaren?

Jacqueline Heerema

Wij zijn begonnen als pop-upinitiatief en snel een internationaal netwerk geworden. Eigenlijk was het een megastap om met Badgast (het residentieprogramma van Satellietgroep in Scheveningen, red.) te beginnen. Badgast was echt pionieren en we konden van alles uitproberen. Wij hebben heel dicht op het gemeentebeleid van Scheveningen gezeten, maar de veranderruimte vanuit de kunsten bleek heel beperkt. Toen zijn wij in 2014 naar de Zandmotor vertrokken. Dat is een onbestemde open ruimte, een podium in zee. Daar zijn wij twee jaar bezig geweest met het ontwikkelen van een residency en bezoekersinformatievoorziening. Alle partijen zaten aan tafel om daarover mee te denken. Het ontwerp van de landschapsarchitect Ronald Rietveld zou samen met de TU Delft ontwikkeld worden, een bezoek van Klokhuis was al gepland, maar toen zei minister Melanie Schulz in december 2015: ‘De kust is op orde, we gaan economisch en recreatief ontwikkelen.’ Ons project was klaar om gebouwd te worden, maar door de uitspraak van de minister durfden de bestuurders niet meer. In de zomer van 2016 kwam het project op de plank terecht.

Lotte Bosman

Twee jaar hard werken gingen de prullenbak in. Gelukkig wilde het Mondriaan Fonds ons alsnog graag als residentie in het kader van Binnenland Gastatelier. Dat hielp om onszelf weer op te pakken.

Jacqueline Heerema

Een half jaar later zijn we aan de huidige tentoonstelling Klimaat als Mensenwerk begonnen. Het leuke is dat we nu met de Universiteit Twente werken aan een pilot waarin de studenten Watermanagement een nieuw curriculum krijgen waarin kunstenaars leidend zijn. Kunst brengen waar kunst niet was, blijft onze missie. We sparren nu met technische studies in Twente en in Delft over hun maatschappelijke opgave, over het idee dat je als ingenieur niet enkel een dijk bouwt en that’s it. Die verandering is een gigantische ontwikkeling. Daar ligt nu misschien onze toekomst.      

Nathalie van der Lely

Waarom hebben jullie voor dit grote tentoonstellingsproject gekozen?

Jacqueline Heerema

 Elk project van de Satellietgroep kent een vaste structuur, namelijk eerst veldwerk doen en een netwerk aanleggen en vervolgens het organiseren van residencies en publieksprogramma’s.

Lotte Bosman

Er ontstond langzaam de wens om iets anders te doen, niet een reeks residencies op verschillende plekken, maar om ze samen te brengen en zo een programma te maken. De kunstenaars in de huidige tentoonstelling hebben bijna allemaal nieuw werk gemaakt. Zij werken ook door tijdens de tentoonstelling en delen hun fascinaties tijdens het programma met wetenschappers en publiek. Op deze wijze is Climate as Artifact zelf een artistiek onderzoek. Na de finissage zullen we reflecteren op het project en proces.

Francois Lombarts

Die keuze heeft ook te maken met het feit dat er aan zee geen ruimte voor een residency was, een plek die wij belangrijk vinden.

Jacqueline Heerema

In al die jaren is het Satellietgroep niet gelukt een vaste plek aan zee te veroveren, terwijl dat eigenlijk wel altijd een wens is geweest. Nu zijn we bezig in Kijkduin, maar we lopen iedere keer tegen commerciële projectontwikkelaars en beleidsmakers aan. Kunst wordt door hen vooral beschouwd als een marketingstrategie, alleen aantrekkelijk voor grotere publieksaantallen. Maar van wie is de zee? Dat was en is een van de grote vraagstukken als het over toe-eigening van de zee en de kust gaat en die steeds in onze projecten speelt.

Nathalie van der Lely

Waarom de titel Klimaat als artefact?

Jacqueline Heerema

De titel komt uit de afscheidsspeech van Dirk Sijmons, hoogleraar landschapsarchitectuur van de TU Delft. Hij vroeg zich af of niet de stad maar het klimaat ons grootste artefact is. Dat vond ik heel interessant.

Lotte Bosman

Je ziet ook in de kunst ontwikkelingen waarin er veel gereageerd wordt op bodem, landschap en klimaat. De term Antropoceen (met het Antropoceen wordt het nieuwe geologische tijdperk aangeduid waarin menselijke activiteiten een dusdanige invloed op de wereld hebben dat zij ook als een geologische kracht worden gezien, red.) is de wereld in geslingerd.

Jacqueline Heerema

Die term is politiek uitgehold. Het is een containerbegrip geworden, maar het thema blijft relevant. Geologen beschouwen klimaat als iets dat altijd verandert. Klimaatwetenschappers spreken over climate variations. Satellietgroep plaatst met deze tentoonstelling vragen over klimaat en de invloed van de mens als geologische kracht in het culturele domein. De mens als geologische kracht staat hier centraal, niet alleen de ijsberen ver weg maar ook hier, in onze dagelijkse leefomgeving.

