metropolis m

Usha Seejarim, Nesting (Nestelen), 2019, installatie clusters van gras en bezemhoofden, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Usha Seejarim hing haar zalen in FKAWDW vol met bezems, wasknijpers, strijkijzers en metalen dienbladen. Attributen die worden geassocieerd met de (huis)vrouw, maar die in de constellaties van Seejarim veel meer te vertellen hebben, onder andere over het verhevigde geweld tegen vrouwen onder de lockdown in Zuid-Afrika. Lena van Tijen spreekt de kunstenaar én de curator van de tentoonstelling: Tumelo Mosaka. 

Het is iets voor drieën wanneer ik mij aanmeld voor de Zoom-vergadering. Nog geen minuut later stapt Usha Seejarim het gesprek binnen. Bij haar in Johannesburg is het een uur later. Ze werkt vandaag in een nabijgelegen winkelcentrum aan drie gigantische sculpturen van benen voor de nieuwe winkel van Tshepo Jean. ‘Ik kon daar geen goede WIFI-verbinding krijgen dus werd mij aangeboden te bellen vanuit het huis van Robbie en Jonti Brozin, de eigenaren van Nando’s.’ legt ze uit. Veel tijd om te ontdekken hoe de kunstenaar verbonden is aan de oprichters van de fastfoodketen is er niet. Onze vluchtige kennismaking wordt onderbroken door het aanschuiven van Tumelo Mosaka. ‘Goeiemorgen!’ roepen Seejarim en ik in koor. Bij de curator in New York is de dag pas net begonnen. ‘Goeiemiddag’ lacht hij ons vriendelijk toe. Er wordt gemorreld aan telefoon- en laptop schermen om de dienstdoende kantoren zo veel mogelijk te verhullen. Het voelt intiem om zo elkaars privésfeer binnen te stappen of – in het geval van Seejarim- per toeval dat van derden te laten zien. De te overbruggen afstand kan echter niet groter: drie verschillende continenten en een tentoonstelling die slechts één van ons daadwerkelijk heeft kunnen zien. 

Een paar dagen eerder werd ik geconfronteerd met een soortgelijke kloof terwijl ik door een lege Witte de Withstraat liep naar de kunstinstelling die tot voor kort dezelfde naam droeg. Van het normaal bruisende kunst- en uitgaanscentrum in Rotterdam leek niets meer over. Eenmaal aangekomen bij het instituut werd dit gevoel alleen nog maar groter. Op de bovenste verdieping, waar de solotentoonstelling van Seejarim gecureerd door Mosaka te zien is, ben ik – op de suppoost na – alleen. 

Seejarim is een beeldend kunstenaar die voornamelijk werkt met huishoudelijke voorwerpen zoals bezemstelen, wasknijpers, strijkijzers en metalen dienbladen. Een werkwijze die ze zelf als volgt toelicht: ‘Conceptueel gezien is de helft van mijn werk al klaar. Op de grond van wat ze zijn worden huishoudelijke voorwerpen geassocieerd met de vrouw. Door met ze te werken leer ik begrijpen wat de gevolgen zijn van deze associaties en wat de materialen nog meer te vertellen hebben.’

Usha Seejarim, A Slice of Ordinariness, 2017, houten pinnen en draad, met dank aan SMAC Gallery en de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Usha Seejarim, Cornucopia, 2020, wooden sticks, wire and steel, courtesy the artist, A Slice of Ordinariness, 2017, wooden pegs and wire, courtesy SMAC Gallery and the artist, and The First Seed, 2019, wooden broomsticks, wire and steel, courtesy SMAC Gallery and the artist. Exhibition overview Usha Seejarim, a solo exhibition, 2020, at formerly known as Witte de With Center for Contemporary Art, Rotterdam. Photographer: Kristien Daem

Midden jaren negentig ontmoet Seejarim curator Tumelo Mosaka. Zij was toen nog student, hij was al enkele jaren werkzaam in de kunstscene. Op de 50ste verdieping van het Carlton Centre in Johannesburg, toendertijd het hoogste gebouw in Zuid-Afrika, presenteerde Seejarim een collectie objecten die op speelse wijze het idee van een verhaal per verdieping inzichtelijk probeerde te maken. Mosaka was zo onder de indruk van 50 stories(1997) dat hij Seejarim kort daarna uitnodigde voor een groepstentoonstelling in Ethiopië waarvan beiden de naam zijn vergeten. Sindsdien is er een dialoog ontstaan tussen de curator en kunstenaar, een omgangsvorm die Mosaka in zijn gehele praktijk probeert te cultiveren. 

De introductie en zaalteksten voor Seejarims solotentoonstelling bij FKAWdW zijn voortgevloeid uit gesprekken met Mosaka en de plaatsing van de werken hebben de twee via een videoverbinding met de instelling bepaald. Voor Seejarim was deze uitwisseling een kans om dieper in haar eigen werk te duiken of, zoals Mosaka het beschrijft; ‘de mogelijkheid om echt te vertragen en na te denken over waarom, bijvoorbeeld een appel en een sinaasappel naast elkaar liggen. Wat betekent het om de appel en de sinaasappel zo neer te leggen? Klopt het samen, en als het niet klopt, waarom dan niet? Is dit aantrekkelijk, en waarom? Iemand van buitenaf kan de maker tot nieuwe inzichten leiden: “Ik denk dat de appel sneller gaat rotten dan de sinaasappel, dus wat betekent dat? Maakt dit deel uit van de esthetiek, is dit opzettelijk?” Dat is het moment waarop we proberen de onderliggende intentionaliteit te begrijpen.’ 

