metropolis m

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Kunstenaars en schrijvers experimenteren volop met algoritmes. In het Mundaneum (het analoge google van Paul Otlet in Mons) wijden kunstenaars en schrijvers van het Brusselse Algolit zich aan de consequenties van ‘machine learning’ op het (nieuwe) schrijverschap.  

Floor van Luijk

 Om te beginnen wat is Algolit, en wat doen jullie precies?

An Mertens

 ‘Algolit is ontstaan als vraag, toen Constant in Brussel mij in 2007 uitnodigde om te onderzoeken wat het betekent om de digitale infrastructuur mee te nemen in het schrijfproces, eigenlijk zoals expressionistische dichters als Paul van Ostaijen druktechnieken en lettertypes gebruikten om een andere manier van schrijven te ontwikkelen. In 2012 ben ik met een andere schrijfster een groep gestart om te kijken naar die relatie tussen literatuur en algoritmen. We keken toen vooral naar de Oulipo groep die in de jaren zestig de potentie van literatuur onderzocht uitgaande van voorwaarden, regels en instructies. Sommigen van hun experimenten zijn gemakkelijke vertaalbaar naar code. Daarna onderzochten we een heel basaal sorteeralgoritme dat we zonder computer gingen performen. Zo’n enkelvoudig algoritme lijkt eigenlijk op een keukenrecept dat je regel voor regel kunt uitvoeren.’

Gijs de Heij

 ‘Het spelen van zo’n fysiek spel toont hoe wij als mens functioneren, overzicht hebben en verbanden leggen, terwijl een machine heel disciplinematig regels uitvoert. Dat beperkte blikveld accepteer je als mens niet zo makkelijk.’

An Mertens

 ‘Algolit is inmiddels uitgegroeid tot een diverse groep van kunstenaars, schrijvers, ontwerpers en programmeurs. In de maandelijkse bijeenkomsten die we houden zijn we voorbij die enkelvoudige algoritmen gegaan, en onderzoeken nu ook bijvoorbeeld machine learning en kijken we naar de problematiek daar omheen. De manier waarop de pers hierover schrijft is vaak oppervlakkig en mythologiserend, academische papers zijn vaak weer moeilijk en heel technisch. Het is interessant om met artistieke experimenten te proberen die kloof wat te dichten, we proberen het inzichtelijk te maken, ook voor mensen die geen programmeur zijn.’

Floor van Luijk

Er is nu een tentoonstelling van jullie te zien in het Mundaneum, hoe komen jullie daar terecht, en wat is daar te zien?

An Mertens

‘We hebben hier in Brussel een vierdaagse tentoonstelling gehad bij Maison du Livre, toen ontstond het idee die tentoonstelling te laten doorreizen naar het Mundaneum. We hadden daar al een link mee; Constant-collega Femke Snelting organiseerde met een groep mensen een publicatie in 2016: https://www.mondotheque.be. In de tentoonstelling tonen we nu verschillende installaties en experimenten waarvan wij vonden dat die goed werkten voor een publiek. Deze zijn ingedeeld in een traject gebaseerd op de stappen die je doorloopt als je een machine learning algoritme creëert, zo worden algoritmen vanuit hun verschillende taken bekeken, dat zijn er zes: Writers, Readers, Learners, Oracles, Cleaners en Informants. Veel van de werken gebruiken documenten uit het Mundaneum als dataset.’

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Floor van Luijk

 Om een beter beeld te krijgen van hoe jullie werken; wat is jullie rol als literair schrijver in relatie tot algoritmen?