Josje Hattink

Onkruidenier

Nathalie van der Lely

Wat is de reden dat de tentoonstelling plaatsvindt in de Elektriciteitsfabriek?

Jacqueline Heerema

Het is praktisch. De fabriek is groot. Dat is nodig want we hebben vijftien kunstwerken en zeventien deelnemende kunstenaars en wij zitten met onze studio’s heel dichtbij. Inhoudelijk viel bij mij pas het kwartje waarom de fabriek bij Climate as Artefact past toen ik het boek Darwin in de Stad van bioloog en hoogleraar Menno Schilthuizen las. Schilthuizen betoogt dat de evolutie in de stad vele malen sneller gaat dan daarbuiten, omdat flora en fauna zich moeten aanpassen aan de stadse omstandigheden. Deze fabriek heeft een eigen landschap en een eigen klimaat en met dat gegeven is een aantal kunstenaars aan de slag gegaan.

Francois Lombarts

Het is een heel intimiderend en overheersend gebouw om in te werken.

Jacqueline Heerema

Precies. De kunstenaars lopen hier een babydeurtje binnen en belanden in een gigantisch gebouw. Je bent geneigd om met je werk dat gebouw te overschreeuwen, dus iedereen moest zijn plek vinden in het gebouw. Wij hebben samen met de kunstenaars gezocht naar een goede werkrelatie zowel met het gebouw als onderling.

Nathalie van der Lely

Hoe hebben jullie de kunstenaars geselecteerd?

Jacqueline Heerema

We werken vooral met de kunstenaars met wie we al jaren werken, omdat ze eerder artist-in-residence zijn geweest.

Lotte Bosman

Daarnaast hebben we kunstenaars op hun werkwijze geselecteerd, niet hun kunstwerken. De huidige fascinaties van de kunstenaars vormen de aanleiding voor deelname.

Nishiko

Maurice Meewisse, foto: Jan Nieuwenhuize

Nathalie van der Lely

Wat verbindt hen?

Jacqueline Heerema

Ze zijn nieuwsgierig en bereid met de laarzen in de klei te staan. Allemaal hebben ze behoefte aan dialoog.

Francois Lombarts

Maar het zijn ook kunstenaars en wetenschappers die ons eigen gedachtegoed hebben gevoed zoals bijvoorbeeld door de wendingen die ze geven aan de verhouding tussen mens en natuur in hun onderzoek.

Jacqueline Heerema

Een voorbeeld is Berndnautd Smilde. Hij is natuurlijk bekend geworden met zijn artificiële wolken. Hij was zelf nooit zichtbaar in beeld in zijn werk. In 2015 werkte hij op de Zandmotor en experimenteerde hij met prisma’s en licht om op kunstmatige wijze regenbogen te creëren. Tijdens de publieke presentatie was hij voor het eerst ook de actor in zijn werk. En dat is natuurlijk interessant in relatie met de acterende en beschouwende rol van de mens in de natuur.

‘We sparren nu met technische studies in Twente en in Delft over hun maatschappelijke opgave, over het idee dat je als ingenieur niet enkel een dijk bouwt en that's it. Die verandering is een gigantische ontwikkeling. Daar ligt nu misschien onze toekomst’

Nathalie van der Lely

Hoe nu verder met Satellietgroep?

Jacqueline Heerema

Goede vraag. Wat wij in ieder geval concreet hebben gedaan, is dat wij een stop hebben gezet op de drie residencies van de Satellietgroep in het DCR-gebouw. Wij nemen geen aanmeldingen meer aan.

Lotte Bosman

De focus is ook veranderd. Eerder was de vraag: wat is de invloed van de zee op de mens? Nu is de vraag : wat is de invloed van de mens op de zee en op de natuur? En nu is het misschien tijd om weer een nieuwe focus te ontwikkelen, maar dat weet je vaak pas twee jaar later.

Esther Kokmeijer, foto: Esther Kokmeijer

Masha Ru

Thijs Ebbe Fokkens

Alle foto’s tenzij anders vermeld: © 2018 Studio Johan Nieuwenhuize

Climate as Artefact / Klimaat als Mensenwerk, Elektriciteitsfabriek, t/m 18.11.2018, met werk van Berndnaut Smilde, Sachi Miyachi, Nishiko, Esther Kokmeijer, Maurice Bogaert, Aliki van der Kruijs, Jos Klarenbeek, Maurice Meewisse, Lotte Geeven, Theun Karelse, Thijs Ebbe Fokkens, Giuseppe Licari, Onkruidenier, Josje Hattink, Masha Ru

 

Nathalie van der Lely

is schrijver en docent beeldende kunst

Recente artikelen