metropolis m

Overzicht Elsewheres within Here

Het plafond is er hoger, de ramen groter en de ruimte lichter. Dit weekend was het zover: de deuren van het nieuwe onderdak van Framer Framed in Amsterdam-Oost gingen open. Wij spreken directeuren Josien Pieterse en Cas Bool en curator Jo-Lene Ong over het maken van een nieuw ’thuis’.

Als ik op vrijdagochtend aankom bij de nieuwe locatie van Framer Framed, in de voormalige Oostergasfabriek aan de Oranje-Vrijstaatkade in Amsterdam-Oost, lijkt de vergelijking met hun vorige locatie in de Tolhuistuin al snel gemaakt. Dat verschil wordt des te meer voelbaar wanneer directeuren Josien Pieterse en Cas Bool me meenemen naar de nieuwe publiekprogramma- en educatieruimtes, die als een balkon over de tentoonstellingsruimte uitsteken. Uitkijkend over een heen-en-weergeloop van mensen die de laatste hand leggen aan de tentoonstelling die later die dag opent, benoemen Pieterse en Bool dan ook snel de toename in ruimte als grootste voordeel van deze nieuwe plek. ‘Voorheen moest onze expositieruimte voor elk randprogramma omgebouwd worden’, legt Pieterse uit. ‘Dat eiste een hoop van ons team.’ De manier waarop Pieterse terugblikt op hun vorige tentoonstellingszaal, gemoedelijk maar vooral ook blij van dat gedoe af te zijn, schetst die zaal als een soort studentenkamer: een puzzel waarin de tafel overdag dient als studieplek en ’s avonds een kwartslag gedraaid en leeggehaald moet worden wanneer vrienden langskomen om te eten.

De verhuizing naar deze nieuwe plek blijkt behoorlijk wat voeten in aarde te hebben gehad. Pieterse: ‘Een jaar geleden werd duidelijk dat we weg moesten uit de Tolhuistuin, omdat de huur van onze ruimte daar verdriedubbeld werd. In eerste instantie hebben we gezocht naar mogelijkheden om binnen de Tolhuistuin te blijven, maar toen duidelijk werd dat dit echt geen optie was, zijn we elders gaan zoeken.’ Te beginnen in Noord, maar al snel ook in West en Oost: ‘Alle haakjes die er waren, hebben we wel onderzocht’, vertelt Pieterse met een lach.

Datgene wat de expositieruimte in de Tolhuistuin nog altijd aantrekkelijk maakte: de centrale ligging – vijf minuten van Centraal Station – en de inbedding in een cultureel actief gebied, heeft uiteindelijk ook onontkoombaar geresulteerd in hun vertrek. Gentrificatie heeft de IJ-oever tot de zogenoemde ‘Goudkust van Noord’ gemaakt, vertelt Bool, en daarmee onbetaalbaar.

Uiteindelijk zijn ze op uitnodiging van Stadsdeel Oost terechtgekomen op deze nieuwe locatie, waar CBK Oost overigens voor moest wijken. Hoewel gevolg van politiek beleid, laat het Pieterse en Bool niet onberoerd dat deze kunstuitleen vooralsnog zonder dak is. ‘Ik vind de kunstuitleen waardevol en leen zelf ook kunst via een uitleen’, vertelt Pieterse. ‘Ik hoop dat ze snel ergens permanent terecht kunnen.’ De relatie tussen CBK Oost en Framer Framed zelf lijkt niet beschadigd: ‘ze komen vanavond ook op de opening’.

[blockquote]Waar de expositieruimte voorheen met name mensen die al bekend waren met de ruimte en ook toeristen aantrok, hopen ze met deze locatie een meer lokaal publiek aan te trekken

Overzicht Elsewheres within Here

Overzicht Elsewheres within Here

Jo-Lene Ong en Josien Pieterse aan het werk aan de vooravond van de opening

Bool vertelt verder over de mogelijkheden die hun nieuwe locatie met zich mee brengt. ‘Deze nieuwe ruimte bevindt zich op een heel ander soort plek. Het is het kruispunt van drie woonwijken: de Indische buurt, de Transvaalbuurt en Watergraafsmeer.’ Ze verwachten hierdoor ook een ander publiek te ontvangen dan voorheen. Een bezoek aan de vorige ruimte werd vooral ondernomen door mensen die de weg naar Framer Framed al kenden. De ruimte was van buitenaf namelijk weinig zichtbaar. Bovendien, vertelt Pieterse, moest je als bezoeker eerst door een grote commerciële ruimte lopen om in de zaal te komen. Die drempel lijkt op deze nieuwe locatie aanzienlijk verlaagd. Bool legt uit: ‘Nu zitten we op de begane grond en bovendien pal naast Stadsdeelkantoor Oost. Iedereen komt daar wel eens langs voor een afspraak.’ Er lijkt in die zin een bepaalde bezoekersfilter te zijn verwijderd: waar de expositieruimte voorheen met name mensen die al bekend waren met de ruimte en ook toeristen aantrok, hopen ze met deze locatie een meer lokaal publiek aan te trekken.

Deze wens sluit aan bij de filosofie die Framer Framed vanaf haar ontstaan heeft gekenmerkt. Zij begon in 2009 als platform ter bevraging van de bestaande museumpraktijk. ‘Hierbij stond met name een onderzoek naar de bestaande uitsluitingsmechanismes in de kunst centraal’, legt Bool uit. ‘Een kritische analyse van de canon van de kunst’, vult Pieterse aan, waarin licht wordt geworpen op datgene wat systematisch buiten het museale kader valt. Die ambitie wordt ook gereflecteerd in titels van vroegere exposities. Bool: ‘What We Have Overlooked bijvoorbeeld.’ ‘Of Some Things Hidden’, vult Pieterse aan.

Niet alleen met zulke exposities, maar ook met hun andere locatie Werkplaats Molenwijk proberen ze de internationale kunstpraktijk te bevragen, en wel vanuit de lokale gemeenschap. De plek heeft als doel bewoners te betrekken bij programmering en presentaties, en hen onderling ook met elkaar in gesprek te laten gaan hierover. Deze aanpak, getypeerd door Bool als bottom-up doordat het steeds vertrekt vanuit de gemeenschap, onderscheidde zich van de ruimte in de Tolhuistuin, die meer top-down georganiseerd was. Hierdoor ligt bij Werkplaats Molenwijk de nadruk sterk op het proces; terwijl deze bij de Tolhuistuin steeds meer lag op de uiteindelijke tentoonstelling. Met deze nieuwe ruimte hopen Bool en Pieterse beide benaderingen meer te kunnen combineren.

Elsewheres Within Here is de tentoonstelling waarmee Framer Framed haar bestaan op de nieuwe locatie inluidt. Omschreven als een onderzoek naar ‘alle dingen die we verwelkomen, uitsluiten, of over het hoofd zien wanneer we de grenzen van ons “thuis” bepalen – ons lichaam, huis en land’, lijkt haar vraagstelling naadloos aan te sluiten bij de situatie waar Framer Framed zich als organisatie momenteel in bevindt. Geopend op nieuwe locatie: hoe gaan ze zorgen dat zij zich thuis voelen in Oost, en Oost zich bij haar?

Hiervoor benadrukken Bool en Pieterse de relatie aan te willen gaan met verschillende initiatieven uit de omgeving. Zo staan er samenwerkingen gepland met buurtstichting Alle Kleuren, de Buurtsalon van het Tropenmuseum, ontmoetings- en taalcursus centrum BOOST voor vluchtelingen en Buurtmuseum Indische Buurt. ‘Thuis’ voelen lijkt voor Framer Framed dus gepaard te gaan met het poreus maken van haar eigen omkadering. Thuis is in die zin niet datgene wat omsloten wordt door de hoge muren, maar iets dat ontstaat in dialoog tussen de organisatie en haar omgeving.

Wanneer ik even later met Jo-Lene Ong, curator van Elsewheres Within Here, langs verschillende werken loop, lijkt zij met de tentoonstelling op vergelijkbare wijze een alternatief te zoeken voor het idee van thuis als louter grensbeleid, of ‘the policing of borders’. Pieterse vertelt me dat ze Ong dit voorjaar benaderden, voordat zij de nieuwe ruimte in het echt had kunnen zien. Gekkenwerk, dacht Ong toen. Uiteindelijk is die overgangsfase wellicht juist vruchtbaar gebleken om tot deze tentoonstelling te komen, die zich steeds positioneert tussen elders(en) en hier.

