metropolis m

links portret Monika Szewczyk, 2019, foto C. Dimitriadis; rechts: Patricia Kaersenhout met als eregast Emory Douglas, Stitch-In, De Appel, 2019, foto Tarona Leonora

New Directions #1 intro – Komende maanden (in de aanloop naar een nieuwe BIS) gaan we in het blad en online in gesprek met een aantal directeuren, van wie sommigen pas net zijn aangetreden. Vandaag een gesprek met Monika Szewczyk, die sinds ruim een jaar de leiding heeft over De Appel.

Ze ziet De Appel liever als een boom, met lange wortels en takken, dan als een stuk fruit om op te eten. Maar waar de boom wortelschiet, is nog even onduidelijk. Monika Szewczyk, de nieuwe directeur van De Appel, vindt het geen probleem: verhuizen is onderdeel van de geschiedenis van De Appel. Bovendien zit De Appel voorlopig goed in Amsterdam West.

‘Kunst is er altijd geweest in mijn leven’, vertelt Monika Szewczyk, als ik haar vraag hoe ze met kunst in aanraking kwam. Al toen ze jong was, in Polen, via haar vader die kunstenaar is. Later, toen ze met haar haar moeder en zus naar Vancouver was verhuisd en sociale wetenschappen studeerde – ‘een typische immigrantenbeslissing om niet iets frivools te studeren’ – bleef kunst trekken. Ze volgde fotografielessen bij Roy Arden, zelf een oud-student van Jeff Wall, waarna ze besloot een master in kunstgeschiedenis te gaan doen. Ze deed werkervaring op bij onder andere de Vancouver Art Gallery en vertrok naar Europa. Ruim tien jaar geleden kwam ze via de toenmalige directeur Nikolaus Schafhausen bij Witte de With terecht, waar ze meewerkte aan een boek over Brian Jungen met wie ze in Vancouver een tentoonstelling had gemaakt. Ze werd gevraagd te blijven als hoofd publicaties en werkte in die jaren ook bij het Piet Zwart Institute, wat haar de ‘ideale combinatie van leren, lesgeven en tentoonstellingen maken’ bood. ‘Het is een rode draad in mijn carrière geworden. Overal waar ik in de loop der jaren heb gewerkt, is er die combinatie van leren, lesgeven en tonen, ook nu weer bij De Appel.’

Domeniek Ruyters

Wist je goed waar je aan begon toen je de baan bij De Appel accepteerde? Het bevindt zich in een andere positie dan tien jaar geleden, de tijd dat jij bij Witte de With zat.

Monika Szewczyk

 ‘Voor zover je dat van buitenaf kunt inschatten, wist ik ervan. De meltdown van 2016 heb ik vanuit Athene gevolgd. Ik wist van de gigantische transformatie, het vertrek uit de BIS, de verhuizing. Het is een lastige situatie. Maar ik ben wel wat gewend intussen. Ik heb jaren in Griekenland gewoond. Er moet daar nog veel meer opgebouwd worden dan hier. In zekere zin is de situatie die ik hier nu aantref ook veel positiever dan die was toen ik hier vertrok in 2011, en de saga van De Appel, verhuizend van plek naar plek, al begonnen was. Er is nu een stemming dat weer van alles mogelijk is, met veel vertrouwen en optimisme.’

Domeniek Ruyters

Er is ook het eigen mythische verleden, waarmee De Appel te dealen heeft. Voor velen betekent De Appel nogal wat.

Monika Szewczyk

 ‘Ja klopt, De Appel moet zich echt gaan heruitvinden. We kunnen niet terugvallen op voorbije glorie. Hoewel het heruitvinden van De Appel tegelijkertijd wel gaat over je committeren aan de geschiedenis. We moeten heel precies zijn welke kunstenaars in dat opzicht belangrijk zijn bij het bijstellen van het verhaal over de kunst. Daarbovenop komt de vraag die ook breder speelt in de kunstwereld: wat zijn we eigenlijk aan het doen? Voor wie en waarom? Er is een enorme discussie gaande over de logica van het kapitalisme. Uiteindelijk was dat de reden van de cultuurbezuinigingen, althans naar mijn overtuiging. Als instituut dat zichzelf opnieuw moet uitvinden, kun je daarover veel scherper oordelen dan als een instituut dat het wat comfortabeler heeft en dat graag vasthoudt aan de dingen. Daarbij komt ook de vraag kijken: wat betekent een huis?’

Domeniek Ruyters

 Je bedoelt een huis voor een instituut als De Appel?

Monika Szewczyk

‘Ja, wat voor huis wenst de kunstenaar van de toekomst? Is dat een white cube, een industriële ruimte, een podium dat voorbijgaat aan het spektakel in de cultuur? Iedereen hier snakt naar een nieuw huis.’

Domeniek Ruyters

 Waarnaar ben je op zoek?

Monika Szewczyk

‘Ik zoek een ruimte met karakter, met soul, en dat bedoel ik niet mystiek, maar het moet goed voelen, een inspirerende ruimte zijn, met goede akoestiek, dat laatste is heel belangrijk. Ik denk dat veel mensen zoeken naar niet-spectaculaire ruimtes om bijeen te komen. Kunst is daar goed in, en muziek ook. Een ruimte voor vrij associëren.’

Domeniek Ruyters

 Wil je met De Appel terug naar het centrum?

Monika Szewczyk

‘Het is vreemd hier in Amsterdam, maar mensen doen soms alsof Amsterdam West [de huidige locatie van De Appel, DR] in Siberië ligt. Het is vijf minuten vanaf het Vondelpark. Misschien dat we in West blijven en in het centrum een dependance beginnen. Voor de korte termijn zoeken we naar interessante manieren om te presenteren, zoals in Looiersgracht60.’

Domeniek Ruyters

 Wat zijn voor jou de kernwaarden van De Appel?

Monika Szewczyk

‘In een vroeger mission statement was De Appel een ruimte voor “environment, situation art en performance”. Maar de laatste jaren was de aandacht erg naar performance verschoven, waarbij De Appel wordt gezien als de performancepionier. Ik probeer het weer breder te trekken: wat is een goede omstandigheid voor kunst? Dat zijn fysieke vragen maar ook sociale. Het gaat om het creëren van een microkosmos. Ik zie De Appel niet zozeer als fruit, als iets om te consumeren, maar meer als een boom met wortels en lange takken – het gaat over leven, bescherming bieden en een zekere intelligentie. In het nieuwe mission statement zeg ik dat De Appel een ruimte is voor gastvrijheid, samenwerking en experiment. Die zaken gaan hand in hand. Tijdens de lunch eten we samen, we verzorgen die om beurten, waarbij ook bezoekers worden uitgenodigd. Het is ook een manier om het zo belangrijke archief van De Appel te introduceren. Samenwerking is heel erg belangrijk, in je eentje bereik je niets. Zoals het ook belangrijk is om niet te kwetsbaar te zijn. Onder precaire omstandigheden is er geen ruimte voor experiment. Ook geoefende kunstenaars kunnen niet slagen als de situatie er niet naar is.’

Domeniek Ruyters

 Je hebt meer recent in twee verschillende kunstwerelden gewerkt: die in de Verenigde Staten en die in Europa, als lid van het curatorenteam van documenta 14.

Monika Szewczyk

‘Voor mij is het een continuüm. Ik neem al mijn ervaringen mee. In Chicago heb ik veel met de lokale gemeenschap gewerkt. Ik was een outsider in een voornamelijk zwarte buurt, nabij Chicago’s South Side. Het is de wijk waar de zwarte elite vandaan komt, zoals de Obama’s, maar er zijn ook straten vol armoede. Het Logan Center for the Arts, dat is verbonden aan de universiteit, had een nieuw gebouw gekregen en het was mijn taak een programma te ontwikkelen waarin kruisbestuivingen mogelijk werden, niet alleen intern, tussen de disciplines, maar ook tussen de universiteit en de directe omgeving. Ik heb er heel veel mensen leren kennen. Ook kunstenaars met wie ik vervolgens in het kader van de documenta aan grotere projecten heb gewerkt.’

‘Ik heb de indruk dat er een beweging gaande is van institutional critique naar institutional technique, in de zin van het Griekse techne. Het gaat er nu om hoe een institutie te bouwen’

Patricia Kaersenhout met als eregast Emory Douglas, Stitch-In, De Appel, 2019, foto Tarona Leonora

Samson Young, Looiersgracht 60, Amsterdam, ikv expositie De Appel, 2019

Domeniek Ruyters

 Verwacht je nog iets van die ervaringen in Amsterdam te kunnen gebruiken?

Monika Szewczyk

‘Het is spannend terug in Nederland te zijn, maar zoals de oude Grieken zeggen “je stapt nooit twee keer in dezelfde rivier”, of misschien moet ik zeggen gracht ’

Domeniek Ruyters

 Heb je speciale plannen met het Curatorial Programme?

Monika Szewczyk

‘Het CP zal geleidelijk aan veranderen, zoals ook de professie veranderd is. Ik heb de indruk dat er een beweging gaande is van institutional critique naar institutional technique, in de zin van het Griekse techne. Het gaat er nu om hoe een institutie te bouwen. Alle publieke instellingen hebben het zwaar. De vraag is hoe ze sterker te maken. Dus in plaats van het accent op de eigen projecten te leggen, is er de vraag hoe je een programma kunt situeren in het instituut en hoe je de geschiedenissen het beste kunt benaderen en begrijpen. Ik zie de CP als een collectief van zes dat verantwoordelijk gaat worden voor een dergelijk visionair lenteprogramma.’

Domeniek Ruyters

 Wat zijn je plannen voor 2020?

Monika Szewczyk

‘2020 gaat over leven, onder de titel Still, Life. De definitie van het leven is enorm veranderd. Elk deel van het programma wordt een meditatie op het leven, in een meer poëtische zin. Darby English zal het jaar beginnen met een keynote openingssalvo. Hij praat over de tegenstelling beschrijven en beoordelen, en staat een andere benadering van esthetiek voor, zonder dichotomie. Het gaat over het genieten van complexiteit.’

DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NR 5-2019. STEUN METROPOLIS M, NEEM EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET LAATSTE NUMMER (NR 6 MET GRATIS COLLECTIE NEDERLAND BIJLAGE) GRATIS OP.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen