metropolis m

Raise Subside, Astrid Nobel © melklokaal

Hoe meer Astrid Nobel zand, haar hoofdmateriaal, probeert te controleren, des te onvoorspelbaarder en complexer het blijkt. Een metafoor voor de relatie tussen grondstoffen delven, landschapsherstel en de mens die ze probeert uit te diepen. Haar werk is nu te zien in Melklokaal in Heerenveen en het Fries Museum.

Anna-Rosja Haveman

Jij bent opgegroeid op Ameland en in je werk lijken verschillende lagen van jouw ervaring van deze plek samen te komen: je persoonlijke herinneringen en verbeeldingen naast de geschiedenis en de actuele ontwikkelingen. Wat betekent deze plek voor jou?

Astrid Nobel

Sinds ik oud genoeg was om laat op pad te zijn ging ik steeds ’s nachts naar hetzelfde punt op het strand: het meest dichtstbijzijnde strand vanaf mijn ouderlijk huis en de enige plek die ik mijn leven lang ken en bezoek. Dit is ook de plek waar een walvis strandde toen ik tien was, wat grote indruk op me heeft gemaakt. Het grensgebied tussen het water en het land is een magische plek. De zeevonk toont zich hier regelmatig en op een heldere nacht is de Melkweg te zien. Deze grens is ook gevaarlijk, als het stormt komt de zee tot aan de dijk en worden delen van de duinen opgeslokt. Door telkens naar hetzelfde stuk terug te keren en de kleine veranderingen op te merken probeerde ik voor mezelf een rustpunt te creëren in een snel veranderende wereld. In mijn gedachten ging de plek steeds meer de vorm van een kamer krijgen. Ik had daar het gevoel los van de wereld te kunnen zijn, zoals je jezelf kunt afsluiten wanneer je een deur achter je dicht trekt. Het was alsof de grote problemen daar niet bestonden, maar ze bestaan juist daar en een aantal confrontaties met deze realiteit hebben mijn visie op die specifieke plek en het gebied als geheel doen kantelen.

Anna-Rosja Haveman

In de installatie The ground from under my feet die te zien was in jouw studio tijdens de RijksakademieOPEN2018 was onder meer  een video van het strand. Waar is dit?

Astrid Nobel

Toen mijn vaste stukje voor een paar jaar in een industrieterrein was omgebouwd voor een dijkophoging en de bodem in drijfzand was veranderd, week ik uit naar een andere richting. Daar lette ik op de bodem, die ik tot dan toe nooit in twijfel had getrokken. Ik kwam langs de plek waar het vissersdorp Sier onder zand en water lag en vestigde mijn aandacht op een hedendaagse variant van iets dat in zee dreigde te verdwijnen: een verlaten boorlocatie van de NAM. Hier zag ik hoe tussen ieder van mijn bezoek meters grond in zee waren verdwenen tot de boorlocatie letterlijk op een afgrond stond. De video is documentatie van deze ontwikkeling afgelopen oktober. Ik filmde het toen ik net had gehoord dat de grond verontreinigd was, iets wat ik eerder niet wist. Op de video is een buis te zien die oorspronkelijk in de grond is gestoken maar nu helemaal ontbloot en enigszins scheef voor de geërodeerde afgrond staat. Af en toe valt zand als een waterval naar beneden of waait weg. Toen daarna in januari van dit jaar een groot deel van de boorlocatie met verontreinigd zand wegspoelde, was de reactie van de NAM dat ze verrast waren door de snelheid van de erosie, maar iedereen die daar regelmatig komt, zag het al tijden aankomen.

Astrid Nobel, presentatie RijksakademieOPEN2018

Anna-Rosja Haveman

Nu probeer jij zelf zand onder controle te krijgen, hoe doe je dit?

Astrid Nobel

Het eerste project dat ik ondernam bij de Rijksakademie was het maken van een klok die op zand in de natuurlijke cyclus van het getij loopt. Ik had verwacht dat ik hier ongeveer een maand mee bezig zou zijn. Het bleek echter ontzettend complex omdat het gedrag van het zand verandert in interactie met andere factoren zoals de luchtvochtigheid en temperatuur. Ook de samenstelling van het zand is belangrijk. Nadat ik het fijne stof eruit had gewassen, wilde de zandloper bijvoorbeeld niet meer lopen. Uiteindelijk ben ik hier bijna een jaar mee bezig geweest, hoofdzakelijk met het bijhouden van de tijden van verschillende hoeveelheden en samenstellingen in combinatie met een bepaalde grootte van het gaatje waar het allemaal doorheen moest. Daarnaast heb ik pigment van zand gemaakt en heb ik zand gebonden met roest. Voor al het werk heb ik suppletiezand gebruikt, zand dat wordt gebruikt om het kustgebied te versterken.

Suppletiezand vond ik interessant omdat het een reparerende functie heeft en ook omdat het van de bodem van de zee wordt gehaald, aan land wordt toegevoegd en langzaam weer terug in zee verdwijnt

Redefining water, Redefining ground, Astrid Nobel © melklokaal

Anna-Rosja Haveman

Waarom probeer je het zand te controleren?

Astrid Nobel

Dit zand vond ik interessant omdat het een reparerende functie heeft en ook omdat het van de bodem van de zee wordt gehaald, aan land wordt toegevoegd en langzaam weer terug in zee verdwijnt. Er is een soort hoop gevestigd voor de toekomst van Nederland op het ophogen van dijken en het opspuiten van stranden als oplossing, terwijl al duidelijk is dat de huidige methoden een bepaalde zeespiegelstijging niet aan zullen kunnen. De hoop die geprojecteerd is op dit zand, zit de echte daadkracht in de weg. Het proces van schilderen met het zandpigment was een inwisseling en herverdeling van land en water op zichzelf waarbij het regelmatig niet goed uitkwam. Gedurende dit onderzoek naar de eigenschappen van zand kwam ik er steeds meer achter hoe onvoorspelbaar het kan reageren en hoeveel impact een kleine verandering van het materiaal kan hebben. In de afgelopen periode heb ik ook veel onderzoeken over gebiedsprocessen gelezen, hoofdzakelijk over het voorspellen van zeespiegelstijging en bodemdaling door gaswinning. Omdat deze voorspellingen op de lange termijn met veel verschillende factoren samenhangen en onvoorspelbare processen kunnen plaatsvinden, viel me op dat het woord dat het meest opduikt uncertainty is. Ik heb een rapport van de NAM ontleed tot alleen een abstracte tekst over onzekerheid overbleef.

Anna-Rosja Haveman

Enerzijds lijk je het zand te willen controleren, anderzijds lijkt de uitkomst dat het een onmogelijke opgave is. Hoe ga je met deze onvoorspelbaarheid om in je werk? 

Astrid Nobel

Om erachter te kunnen komen dat het een vrijwel onmogelijke opgave is, heb ik het tot in den treure moeten proberen. Het uiteindelijke werk is de mate waarin het geslaagd is. De klok loopt nu bijvoorbeeld op een tijd die een getij benadert en kan door externe omstandigheden weer enigszins van die tijd gaan afwijken. Ik wilde in eerste instantie dat hij exact op een gemiddelde van het astronomische getij zou lopen, maar de werkelijke duur is op elke locatie anders en om en nabij dit gemiddelde. Ik ben het blijven proberen tot ik zeker wist dat het zo exact niet mogelijk zou zijn en toen had ik er vrede mee. Het hele proces was nodig om erachter te komen dat er een mate van onvoorspelbaarheid in het materiaal zit om parallellen te trekken met de operaties die in het groot plaatsvinden. In de werken heb ik de grens opgezocht van wat het materiaal kan hebben. Ik heb bijvoorbeeld de sleutel van Sier zo groot gemaakt dat hij maximaal breekbaar zou zijn, terwijl hij eventueel heel zou kunnen blijven. Het materiaal lijkt heel sterk omdat het eruit ziet als verroest ijzer, maar toch bestaat het voor 90% uit zand. Contradicties en tegenhangers gebruik ik in het algemeen veel in mijn werk en ook hier is dat van belang. De grootste contradictie die ik in de realiteit tegenkwam en in een soort diagram van pigment heb verwerkt is dat enerzijds de dijk gemiddeld 35 centimeter werd opgehoogd terwijl aan de andere kant van het eiland de bodem door gaswinning meer dan dat is gedaald. Het aan de ene kant beschermen encontroleren en aan de andere kant beschadigen zit ook besloten in het materiaalgebruik, één foutje heeft grote gevolgen. Maar al die mislukkingen en oefeningen hebben me veel geleerd over het functioneren van het gebied. Meer dan het lezen erover. Ik las bijvoorbeeld dat in het Waddengebied aardbevingen als gevolg van gaswinning hebben plaatsgevonden. Zelf zag ik  toevallig in een emmer hoe snel door trillingen een stevige bodem in drijfzand kan veranderen.

Ik wilde duidelijk een verbinding met het huis maken omdat het landschap niet per definitie iets is wat daarbuiten ligt. Het landschap kan het huis ook binnendringen

Overzicht Astrid Nobel in melklokaal © Linus Harms

Overzicht Astrid Nobel in melklokaal © Linus Harms

Anna-Rosja Haveman

Sinds je presentatie in november is er veel tumult in het Waddengebied: de overboord geslagen containers, de springvloed waardoor de boorlocatie in zee verdween en een olievlek op de Noordzee die richting de Waddenzee dreef. Hoe reageer jij zelf op deze ontwikkelingen?

Astrid Nobel

Het eiland  gebruik ikzelf vaak als een microkosmos van de wereld. De enorme grootsheid van klimaatverandering is nauwelijks te bevatten of te overzien. Vandaar dat ik me voor dit werk heb beperkt tot de plek die ik het beste ken en één duidelijk materiaal. Ik kan de overstromingen en branden in de wereld niet meer bijhouden terwijl ik me bij wijze van spreken elke soortgelijke ramp die tijdens mijn jeugd plaatsvond kan herinneren. Geen gebied staat los van een ander, de zeespiegelstijging in het Waddengebied staat in directe relatie tot het smelten van oost-Antarctica. Achter de NAM staan Shell en Exxon, die wereldwijd een enorme invloed hebben, maar geen enkele verantwoordelijkheid nemen voor veroorzaakte schade. Het Waddengebied is het meest kwetsbare gebied van het land en de plek waar de gevolgen van klimaatverandering het meest zichtbaar zullen zijn. Zoals het er nu voorstaat, gaat het Waddengebied zoals wij het kennen het einde van deze eeuw niet halen. Ik heb niet eerder met een thema gewerkt dat zo direct uit de werkelijkheid komt en vond het lastig dat de werkelijke situatie zo snel veranderde, maar dat confronteerde me tegelijkertijd met een belangrijke eigenschap van die werkelijkheid: dat het nauwelijks bij te houden is. De veranderingen in de wereld die tijdens mijn leven hebben plaatsgevonden zijn enorm. Sinds mijn presentatie tijdens de RijksakademieOPEN kon ik niet anders dan de installatie verder tot een geheel uitwerken en wilde ik ook recente gebeurtenissen verwerken. Voor een nieuwe presentatie van The ground from under my feet in melklokaal in Heerenveen heb ik bijvoorbeeld schilderijen van suppletiezand gecombineerd met glasplaten waarop een laag epoxy vermengd met door de NAM verontreinigd zand zit.

Anna-Rosja Haveman

Zijn er nog meer veranderingen in de nieuwe presentatie van de installatie? 

Astrid Nobel

In de presentatie met de RijksakademieOPEN waren er verwijzingen naar een archetype huis door de aanwezigheid van de klok, een vloerkleed en de radiator. In de huidige opstelling heb ik dit verder uitgewerkt; de radiator functioneert niet in melklokaal , maar lijkt eerder leeg te lopen en het echte tapijt is vervangen door afdrukken van een tapijt in zandpigment. Ik wilde duidelijk een verbinding met het huis maken omdat het landschap niet per definitie iets is wat daarbuiten ligt. Via de radiator komt het gas van onder de grond het huis binnen en de meeste producten die we in het huishouden gebruiken bevatten grondstoffen die aan landschappen elders zijn onttrokken. Het landschap kan het huis ook binnendringen. De inwoners van Sier moesten vertrekken omdat hun huizen door zand werden ondergestoven. Het dorp verdween pas later onder water. De oude huizen in mijn geboortedorp Hollum, staan op hogere grond dan de huizen die gebouwd zijn sinds er een dijk is. Vroeger kwam het nog wel eens voor dat het zeewater het dorp binnenliep. Ondanks de focus op een duidelijke locatie en een duidelijk materiaal, eindigde ik toch met een moeilijk te overzien geheel en elementen die vervlochten zijn met elementen ver erbuiten. Omdat ik de installatie niet fragmentarisch wilde laten zijn, het te complex is om tot een soort conclusie te kunnen komen en om duidelijk te maken dat ook de werken onderling met elkaar verweven zijn, heb ik al mijn ervaringen met die plek opgeschreven. Ik ben zelf de enige bindende factor. Dit heeft geleid tot vier brieven gericht aan het water, een ander, de oliemaatschappij en het zand. Deze tekst is als een supplement bij te tentoonstelling aanwezig en is te lezen als een afgerond verhaal waarin de verschillende elementen en onderwerpen die in het werk te zien zijn voorkomen.

De tentoonstelling The ground from under my feet is tot 19 mei 2019 te zien in melklokaal te Heerenveen.

De schilderijen The sea the ground the ground the sea en Nights zijn t/m 15 september 2019 te zien in de tentoonstelling Verzameld werk, de rijke collectie van Friesland in het Fries Museum.

Anna-Rosja Haveman

is kunsthistoricus en curator van de Livingallery, Groningen

Recente artikelen