metropolis m

Huidige deelnemers De Ateliers, foto: Sjoerd van Leeuwen

Op dit moment zou Offspring, de jaarlijkse presentatie waarin de helft van de deelnemers van De Ateliers afscheid neemt, open zijn. Maar de tentoonstelling is uitgesteld tot september (en er liggen andere scenario’s klaar voor het geval dat). Hoe bereid je een groep jonge kunstenaars voor op een onzekere toekomst? Maarten Buser praat met Xander Karskens, sinds januari 2019 directeur van De Ateliers, over de gevolgen van corona voor De Ateliers en andere postacademische instellingen.

Maarten Buser

 Wat merkt De Ateliers van de lockdown?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘De Ateliers is een postacademische instelling, gericht op talentontwikkeling in een praktijkomgeving, en heeft een beperkte publieksfunctie. We hebben een openbaar programma met onder andere lezingen en de jaarlijkse Offspring-tentoonstelling, waarop de afzwaaiende tweedejaars hun werk laten zien. Die evenementen, normaal geopend op ongeveer dit moment, zijn nu uitgesteld tot na de zomer. Maar onze kernactiviteit, het begeleiden van die twintig kunstenaars, kunnen we gelukkig grotendeels voorzetten. Het gebouw, waarin iedereen zijn eigen atelier heeft, leent zich gelukkig goed voor social distancing. Bovendien biedt De Ateliers geen collectief, maar een individueel programma. De begeleiding, die door collega-kunstenaars wordt gedaan, is wel aangepast. Normaal gaat dat zo: we bieden onze deelnemers huisvesting, een atelier en een stipendium, en het enige dat we van je vragen is dat je elke dinsdag in je atelier aanwezig bent om met begeleiders te spreken. Enerzijds hebben we na de corona-uitbraak die gesprekken vervangen door videobellen en daarmee geen dinsdag overgeslagen; anderzijds hebben we de aanwezigheidsplicht versoepeld. De meesten hadden de tijd nodig om zich op de situatie te bezinnen; een groot deel van hen is ver van huis. Een enkeling koos ervoor om dichtbij de familie te kunnen zijn en keerde terug naar huis.

Maarten Buser

Zijn de gesprekken ook van aard veranderd door corona?

Xander Karskens

 De eerste weken waren logischerwijs gevuld met onzekerheid: niemand wist hoe de crisis zich zou ontwikkelen. Daarna hervonden de meeste kunstenaars hun vertrouwen om weer aan het werk te gaan; de crisis geeft ook een soort nieuwe energie. De deelnemers zijn momenteel erg gedreven, ondanks de spanningen en de onrust. We zijn een relatief kleine instelling, waardoor we allemaal steun bij elkaar kunnen vinden. Bovendien, karakteristiek voor kunstenaars is dat ze de mogelijkheid hebben om zich met hun werk uit een crisis te trekken en dat als houvast te gebruiken.’

Maarten Buser

De toekomst is momenteel erg onzeker. Bereiden jullie de kunstenaars voor op de mogelijke veranderingen in de kunstwereld?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘Advies over het leven ná De Ateliers is nooit een apart deel van ons curriculum geweest, maar dat onderwerp komt vanzelfsprekend ter sprake tijdens de begeleiding, zeker bij de tweedejaars. Normaal gaan die gesprekken vooral over het werkproces, maar dat is momenteel lastiger met videobellen dan tijdens een fysiek atelierbezoek. Noodgedwongen wordt dus de focus van dat wekelijkse contact verlegd. Er wordt nu meer over de context gesproken: wat betekent deze crisistijd voor je artistieke positie en ideeën? Wat betekent het bijvoorbeeld om een tijdje minder productief te zijn? Tegelijkertijd maken we plannen om ons institutionele netwerk gerichter te activeren, om binnen de context van een waarschijnlijk minder ‘publieke’ Offspring onze afzwaaiende kunstenaars zo goed mogelijk te introduceren bij kunstprofessionals en daarmee de zogeheten ketenaansluiting te kunnen realiseren.

Noodgedwongen wordt de focus van het wekelijkse contact met deelnemers verlegd. Er wordt nu meer over de context gesproken: wat betekent deze crisistijd voor je artistieke positie en ideeën?

Deelnemer Eleye Boerenkamps in haar atelier, april 2020

Maarten Buser

Hoe denk je dat die keten er post-corona uit gaat zien?

Xander Karskens

De verwachting is dat de maker, die zich al veel langer in een economisch precaire situatie bevindt, veel last gaat krijgen van de terugslag in de cultuursector, zeker in delen van de wereld waar de institutionele basis al wankel of afwezig was. Er zullen bijvoorbeeld instellingen en galeries verdwijnen, en er verdampt naast publiek ook veel particulier geld waarop we steeds meer zijn gaan bouwen. Maar uiteindelijk is de kunstsector zo vindingrijk dat er ook nieuwe initiatieven ontstaan, zoals we momenteel zien in de vloeiende transitie die veel instellingen en kunstenaars naar online maken. Het is evenwel duidelijk dat we de overheid ontzettend hard nodig hebben om de boel enigszins overeind te houden. Als sector moeten we collectief een overtuigend geluid laten horen aan de beleidsmakers.’

Maarten Buser

Samenwerken wordt dus nog belangrijker dan al het geval. Houden jullie contact met de andere postacademische instellingen?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘Bij De Ateliers, de Rijksakademie en de Van Eyck zitten sinds vrij recentelijk nieuwe directeuren van een jongere generatie. We traden vrijwel gelijktijdig aan en hebben samen met BAK en EKWC (de andere twee postacademische instellingen in Nederland)een sectoroverleg opgezet, drie à vier keer per jaar. We voelen onderling veel saamhorigheid, specifiek om de verantwoordelijkheid en zorg die we voor onze deelnemers dragen. De afgelopen corona-periode hebben we dan ook veel rechtstreeks met elkaar gedeeld en regelmatig overlegd, om de risico’s voor de sector in kaart te brengen en te kijken hoe we elkaar kunnen ondersteunen bij specifieke vraagstukken. Hoe ga je bijvoorbeeld om met de RIVM-richtlijnen in een werkplaatsomgeving? Wat betekenen de aanpassingen in je kalender voor de internationale werving en selectie van kunstenaars? Duurzaamheid was al een belangrijk gespreksonderwerp, en is dat nu nog meer: hoe kunnen we als sector onze ecologische voetafdruk zoveel mogelijk beperken? Bij De Ateliers zijn onze deelnemers twee jaar onder de pannen met de uitdrukkelijke wens dat ze twee jaar lang intensief deelnemen aan ons programma, en dus niet om de haverklap in een vliegtuig stappen om een tentoonstelling te maken. We stimuleren onze begeleiders te reizen met de trein in plaats van het met vliegtuig. Dit thema speelt natuurlijk al veel langer, in beleid en ook in het kunstdiscours, maar door de coronacrisis is het gesprek in een stroomversnelling terechtgekomen.’
 

Maarten Buser

Zijn er problemen bij de aanmelding nu nog zoveel grenzen gesloten zijn?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘In mei zijn er tien deelnemers geselecteerd die hun komst inmiddels bevestigd hebben. Ze zullen, mits ze niet gehinderd worden door reis- of andere beperkingen vanwege corona, begin oktober bij De Ateliers beginnen. Dat is een maand later dan normaal, omdat Offspring pas in september te zien is. Het is in zekere zin geruststellend dat ondanks de pandemie voor kunstenaars over de hele wereld een langetermijnverblijf in Amsterdam aantrekkelijk blijft. De deelnemersselectie is altijd een langdurig en complex proces waarbij veel factoren een rol spelen; de huidige situatie is uiteraard ter sprake gekomen tijdens de gesprekken, maar omdat er nog weinig definitiefs gezegd kan worden over zaken als reisrestricties is dat beknopt gebleven.’

Ik hoop dat de cultuur zich na de zomer in al zijn volle glorie weer kan tonen, met veel gelijktijdige activiteiten en veel collectieve energie en daadkracht

Werk van Frieder Haller tijdens Offspring 2019, foto: Rienk Toorman

Werk van Thomas Swinkels tijdens Offspring 2019, foto: Gert-Jan van Rooij

Maarten Buser

Er zijn kunstacademies die dit jaar werken aan een online-tentoonstelling, jullie hebben gekozen de Offspring-expositie uit te stellen, 3 september is de opening. Waarom is daarvoor gekozen?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] Meer nog dan bij andere instellingen zit ‘maken’ en aandacht voor vragen rond materialiteit, vorm en het kunstobject in het De Ateliers-DNA. Juist daarom vinden we een fysieke tentoonstelling belangrijk: de ervaring van kunstwerken is essentieel. Dat is moeilijk te vertalen naar online, en daarom kiezen we niet voor alleen een digitale presentatie. Hoe we dat gaan oplossen met de bezoekers en de RIVM-richtlijnen zal de komende tijd duidelijk moeten worden. In de laatste decennia is er een breed uitwaaierende ontwikkeling geweest in de kunstpraktijk en het discours die het kunstwerk als fysiek object onder druk heeft gezet; ik denk dat een herwaardering van de materiële ervaring, en het kunstobject, juist in deze tijden van social distancing voor de hand ligt. De interesse van kunstenaars in new materialism en speculatieve vormen van denken over de agency van het niet-menselijke was al groot, en zal alleen nog maar toenemen. Als corona één ding duidelijk heeft gemaakt, is het dat we een nieuwe ethiek hebben nodig voor onze verhouding tot de natuur, en de niet-menselijke wereld om ons heen. Kunstenaars kunnen richtinggevend zijn in deze zoektocht. Voor een making as research-georiënteerde instelling als De Ateliers liggen daar interessante mogelijkheden.’

Maarten Buser

 Plat gezegd: als je straks gewoon weer exposities mag kijken, wil je ook gewoon fysieke objecten zien die je niet vanuit huis had kunnen ervaren?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘Ja, exact. Ik juich toe dat musea online-initiatieven opzetten, maar al vrij snel was mij duidelijk dat je die mogelijkheden slechts als aanvulling kunt zien, niet als vervanging. We gaan bij De Ateliers ook kijken hoe we digitale toevoegingen kunnen doen aan de Offspring-tentoonstelling, maar de fysieke ervaring staat voorop.’

Maarten Buser

 Ben je niet bang dat Offspring straks ondersneeuwt tussen alle andere activiteiten in september?

er Xander Karskens

[answer Xander Karskens] ‘Aan de ene kant wel, want de andere instellingen hebben natuurlijk ook hun activiteiten verplaatst naar september. Maar aan de andere kant, na de zomer kan de cultuur zich hopelijk in al zijn volle glorie weer tonen, met veel gelijktijdige activiteiten en veel collectieve energie en daadkracht. Ik hoop dat dat moment een daverende impact gaat hebben, op het publiek, en op de beleidsmakers.’

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus

Recente artikelen