An Mertens

‘In november hebben we een workshop gegeven in het festival Daarom lees ik over een mogelijke toekomst voor experimentele literatuur. In de literatuur is altijd gespeeld met vertelstandpunten. Cervantes’ Don Quichot is geschreven vanuit een alwetende verteller, dat zie je vandaag niet meer. Nu schrijft men vanuit de ik-verteller, of de derde persoon. Wij vroegen ons af: als we het algoritme als verteller nemen, wat krijgen we dan?’ Je kunt zeggen dat vanuit dat perspectief iedereen schrijver is. Elke like, elke share, blogpost, chat, alles wat je doet in interactie met het internet is data die je schrijft. Daarmee bepaal je hoe algoritmen onze digitale omgeving vormgeven: hoe onze teksten vertaald worden, hoe de zoekmachines zoeken, welke reclame we te zien krijgen. Bij Algolit zijn we misschien meer schrijvers van code, wij gebruiken de algoritmen op een andere manier dan ze bedoeld zijn, ze hoeven niet optimaal te werken en er mogen ook fouten in voorkomen, dan zie je juist het algoritme aan het werk. Het feit dat we bij Algolit met die technologie werken vraagt ook vaak om een andere vorm. Soms publiceren we een boek, maar het kunnen ook performances of installaties zijn.’

Floor van Luijk

Jullie tonen in Mons inderdaad vooral interactieve installaties, is het boek voor jullie nog wel passende vorm?

An Mertens

‘Volgens mij verschillen hier onze meningen [lacht].’

Gijs de Heij

‘Het heeft erg te maken met hoe je het algoritme inzet, maar ook de interesses of ambities van de groep. Het boek is uiteindelijk ook maar één mogelijke vorm waarin tekst vorm kan krijgen, in de tentoonstelling hebben we bijvoorbeeld ook een geluidsinstallatie waarin de tekst wordt voorgelezen, het werk blijft dan digitaal. Er zijn andere interfaces die je de kans geven in dialoog te gaan met het algoritme, of waarin te zien is hoe het algoritme werkt. Aan het begin van dit project hebben we een discussie gehad over het printen van codes of datasets als boek, ik had daar bezwaar tegen: het printen van zo’n enorme hoeveelheid data is ook enorme papierverspilling omdat het ook digitaal beschikbaar is. Het fysieke van het geprinte is wel fijn om begrip te krijgen van de hoeveelheid, maar een algoritme kan oneindig veel teksten genereren, waarom zou je er één printen? En welke kies je dan? Als je dat koppelt aan de vraag wat het voor ons betekent om schrijver te zijn; taal is wel echt de kern voor ons. In een machine learning proces zijn er technieken die voor elk medium toegepast kunnen worden, maar problemen die zich voordoen bij algoritmen die beeld analyseren zijn heel anders dan bij video, geluid of taal. Sommige technieken waar wij mee werken zijn ontwikkeld om om te gaan met de specifieke problemen van taal. Ik ben de groep meer ingestapt als grafisch ontwerper, ik vind het interessant om interfaces te maken die een tool kunnen zijn voor iemand anders. Ik heb bijvoorbeeld een interface gemaakt die je voedt met tekstfragmenten, de interface is een schrijftool die op basis van die dataset nieuwe teksten kan genereren, je schrijft zelf, en het algoritme doet suggesties.’

Floor van Luijk

Hoe belangrijk is het lezen dan nog voor jullie werk?

An Mertens

‘De Algoliterator die Gijs net beschrijft hebben we hier in Brussel getoond gevoed met het oeuvre van Jules Vernes en Felix Timmermans. Daarbij begonnen mensen juist ook echt te lezen. Mensen die het oeuvre kenden, bleven echt aan het scherm plakken. Je herkent de stijl maar er zit een heel dadaïstisch aspect aan, daardoor krijg je de otherness van het algoritme zien. Het algoritme traint zich in verschillende fases, het gaat eerst kleinere woorden en leestekens herkennen, maar later ook langere woorden. Het schrijft uiteindelijk ook eigen woorden op basis van de patronen die het algoritme tegenkomt. Allison Parrish komt in het kader van Data Workers een lezing en een workshop geven. Ze noemt zichzelf dichter en doceert literaire creatie met Python aan de universiteit in New York. Ze schrijft zich in in de literaire traditie en is ook meer bezig met het maken van boeken. Zij gaat vertellen hoe computergegenereerde tekst overeen komt met automatisch schrijven van de dadaïsten en surrealisten. Al haar codes en bronnen publiceert ze en ze legt de nadruk op zowel de output als hoe die tot stand is gekomen. Daarin komen we wel overeen, maar wij zijn veel opener qua vorm.’

