metropolis m

Uitvaart van het Holoceen in De Duif 

Als het over de klimaatcrisis gaat buitelen hoop en alarm over elkaar. De uitvaart van het Holoceen die de Ambassade van de Noordzee onlangs organiseerde toont hoezeer rouw en het delen van verdriet nu juist essentieel zijn.

Het is op zijn minst vervreemdend te noemen. Ik ben op een uitvaart van iets dat ik voor een deel mee heb helpen vermoorden. Het Holoceen is niet meer en dat komt door de mens, of beter door hoe een groep mensen zich de afgelopen eeuwen heeft gedragen. Het kon immers niet op. Sinds de Verlichting vatte de idee dat de wereld voor de mens was geschapen hardnekkig post: ‘zo’n wezen dat rechtop kan staan, praten en nadenken dat moet toch wel het middelpunt van de schepping zijn?’ Na eeuwen van uitputting van de aarde en alles wat erop woont ten behoeve van ‘de vooruitgang’ stemt het resultaat diep treurig. Veel, zo niet alle, wezens zijn op weg naar uitsterven. En een tijdperk is voorbij. Dat wat we niet eens beseften dat we hadden, is voor altijd verloren.

[blockquote]Met het Holoceen verliezen we niet alleen zoiets abstracts als een tijdsperk maar ook landschappen, een onbezorgde levenshouding en verschillende manieren van leven

De voormalige kerk aan het Amstelveld stroomt langzaam vol. De uitvaart van het Holoceen die de Ambassade van de Noordzee heeft georganiseerd zal zo beginnen. Harpo ‘t Hart, directielid van Ambassade van de Noordzee en geluidskunstenaar, neemt het woord voor een toespraak die de toon voor de avond zet. Hoop vergelijkt hij hierin met een snooze-knop. Het moment dat we uit bed moeten ofwel de realiteit in de ogen moeten kijken, is onvermijdelijk maar wel lang uit te stellen. Iets soortgelijks gebeurt er in de klimaatcrisis, zolang de vlammen nog niet aan het dekbed likken, de giftige walmen de slaapkamer blauw zetten, of je bed in een kolkende oceaan dobbert, lijkt er nog genoeg tijd om te snoozen. Hoop en alarm zijn de twee dominante emoties als het over de klimaatcrisis gaat, maar er moet ook ruimte zijn voor verdriet, voor rouw en afscheid nemen, zegt ‘t Hart. Ook voor zoiets groots en onbevattelijks, waarvan we niet eens wisten dat we het hadden, als het Holoceen. 11.700 jaar geleden volgde het Holoceen het Pleistoceen op. Alle grootste ontwikkelingen die de mensheid heeft meegemaakt vonden in dit geologisch tijdperk plaats. Maar zoals de avond duidelijk maakt, met het Holoceen verliezen we niet alleen zoiets abstracts als een tijdsperk maar ook landschappen, een onbezorgde levenshouding en verschillende manieren van leven.

Na het welkomstwoord neemt performancekunstenaar Ibelisse Guardia Feragutti het woord om het publiek mee te nemen in een afscheidsritueel waarvoor de geest van de zee wordt uitgenodigd. Ze krijgt de hele kerk zover om in de handen te wrijven en diep in en uit te ademen. Al gauw stijgt een soort geruis op dat zich verspreidt langs de wanden van de kerk. Het is gelukt. De geest van de zee is bij ons gekomen, zegt Guardia Feragutti.

