metropolis m

Jasmijn Visser, ‘The Stopper I’ , still

‘De ironie wil dat mijn tentoonstelling A Crowded Sky over massapsychologie direct na opening moest sluiten omdat er geen fysieke crowd meer mocht zijn, maar grappig genoeg sluit het er ook naadloos bij aan.’ Kunstenaar en curator Jasmijn Visser vertelt Bas Hendrikx over haar residentie bij het Meertens Instituut, haar tentoonstelling bij Impakt en de verwevenheid van vragen over groepsvorming, klimaatverandering en taal die daarin naar voren komen
 

Bas Hendrikx

 Je woont al jaren in Berlijn, maar je bent al sinds voor de coronacrisis in Amsterdam. Wat doe je hier?

Jasmijn Visser

 Ik ben hier voor een residentie bij het Meertens Instituut: een taalinstituut dat deel uitmaakt van het KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen). Meertens is gericht op alle aspecten van de Nederlandse taal en heeft een van de grootse audiocollecties van de Nederlandse taal en dialecten.

Bas Hendrikx

Wat zoek je in die collectie?

Jasmijn Visser

De residentie is onderdeel van occur, mijn langlopende project over complexiteit en klimaatverandering, waarin ik onder andere kijk naar hoe de mens cultureel verbonden is met weer en klimaat.Nederlanders zijn bijzonder cultureel verbonden met ijs, regen en wind: die weersomstandigheden vormen wie wij zijn, ze zitten in onze taal en cultuur. Een interessant voorbeeld vind ik de Elfstedentocht: een specifiek Nederlandse culturele viering van het weer. Gek genoeg vormt de verdwijning daarvan geen aanleiding voor een nieuw gesprek over klimaatverandering. Mensen hebben over het algemeen moeite om te praten over klimaatverandering omdat het groot en complex is. We spreken vaak in abstracties, simplificaties en reducties, bijvoorbeeld wanneer we het hebben over ‘twee graden’ en vooruitkijken naar ‘het jaar 2050’. Maar praten in cijfers komt vaak niet aan bij mensen.
Bij het Meertens Instituut luister ik naar de audiocollectie en verzamel en categoriseer ik andere manieren waarop mensen over het weer praten. De eerste categorie bestaat uit omgangsvormen, zoals het is mooi weer voor de tijd van het jaar, de tweede uit spreekwoorden en gezegdes, zoals ‘zich op glad ijs begeven’. De derde categorie bestaat uit culturele verbondenheden, zoals de Elfstedentocht en de vierde categorie uit actualiteiten, zoals de verwoestingen van storm. De vijfde categorie is ten slotte die van conflict: klimaat komt vaak naar voren als een protagonist in conflicten. 

Bas Hendrikx

Op welke manier?

Jasmijn Visser

In een oorlog vecht je tegen een vijand, maar tegelijkertijd ook tegen – of juist met – de elementen. In de Nederlandse geschiedenis is het onder water laten lopen en het laten bevriezen van polders ter bescherming tegen de Spanjaarden een goed voorbeeld. Klimaatverandering komt overal ter wereld terug in gesprekken, maar vaak nog als een side note. Dat heeft te maken met het feit dat het nooit een single issue is: het is gelaagd, vervlochten met onzichtbare aspecten, zoals onwetendheid en onzekerheid. In die zin valt er een interessante parallel met de corona-crisis te trekken; het is niet alleen een biologisch, maar ook een economisch, sociologisch en geografisch fenomeen. Daarom vraagt het om nieuwe methodes van onderzoek: iets waar kunstenaars aan kunnen bijdragen. Ik ben erg geïnteresseerd in het gedachtengoed van Post Normal Science uit de jaren ’90: een vorm van wetenschap die vertrekt uit onzekerheid en een veelvoud aan mogelijke perspectieven, waarden en maatschappelijke belangen en die stelt dat je complexiteit alleen kunt benaderen door die allemaalaan elkaar te verbinden. Een crisis zoals die van COVID-19 beïnvloedt het dagelijks leven op een voor veel mensen heel directe en tastbare manier. In het geval van klimaatverandering zijn er ook duidelijke veranderingen te herkennen: winters worden warmer, de Elfstedentocht verdween, en vorige zomer hadden we met een hittegolf te kampen. Toch blijft klimaatverandering voor velen een abstract en groot probleem: iets waar we nog steeds niet actief over willen praten. Deels is dat ontkenning, deels is een gebrek aan vocabulaire: we hebben nog geen taal gevonden voor wat klimaatverandering precies is. 

Bas Hendrikx

Het ontbreekt aan een gezamenlijk lexicon? 

Jasmijn Visser

De 21e eeuw heeft een aantal uitdagingen, waaronder klimaatverandering, maar ook de toenemende invloed van kunstmatige intelligentie en social media herding: groepsvorming middels digitale kanalen. Deze eeuw vraagt om een manier van denken die de verwevenheid van die uitdagingen erkent. Wanneer we vanuit dat complexe kader vertrekken, kunnen onze discussies compleet veranderen. Op dit moment is de discussie rondom klimaatverandering vaak nog een battlefield, waarin tegenstanders elkaar op simplificaties onderuit willen halen. Taal kan een belangrijke rol spelen om het probleem op een andere, productievere manier te benaderen. De collectie van het Meertens is niet specifiek op mijn onderwerp gericht, maar het weer speelt vaak een rol in andere besproken vraagstukken. Zo duiden migranten het verschil tussen Nederland en hun land van herkomst onder andere aan middels het weer. Ook als het over de Waddeneilanden gaat komt het weer naar boven omdat mensen daar door de ligging meer aan het leven met de elementen worden blootgesteld. Hetzelfde geldt voor onderwerpen als de  Steurtjestaal in Indonesië. Die taal is een mix van Nederlands en Malay dat in een Javaans kindertehuis werd gesproken, en is vernoemd naar de zendeling ‘Pa’ van der Steur die het tehuis leidde. Het is een levend archief waar ik uit put, waardoor ik zachte en harde wetenschap kan combineren.

Bas Hendrikx

In andere projecten lijk je juist veel meer uit te gaan van harde data, zoals statistiek.

Jasmijn Visser

In veel van mijn projecten leg ik de veelvoud uit door middel van het visualiseren van die veelvoud, terwijl ik in sommige werken juist veel meer zoek naar een vorm van numerieke essentie. Ik ben geïnteresseerd in hoe patronen en ritmes grote hoeveelheden data, en daarmee ons leven, structureren.Neem bijvoorbeeld The Stopper I: een project over de structurering van tijd dat ik in samenwerking met de Koreaanse kunstenaar Jungki Beak maakte. In de installatie drupt precies elke seconde water uit een kraan. In de ruimte dreunde het geluid van elke vallende druppel door. The Stopper I is een klok die alleen het verstrijken van de tijd aangeeft, seconde na seconde. De tijdseenheid van de seconde kan geuit worden in protocollen en digitalisering, maar ook in dagelijkse ervaring. Dat je de tijd heel bewust beleeft wanneer je je verveelt is iets wat we nu allemaal merken. The Stopper II is een interactieve site waarin de gebruiker met een stopknop de tijdsinterval kan stoppen. Maar elke keer als hij dit doet, verschijnt er een seconde later weer een nieuwe tijdsinterval. De gebruiker zit gevangen in een constante balans tussen stoppen en doorgaan, zoals wij nu allemaal eigenlijk. Het werk toont een mate van geweld die verbonden is aan het stoppen, merkbaar in een hypersnelle maatschappij. Mensen die overwerkt zijn geweest zullen die abrupte stop herkennen. Daarom is deze massale stop in verband met Covid-19 zo interessant. 

Jasmijn Visser, 'The Stopper I' , still

Jasmijn Visser, 'The Stopper II', website, schermfoto

Tentoonstellingsopzet van 'A Crowded Sky', een time-based tentoonstelling over groepspsychologe in de digitale tijd. Impakt, centrum voor mediacultuur, Utrecht 2020. Concept ontwerp Jasmijn Visser & S†ëfan Schäfer. Foto: Gert Jan van Rooij.

Bas Hendrikx

Vlak voor de musea sloten opende jouw tentoonstelling ‘A Crowded Sky’ bij Impakt in Utrecht…

Jasmijn Visser

De ironie wil dat mijn project over massapsychologie direct na opening moest sluiten omdat er geen fysieke crowd meer mocht zijn, maar grappig genoeg sluit het er ook naadloos bij aan. A Crowded Sky is een groepstentoonstelling die ik gecureerd heb, maar die tegelijkertijd ook te zien valt als een kunstwerk op zichzelf. Ik had altijd een fascinatie voor massapsychologie, en in de tentoonstelling kijk ik naar hoe observaties van de massa uit de late 19e eeuw toe te passen zijn op massa-vorming in de 21e eeuw, bijvoorbeeld in het geval van algorithmic crowd simulation, waarmee voorspellende simulaties van menigtes op basis van algoritmes kunnen worden gemaakt. Massapsychologie is geen op zichzelf staand onderwerp. Het bevindt zich op het raakvlak van veel verschillende disciplines zoals filosofie, psychologie, sociologie en biologie. Het grote probleem van massapsychologie is dat gegronde wetenschappelijke observaties van massa’s heel moeilijk hard te maken zijn. Juist dit grijze gebied maakt het veld echter zo interessant voor kunstenaars. Ik begon dit project door gesprekken te voeren met een klein groepje kunstenaars dat zich hier ook voor interesseert. Kunstenaars hebben meer vrijheid om connecties tussen verschillende disciplines te maken en op veel intuïtievere manier naar dit onderwerp te kijken. In dit project was het contact met kunstenaars als Clemens von Wedermeyer, Lantian Xie en AnnaÅdahldaarom veel belangrijker dan de samenwerking met wetenschappers gewoonlijk voor me is.

Het grote probleem van massapsychologie is dat gegronde wetenschappelijke observaties van massa’s heel moeilijk hard te maken zijn. Juist dit grijze gebied maakt het veld echter zo interessant voor kunstenaars

Bas Hendrikx

In je catalogus haal je psycholoog Gustave Le Bons tekst uit  1895 aan, waarin hij het heeft het over een process of contagion: een proces waarin een individu zijn of haar eigen meningen en overtuigingen verliest en opgaat in een massa. 

Jasmijn Visser

Gustave le Bon zag de massa eigenlijk als één persoon, die door een process of contagion tot één smolt. Hij noemde dat proces ook wel deindividuation. Dat collectieve individu is heel vatbaar voor beeld en simpele concepten. Schrijver Elias Canetti stelde bovendien dat een massa zichzelf in stand hield door het nastreven van een onhaalbaar doel, dan denk ik altijd aan Make America Great Again en het beeld dat daar vanuit gaat. 

Bas Hendrikx

Het is een time-based tentoonstelling. Kun je dat wat meer toelichten? 

Jasmijn Visser

De keuze voor een time-based, anderhalf uur durende tentoonstelling werd deels ingegeven door de ruimte van Impakt in Utrecht: die heeft een kapel-achtige vorm. Ik wilde de architectuur van die ruimte behouden en één expositie-set maken waarin kunstwerken verschijnen en verdwijnen op verschillende plekken. Beeld, geluid en licht zijn geprogrammeerd: het is een schouwspel in de ruimte zoals een theaterstuk. Doordat de werken in elkaar versmelten is het ook niet meer compleet duidelijk welk werk van wie is, de nadruk verschuift daardoor van individuele werken, naar het gesprek dat die werken onderling met elkaar aangaan. De set is een landingsbaan: het idee is om zo ver mogelijk van de massa te beginnen en langzaam in de set neer te dalen, totdat bezoekers zelf middenin de massa staan. De deelnemende kunstenaars in de tentoonstelling versmelten tot één massa. Interessant was dat bij de opening ook dat het publiek zelf een massa werd; in de ruimte draaide de groep zich steeds als één naar een nieuw werk toe. 

Bas Hendrikx

Hoe gaat het nu verder met de tentoonstelling?

Jasmijn Visser

De tentoonstelling blijft voorlopig staan en gaat weer open zodra dat mogelijk is. We werken momenteel ook aan een online versie van de tentoonstelling. Een aspect van onze huidige situatie is dat een groot deel van de mensen zich nu online verbindt, we zijn nu nog meer dan ooit een online crowd. Gebeurtenissen uit de corona-crisis hebben veel raakvlakken met onderwerpen in de tentoonstelling. Daarom kijken we hoe we het fysieke spanningsveld naar een online ruimte kunnen verplaatsen. Omdat we veel gebruik maken van de esthetiek rondom landingsbanen, willen we de online environment inrichten als vluchtsimulatie.

A Crowded Sky gaat weer open op 3 juni bij IMPAKT in Utrecht, meer info https://impakt.nl/events/2020/exhibition/a-crowded-sky/

website Jasmijn Visser: http://jasmijnvisser.com/

The Stopper II: https://thestopper.kunsthalleamsterdam.nl/

VOLG METROPOLIS M OP INSTAGRAM: METROPOLISM_MAG

 

Bas Hendrikx

is artistiek directeur bij Kunsthalle Amsterdam

Recente artikelen