Ik sta met Ong stil bij een werk van Milena Bonilla: An Enchanted Forest (2013-2014). Een mixed-media installatie waarin een video laat zien hoe de gevolgen van grensbeleid ver voorbij de daadwerkelijke aanwezigheid van zulke afbakeningen strekken. Er wordt verteld over een groep vrouwelijke edelherten in het voormalige Bohemer Woud, dat later werd onderverdeeld in het Duitse Nationaal Park Bayerischer Wald en het Tsjechische Nationaal Park Šumava. In 1989 zijn de hekken van het IJzeren Gordijn dat door dit gebied heen liep verwijderd. Bijna dertig jaar later bleek dat de herten de vroegere scheidingslijn nog steeds niet passeren. Mechanismes van af- en uitsluiting hebben een werking die ook zonder fysieke aanwezigheid van een grens nog actief is.

Steeds blijkt hoe datgene wat elders in de wereld plaatsvindt een heel lokale weerklank kent. ‘Glokaal’ noemen Bool en Pieterse dat

De nieuwe educatieruimte van Framer Framed in Oost

De nieuwe ruimte voor de publieksprogrammering in Framer Framed

Natasha Papdopoulou, Tension in the Tenses, 2019 (detail)

Eenzelfde tegenstelling tussen materialiteit en immaterialiteit is te herkennen in een werk van Remco Torenbosch: Baru 1000 Gh/s SHA-256 ASIC Miner (2014). Hierin staat een crypto mining computer centraal. Ong vertelt over de paradox die deze computer bevat. Zij is voor haar functie: het vergaren van virtuele bitcoins in een digitale, gedematerialiseerde wereld, namelijk volledig afhankelijk van de werking van een fysieke computer, bestaande uit materie zoals tin. Datgene wat geen eigen plaatselijkheid lijkt te kennen – bitcoins doen zich immers voor als louter digitale, vluchtige eenheden – is in deze zin juist aan een heel specifieke plaats gebonden. Het tin dat nodig is voor het functioneren van de computer wordt verwerkt in het mijnbouwbedrijf BHP Billiton in Jakarta, Indonesië. Dit ‘elders’ blijkt ook op een andere manier heel nabij ‘hier’. Pieterse vertelt Ong over de Billitonstraat die ernaar vernoemd is en op een paar minuten afstand van Framer Framed ligt. ‘Yes!’ antwoordt Ong enthousiast, ‘I cycled through there this morning!’ Steeds blijkt hoe datgene wat elders in de wereld plaatsvindt een heel lokale weerklank kent. ‘Glokaal’ noemen Bool en Pieterse dat.

Een van de laatste werken die Ong me laat zien is Tension in the Tenses (2019), van Natasha Papadopoulou. De installatie bestaat uit een serie van twaalf paar sandalen en een reeks bewegingsoefeningen die hiermee uitgevoerd kunnen worden. Papadopoulou zelf neemt hierin het voortouw tijdens de openingsperformance later die dag, maar bezoekers van de tentoonstelling zijn zelf ook uitgenodigd de bewegingen uit te proberen. Het werk biedt als het ware een gids om ons uit vastgeroeste ideeën over een progressief verleden of een eenvoudige toekomst te masseren. ‘Break that continuous past’, roept een van de oefeningen; ‘Continuously perfectly stretch that future’, luidt de volgende. Het zouden zomaar adviezen van Framer Framed zelf kunnen zijn.

Framer Framed is nu gevestigd op de Oranje-Vrijstaatkade 71, 1093 KS, Amsterdam

Elsewheres within Here,Framer Framed, is te zien t/m 5.1.2020, curator Jo-Lene Ong, met: Mehraneh Atashi, Milena Bonilla, Irene de Craen, Rumiko Hagiwara, Aram Lee, Arvo Leo, Natasha Papadopoulou, Thomas Swinkels, Remco Torenbosch, Sissel Marie Tonn, Marieke Zwart

Marsha Bruinen

is webredacteur bij Metropolis M

Recente artikelen