metropolis m

Studio van Margot Zweers

‘Dan begrijp ik dat alles verbonden is, dat alle ruimte lucht is. En dat achter een muur een constructie schuilt of een andere ruimte. Dat zijn de aanleidingen om een werk te beginnen.’ Liza Voetman is op bezoek in het atelier en tiny house van Margot Zweers.

Op een broeierige zaterdag reis ik naar Breda. ‘Kiss and ride is aan de achterzijde van het station, Belcrum kant. Tot straks!’ Margot Zweers  wacht me op in de auto van haar moeder. We rijden onder een felle zon naar haar atelier en tiny house in Terheijden en brengen later die middag een bezoek aan Stedelijk Museum Breda. Hier toont Zweers een installatie die zij voor het hart van het museum maakte, een lichte binnenplaats met grijze muren die niet vierkant blijkt te zijn.

Ik ken Zweers van de academie in Breda. Toen zij in 2012 afstudeerde, begon ik net. In mijn examenjaar, 2015, werd ik door een docent op haar werk The sky will connect us somewhere gewezen, bestaande uit 104 houten boxen met blauwe pigmenten. Ik onderzocht toen zelf ook het blauw van de lucht. Zweers is me altijd blijven fascineren door haar vermogen zich een ruimte toe te eigenen, te herdefiniëren en construeren. Nu jaren later naast haar in deze klamme auto te zitten, voelt ze bijna als een oude penvriendin. ‘Na St. Joost ben ik direct verder gegaan met de master sculptuur aan de Hochschule für bildende Künste in Hamburg’, vertelt Zweers met haar ogen gericht op de smalle weg voor ons. ‘Iedereen studeerde er Beeldende Kunst, in Breda was dat maar een klein groepje.’

[blockquote]Een steen op het spoor

De veranda van haar woning kijkt uit over weilanden, het is één grote vlakte groen. Het gras lijkt nu groen, maar wanneer de zon daalt, hangt er een grijze gloed overheen. Is het gras, als het grijs is, nog steeds het groene gras? Of is het iets anders wanneer er geen licht op schijnt? Voor Zweers is de omgeving doorgaans een platte werkelijkheid, iets dat als een film aan je voorbij trekt. Pas wanneer je je concentreert, of juist heel moe bent, valt het op zijn plek. ‘Dan begrijp ik dat alles verbonden is, dat alle ruimte lucht is. En dat achter een muur een constructie schuilt of een andere ruimte. Dat zijn de aanleidingen om een werk te beginnen’, vertelt Zweers. Ze opent de deur van haar atelier.

Samen met haar vriend, ook kunstenaar, woont en werkt ze op veertig  minuten fietsafstand van de stad. Waar zijn atelier bestaat uit machines, is het hare overwegend wit en schoon. We kijken naar een werktafel vol gladde, witte tegels die samen een monumentale wand zullen vormen. De tegels worden steeds herhaald en geplaatst in een constructie met pootjes. Ze kennen een positieve en een negatieve zijde, legt Zweers uit. De voorkant heeft een gat in de vorm van een steen, de achterkant een uitstulping – al noemt Zweers de twee aanzichten eigenlijk niet voor- of achterkant. Zij kunnen beide zijn. De toeschouwer zal om de wand heen moeten lopen en in zijn hoofd al een driedimensionale vorm ervaren zonder deze nog te hebben gezien. Het aanzicht van Zweers’ werk schept de illusie van een ruimte die nog niet is waargenomen, een ruimte die in werkelijkheid bestaat als lucht.

Hier samen in haar atelier lijkt Zweers zelf ietwat verrast door de vele vormenstudies van stenen. Een steen is iets ongrijpbaars, vertelt ze, juist omdat er van iedere steen maar één exemplaar bestaat. Ze herinnert me aan alle stenen op het spoor van een station. Die zíjn er gewoon, als een vanzelfsprekendheid. ‘Maar waar komt een steen eigenlijk vandaan?’ Zweers stelt geen vraag, ze klinkt eerder bevestigend. We zitten gehurkt voor een afgietsel van een grote siersteen uit de tuin. De steen is onderdeel van haar installatie Things seemed to be square die we vanmiddag in het museum bezoeken. Ik strijk over de gladde kant van de grijze sculptuur voor me. De passiviteit en materialiteit van de steen contrasteert met Zweers’ fascinatie voor het veranderende licht buiten. Het opzoeken van deze contrasten en omkeringen vormt de leidraad voor haar sculpturale praktijk. Aan de muur van haar atelier hangt een kleine, technische tekening. De tekening toont de architectuur van de binnenplaats van Stedelijk Museum Breda. Het maakt deze plat en schematisch, wat de aanleiding vormde om de binnenplaats in vier ‘ruimtelijke tekeningen’ op te delen. Deze vier vormen benadert Zweers als de coulissen in een spel met rekwisieten: steensculpturen en uitvergrote foto’s van steenachtige vormen, die Zweers kneedde uit plasticine. Samen vormen de drie onderdelen een decorspel waar de toeschouwer zich doorheen beweegt. 

Voor ons vertrek naar het museum drinken we thee. Ik droom even weg wanneer ze vertelt over kamperen als het binnen te warm is. Wat doe ik in de drukke binnenstad? Chocolade smelt tussen onze vingers, de auto is nog warmer dan vanmorgen. ‘Ik heb een hekel aan autorijden. Ik heb zelf geen auto’, zegt Zweers aan het stuur. ‘Deze auto kon ik twee maanden lenen. Morgen ga ik hem inleveren, dat zal wennen zijn. Boodschappen doe ik dan weer met een grote rugzak op de fiets.’

Is alles misschien altijd rond?

Voor Project Binnenruimte van Stedelijk Museum Breda maakte Zweers een theatrale choreografie die in de loop van de expositietijd verandert. Toen het museum haar de vraag stelde een site-specific werk voor de binnenplaats te maken, als eerste kunstenaar in een reeks, verdiepte Zweers zich niet alleen in de fysieke ruimte, maar ook in het museumarchief met behulp van de zoektermen ‘steen’, ‘rots’ en ‘berg’. Ze vond een oude landschapsfoto, een glasnegatief, van Emile van Waegeningh (1870-1944) die voor een abstract beeld kan doorgaan. Het beeld toont gletsjers met gaten die gereduceerd worden tot vormen en zo haast sculpturaal worden. De foto, getiteld Grotopening in de bergen (1927), wordt bij binnenkomst in het museum samen met een notitie uit het schetsboek van Zweers getoond die ze schreef tijdens haar verblijf in Engelberg, Zwitserland in 2017. ‘Het dal betreed je door een tunnel, alsof je een deur achter je dicht doet. Hier ben je in een cirkel omgeven door bergen, die vanuit hier bezien een ondoordringbare muur lijken’, luidt de eerste zin. 

Als je de binnenplaats van het museum betreedt, bevind je je in eerste instantie in een moderne nieuwbouwruimte. Wanneer je je omdraait, heb je een doorkijk naar het zeventiende-eeuwse Oudemannenhuis. En waar de binnenplaats in eerste instantie vierkant oogt, kent deze in werkelijkheid een bolling. Het loopt rond en schuin en met de groen begroeide achterwand is de binnenplaats, zoals Zweers hem omschrijft, net zo steriel als een white cube: de ruimte is haast perfect. Lopend door de ruimte vertelt Zweers me over de basis van haar idee: een kijkdoos. Een kijkdoos heeft een vooraanzicht, maar wanneer je je door de ruimte heen beweegt, verandert dit perspectief. Het idee werkt.  Een vader loopt met zijn kind door Zweers’ decor. Ze kijken vanaf verschillende hoeken en klimmen letterlijk door de ruimtelijke tekeningen heen. Dit schouwspel, tussen coulissen, rekwisieten en de toeschouwer zelf, is terug te voeren naar Zweers’ ervaring in Zwitserland. Waar de bergen in Zwitserland bewegen als je loopt, bewegen de platte vlakken hier langs elkaar heen.

Margot Zweers, Things seemed to be square, 2019, (detail). foto: Margot Zweers

We staan bij een zware steensculptuur met vlakke ‘achterzijde’. Zweers ziet zichzelf als beeldhouwer, maar bij die omschrijving kun je je ook heel ander werk bij voorstellen. Het lijkt alsof Zweers in haar werk uit de grafische voegen wil treden maar concludeert dat haar beeld dit niet nodig heeft. Voor haar gaat het om de contouren voor een nieuwe ruimte en dus kan al het overbodige weg. Is deze zware sculptuur dan op het randje? Ze lacht. Het is een stap in een andere richting, maar tegelijkertijd ook een heel afgebakende vorm. Die conditie heeft een sculptuur voor haar nodig, net zoals de geperforeerde gaten in de steen noodzakelijk zijn. Ze tonen de achtergrond door het object heen en geven het zijn ruimtelijkheid.

Things seemed to be square is tot en met 13.10.2019 te zien in Stedelijk Museum Breda.

Liza Voetman

is schrijver en kunstcriticus

Recente artikelen