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Floor van Luijk

Wat betekent de context van het Mundaneum voor jullie?

An Mertens

‘Het Mundaneum het is een utopisch project geweest dat uitging vanuit een universalistische, maar ook heel koloniale houding. Als je de realiteit ervan ziet zie je hoezeer dat project van de twee oprichters afhing, en hoe gefragmenteerd het archief is dat overblijft. Als metafoor is het Mundaneum een geschenk, als je over artificiële intelligentie leest in de media zit daar vaak een universalisme achter. Het wordt beschreven als een wezen dat de hele wereld gaat veranderen. Als je kijkt naar de realiteit dan zie je hoe specifiek die algoritmen eigenlijk zijn. Er zit een heel arbeidsintensieve kant aan, vandaar ook de titel van de tentoonstelling, Data Workers, ze bestaan niet zonder mensen. Er zijn daardoor verschillende momenten van onzekerheid waarbij compromissen worden gemaakt, of ideologie en de dagelijkse realiteit hun stempel drukken op de werking van zo’n algoritme. Dat geldt zeker als het om taal gaat, taal zit vol clichés, vooroordelen en stereotypen. Niet iedereen is in die data vertegenwoordigd. Dergelijke patronen gaat het algoritme versterken. Een aantal verhalen uit de realiteit dat hiermee te maken heeft namen we als podcasts in de tentoonstelling en publicatie op. Bijvoorbeeld het verhaal van Tay, een chatbot van Microsoft die in China heel populair was geworden. Toen ze hem overzetten naar Twitter is hij binnen 24 uur tijd allerlei racistische opmerkingen gaan maken doordat hij leerde van interactie met andere Twittergebruikers.’

Floor van Luijk

Fascinerend is inderdaad hoe sterk het project van Otlet en La Fontaine de fantasie prikkelt, en hoe dat vervolgens ten onder is gegaan aan te grote ambities, de dagelijkse beslommeringen en financiële beperkingen. Ze ontwierpen samen met Le Corbusier zelfs een hele stad. Van het internet krijg ikzelf altijd het idee dat het gekolonialiseerd wordt; alle informatie lijkt beschikbaar, maar de meerderheid van content die ik tegenkom komt uit de VS, kwantitatief, maar ook ideologisch.

Gijs de Heij

‘Er is een interessant moment geweest in de geschiedenis van het internet waarbij het uitnodigde tot nieuwe creatie, tot deelname, om inwoner te worden van een nieuwe digitale stad door een website te maken. Die schreef je zelf. Tegenwoordig word je inwoner van het internet door een profiel aan te maken bij Facebook, Instagram of Snapchat. Dat is een fundamentele verandering. Bij Algolit is dat misschien de motivatie, om te leren er toch op een andere manier mee om te gaan, het je eigen te maken en te kijken hoe je het zelf kunt vormgeven.’

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

Data Workers, Mundaneum, Mons, foto Javier Lloret

LEES OOK HET NUMMER METROPOLIS M CIRCULATION NR 1-2019, OVER HOE DIGITALISERING KUNST EN CULTUUR BEZIG IS TE VERANDEREN EN VOORGOED EEN ANDERE WAARDE EN BETEKENIS GEEFT. BESTEL BIJ [email protected]

Data Workers Mundaneum, Mons t/m 28.4.2019 – Voor meer informatie over Algolit en Data Workers zie: www.algolit.net en hier

 

Floor van Luijk

Recente artikelen