Toepasselijk genoeg worden de spreekwoordelijke appel en sinaasappel ook in gedachte geroepen bij het zien van de tentoonstelling. In de eerste ruimte ligt op een van de drie aanwezige plateaus iets wat lijkt op een leeggeroofde hoorn des overvloeds. Het voorwerp, bestaande uit aan stukken gezaagde bezemstelen, vergroot het contrast tussen de vruchtbaarheid die het object zou moeten uitstralen en de rigiditeit van het gebruikte materiaal. Een kamer verder, bereikbaar via een gang volgehangen met geknotte bezemkoppen, staan hard en zacht opnieuw tegenover elkaar. Twee reliëfs gemaakt van onuitnodigende wasknijpers tonen een wulpse opening die zowel een oorlel als een vulva zou kunnen zijn. 

Hard en zacht staan tegenover elkaar. Twee reliëfs gemaakt van onuitnodigende wasknijpers tonen een wulpse opening die zowel een oorlel als een vulva zou kunnen zijn

Usha Seejarim, Cornucopia, 2020, houten stokken, draad en staal, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Usha Seejarim, Lobe (oorlel), 2020, houten wasknijpers en draad, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Usha Seejarim, Servitude Series, 2019-2020, 7 metalen schalen, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

In de laatste ruimte hangen aan de muur zeven stapeltjes doorkliefde metalen dienbladen die eveneens doen denken aan het vrouwelijke geslachtsorgaan. In tegenstelling tot de voorgaande ruimtes wordt hier niet langer impliciet verwezen naar geweld maar zijn de sporen ervan zichtbaar. Wanneer ik in de Zoom-vergadering opmerk dat hier een sterker gevoel van urgentie lijkt te heersen dan in de voorgaande kamers antwoord Seejarim: ‘Dat klopt. Ik kom uit een land geplaagd door gender-gerelateerd geweld. Ik denk dat er in Zuid-Afrika momenteel elke zes minuten een vrouw wordt verkracht. Tijdens de lockdown werden er bedrijven gesloten, verloren mensen hun baan en nam geweld tegen vrouwen aanzienlijk toe. Ik word hier op zo’n in-your-face manier mee geconfronteerd dat ik er niet omheen kan. Ik denk dat dat de urgentie is die je in het werk leest.’ 

In de tentoonstelling wordt een sluimerende boodschap zo van kamer op kamer steeds duidelijker totdat hij de bezoeker bij de keel grijpt. Seejarim schrijft deze stroomversnelling toe aan haar curator die de dualiteit en spanning omsloten in de werken naar de gehele tentoonstelling heeft weten te vertalen, iets wat Mosaka beaamt: ‘Ik denk dat we vonden dat elke ruimte een ander idee moest introduceren zodat wanneer je de laatste ruimte binnenloopt het veel spaarzamer was maar daardoor ook directer. Je gaat van het zachte, verfijnde en geslotene naar een stijve, hard omrande, minimale ruimte.’

'Ik kom uit een land geplaagd door gender-gerelateerd geweld. Ik denk dat er in Zuid-Afrika momenteel elke zes minuten een vrouw wordt verkracht. Tijdens de lockdown nam geweld tegen vrouwen bovendien aanzienlijk toe. Ik word hier op zo'n in-your-face manier mee geconfronteerd dat ik er niet omheen kan'

Usha Seejarim, Creature of Habit 01, 2020, onderplaat strijkijzer en staal, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Usha Seejarim, Nesting (Nestelen), 2019, installatie clusters van gras en bezemhoofden, Creature of Habit 01, 2020, onderplaat strijkijzer en staal, en Attire, 2020, onderplaat strijkijzer en houten bezemstelen, alle met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht Usha Seejarim, een solotentoonstelling, 2020, bij voorheen bekend als Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam. Fotograaf: Kristien Daem

Terwijl de ochtend overgaat in middag voor Mosaka en middag in avond voor Seejarim en mij belichten we nog een werk dat opgesteld staat in laatste, spaarzaam gevulde ruimte van de tentoonstelling; Creature of Habit 01 (2020).Deze tere, spinachtige constructie gemaakt van een strijkijzer op dunne poten doet denken aan Louise Bourgeois’ befaamde Maman (1999). Net zoals bij haar gigantische tegenhanger is de kleine spin een ode aan de moeder en de vrouw terwijl het ook een sleutelwerk is om het kunstenaarschap van deze maker te begrijpen. ‘Pas achteraf realiseer ik me dat ik met huishoudelijke voorwerpen ben gaan werken toen ik moeder werd. Dit was geen bewuste verschuiving, het gebeurde gewoon. Moeder zijn neemt mij helemaal in beslag en ik probeer het huiselijke denken dat daarbij komt kijken te combineren met mijn kunstenaarschap. Dit is geen gemakkelijke taak. Voor mij is het onvermijdelijk dat ik deze twee werelden bij elkaar probeer te brengen terwijl ik ze ook uit elkaar blijf drijven. Ze zijn allebei zo sterk.’ Zegt Usha Seejarim. Deze tweestrijd is tot in Rotterdam te voelen waar haar solotentoonstelling, gecureerd door Tumelo Mosaka, nog tot 21 februari 2021 te zien zal zijn. 

Usha Seejarims solotentoonsteling is nog t/m 21 februari te zien in FKAWdW (Helaas momenteel t/m 19.1.2021 gesloten vanwege de lockdown)

Lena van Tijen

is schrijver

Recente artikelen