Uitvaart van het Holoceen in De Duif

Nu is het aan een aantal schrijvers, filosofen, kunstenaars en andere publieke figuren om afscheid te nemen. Filosoof Evanne Nowak levert als eerste spreker van de persoonlijke afscheidsrituelen meteen het grootste catharsismoment. Haar krachtige speech was diep emotioneel en genuanceerd. Ze neemt afscheid van de Lonely Planet van IJsland en niet alleen omdat de gletsjers daar nu in rap tempo verdwijnen en die ceremonieel begraven worden, zoals ook hier in de kerk met het Holoceen gebeurt, maar ook omdat het idee dat Lonely Planet uitdraagt, dat het paradijs er voor ons is en dat het daarom oké is om ernaartoe te vliegen, in de prullenbak moet. Er bestaat niet zoiets als een recht om al die plekken te bezoeken, zeker niet ten koste van de wereld. Novak vertelt hoe ze dagelijks woeste, wanhopige boeren spreekt en grootouders met immense schuldgevoelens. Een jonge inwoner van een eilandengroep in de Stille Oceaan waarvan de voorspellingen zeggen dat ze weldra onder zeespiegelniveau zullen liggen, zei haar woedend: ‘Gaan jullie dan nu ook alvast een begrafenis voor ons organiseren?’

Ik denk aan het gevoel dat heerst bij vrienden: willen we wel kinderen op deze wereld zetten? Wat voor humanitaire rampen gaan wij nog zien en meemaken in de komende decennia, hier in Nederland en elders? Voor en achter me zie ik ogen waarachter tranen broeien

Haar verhaal raakte een snaar bij mijzelf en veel mensen om me heen. Ik denk aan het gevoel dat heerst bij vrienden: willen we wel kinderen op deze wereld zetten? Wat voor humanitaire rampen gaan wij nog zien en meemaken in de komende decennia, hier in Nederland en elders? Voor en achter me zie ik ogen waarachter tranen broeien. Er zindert een gevoel van saamhorigheid door de zaal en even denk ik dat we elkaar misschien wel in de armen zullen vallen – straks, elkaar troosten, al die vreemden die samen rouwen in een Amsterdamse kerk, elk met ons eigen maar toch gedeelde verdriet. Maar de Hollandse nuchterheid en de gewoonte om al grappend met pijnlijke gevoelens om te gaan, blijkt te sterk. Het afscheid van de deodorant door geurkunstenaar Frank Bloem snijdt dwars door die gezamenlijke kwetsbaarheid heen en schept weer de mogelijkheid om het geheel van een afstandje te kunnen bekijken in plaats van er open en kwetsbaar middenin te staan. Jammer, want daardoor krijgt de ceremonie toch weer heel nadrukkelijk het gevoel een performance te zijn, iets waar het juist net wat van af aan het wijken was. Ook Abdelkader Benali’s invoelende afscheid van de warme wintertrui, ijsbloemen en ijskoude winters, waarbij hij aan het eind letterlijk in zijn hemd voor het publiek staat, weet die saamhorige kwetsbaarheid niet meer terug te brengen.

Afscheid van de grote zaagbek

Verzameling ijzeroer tijdens Uitvaart van het Holoceen

Ondertussen passeren allerlei objecten waarmee de sprekers en het publiek afscheid nemen van het Holoceen: een opgezette grote zaagbek (Anne van Leeuwen), ijsblokken (Extinction Rebellion), meerdere horloges, plastic speelgoed, de Lonely Planetgids voor IJsland, wollen trui, haarspeldjes, schaatsen. We luisteren naar het geluidswerk Luisteren op schaal van de Aarde waarin we onder andere het knisperende wereldwijde elektriciteitsnet horen en het gegons van apparaten op de bodem van de Noordzee. Met een stuk roestkleurig ijzeroer – een gesteente dat gevormd is in het Holoceen en nu door baggerschepen in de Noordzee omhoog wordt gebracht – in onze handen, nemen we nog eens afscheid van het Holoceen. Al vallen we elkaar dan niet huilend in de armen na de dienst, samen rouwen om wat we verliezen is duidelijk een krachtige, verbindende emotie die absoluut niet vergeten mag worden in onze omgang met het Antropoceen.

De uitvaart van het Holoceen vond plaats op 14.11.2019 in De Duif in Amsterdam.

Foto’s: Casper van der Linden

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen