metropolis m

Museumplein -courtesy Fossil Free Culture NL – foto door Laura Ponchel

Beeldend kunstenaar en activist Teresa Borasino is een van de initiatiefnemers van Fossil Free Culture NL, die het Museumplein ‘fossil free’ hebben gekregen. In de aanloop naar de bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing in het Stedelijk Museum Amsterdam gaat Joram Kraaijeveld, in gesprek met de deelnemers. Met welke projecten zijn zij nu bezig? Hoe denken ze over de verkiezingen? Borasino toont zich kritisch: ‘Democratie is een systeem waar de mens baat bij heeft, maar de rest van de entiteiten in de wereld niet.’

Joram Kraaijeveld

 Waar ben je nu mee bezig, wat voor projecten ben je aan het ontwikkelen?

Teresa Borasino

 ‘Aan de ene kant ben ik bezig met het doorzetten van het werk van Fossil Free Culture NL, het kunstenaars- en activistencollectief dat Daniela Paes Leão en ik hebben opgezet. Fossil Free Culture NL wil het komende jaar het Disobedient Art Lab ontwikkelen: een parapluterm voor verschillende activiteiten die in drie pijlers op te delen zijn. De eerste pijler is het performatieve werk zoals we dat de afgelopen jaren in musea die budget ontvangen van de fossiele industrie al hebben uitgevoerd. De tweede pijler is een educatief platform om onze methodologieën te kunnen verspreiden; om kunst en activisme in te zetten voor concrete veranderingen. We zijn ervan overtuigd dat het krachtig zou zijn als de kunstwereld activistischer zou zijn en de activistische wereld juist artistieker wordt. De derde pijler is wat we op dit moment Playground noemen: het verbeelden en belichamen van een fossielvrije maatschappij door samen oefeningen doen.

Naast Fossil Free Culture NL ben ik ook bezig met een eigen onderzoek waarin ik probeer alle werelden die verdwenen of gewist zijn door het koloniale project te recupereren. Door de ontwikkeling van de dominante westerse, patriarchale en kapitalistische wereld zijn honderden, zelfs duizenden andere werelden gemarginaliseerd en opzijgezet. Mijn onderzoek sluit aan bij een veel groter project dat al gaande is en dat door anderen, voornamelijk door antropologen uit Latijns-Amerika, wordt ontwikkeld. Een van de belangrijke vragen die dit project stelt is: Wat is er nodig om ruimte te maken voor het pluriversum, voor een wereld waarin verschillende werelden kunnen bestaan? 

Op dit moment wil ik dat doen door een verschillende vormen van onderzoek te ontwikkelen die niet binnen de moderne, koloniale wereld passen. Een praktijk waarin het voelen en denken verenigd zijn, bijvoorbeeld, of een praktijk waarin niet geschreven wordt, om zo andere soorten kennisoverdracht mogelijk te maken. Hiervoor ben in gesprek met verschillende antropologen, waaronder Arturo Escobar uit Colombia, Marisol de la Cadena uit Peru en het Pluriversum Collectief: een collectief dat onder andere uit Indiase antropologen en Spaanse onderzoekers uit de degrowth movement bestaat. Al deze onderzoekers proberen een wereld voor te stellen die bestaat uit, en ruimte maakt voor, meerdere werelden.’

Joram Kraaijeveld

Het klinkt alsof je praktijk zich op twee manieren tot kunst verhoudt: enerzijds meer activistisch, anderzijds meer academisch. Voor de vitaliteit van een democratie zijn kunst, activisme en de academie belangrijke kennisdomeinen; het zijn plekken waar verbeelding, interventie en kritische reflectie ontwikkeld worden, en waar tegenstemmen of alternatieven geboden worden. In een eerder werk, Futuro Caliente, heb je een publiek forum gebouwd in de context van de klimaatconferentie in Peru in 2014. Zou je zeggen dat jouw praktijk democratisch is? 

Teresa Borasino

‘Dat ligt eraan wat voor betekenis je geeft aan democratie. Wat versta je onder democratie? Als je het koppelt aan de huidige vorm van democratie, dan zou ik mijn praktijk niet aan die democratie willen verbinden. Want ik wil juist een plek geven aan vormen van denken en maken die niet binnen dit pseudo-democratische systeem zijn ontstaan. Ook de democratie van onze maatschappij maakt deel uit van een westerse, moderne wereld. In hoeverre is daarin ruimte voor die andere, inherent antiracistische en antikapitalistische werelden? In het democratische systeem zoals dat in onze samenleving vorm krijgt lijken alleen bepaalde stemmen en bepaalde vormen van leven mee te kunnen doen.’ 

Teresa Borasino, Futuro Caliente, Lima 2014 

Teresa Borasino, Futuro Caliente, Lima 2014 

Teresa Borasino, Futuro Caliente, Lima 2014 

Teresa Borasino, Futuro Caliente, Lima 2014 

Joram Kraaijeveld

Een gangbare manier om het Nederlandse democratische systeem te begrijpen, is zich haar voor te stellen als een instrument dat bemiddelt in de belangenstrijd van individuen en groepen om zo tot een al dan niet tijdelijke overeenkomst te komen. Maar hoe passen de belangen van werelden die niet meer bestaan daarin? Of kunnen die andere werelden waar je het over hebt gereduceerd worden tot belangen?

Teresa Borasino

‘De werelden waar ik het over heb bestaan allemaal nog, alleen zien we ze niet, ze staan niet in de boeken. In de huidige vorm van democratie is alleen ruimte voor één vorm van wereld. En die is én racistisch, én patriarchaal, én gebaseerd op kapitalisme. En vooral ook antropocentrisch: de mens staat in het epicentrum. Het is een systeem waar de mens baat bij heeft, maar de rest van de entiteiten in de wereld niet. Het democratische systeem herhaalt de scheidingen die alle vormen van uitbuiting in de wereld mogelijk maken; de scheiding tussen cultuur en natuur of mens en natuur.’ 

Joram Kraaijeveld

Omdat jouw praktijk juist aan die uitsluitingsmechanismen voorbij wil gaan, zou je deze dus niet ‘‘democratisch’’ noemen. 

Teresa Borasino

‘Dat klopt. Tegelijkertijd zou ik de manier waarop Fossil Free Culture NL zich organiseert wél democratisch noemen: iedereen kan meestemmen in de beslissingen. In deze zin, wanneer je democratie simpelweg ziet als zelforganisatie, is mijn praktijk wel democratisch te noemen.’ 

Tempest, Concertgebouw 2019. Courtesy of Fossil Free Culture NL. Photo by Laura Ponchel

Tempest, Concertgebouw 2019. Courtesy of Fossil Free Culture NL. Photo by Laura Ponchel

Joram Kraaijeveld

Interessant dat we twee definities van democratie hebben ontwikkeld in dit gesprek. Je zegt ja, mijn kunstpraktijk is democratisch in de ‘‘simpele’‘ zin van het woord; in hoe ik me als kunstenaar verhoud tot andere mensen. Maar wanneer je ‘democratie’ breder trekt en bekijkt als een systeem dat medebepalend is voor sociale, economische en (geo)politieke structuren die de wereld omspannen, dan zeg je nee, mijn praktijk is niet democratisch. 

Teresa Borasino

‘Ja, inderdaad.’

Joram Kraaijeveld

Een vervolgvraag die ik zou willen stellen, met deze twee begrippen van democratie in gedachten, gaat over dat internationale systeem. Je zou kunnen zeggen dat de geopolitieke machten die de vormen van internationale samenwerking bepalen nog niet democratisch genoeg zijn. Dat die nog niet georganiseerd zijn zoals je dat op een kleinschaligere manier wel zou kunnen organiseren. Zou het dekoloniseren van die geopolitieke, deels democratische georganiseerde wereld zulke samenwerkingsverbanden wél mogelijk maken? 

Teresa Borasino

 ‘Onder andere, maar ik denk dat het interessant is om het idee van democratie te koppelen aan rechtvaardigheid. Want democratie kan niet werken als het niet rechtvaardig is. Internationale samenwerking is, zoals die nu vanuit de westerse democratie benaderd wordt, absoluut onrechtvaardig. Binnen de internationale samenwerking zijn het ideeën over ontwikkeling uit de imperialistische landen die bepalend zijn voor de “derde wereld” of “ontwikkelingslanden” –termen die de structuren van onderdrukking in stand houden. Het systeem van internationale samenwerking wordt bepaald door Europa of voor de westerse wereld, en met het zicht op wat voor die wereld nuttig, voordelig of handig is. Ik ben ervan overtuigd dat je democratie niet los kan koppelen van rechtvaardigheid, of zoals in het Engels “equity”. Rechtvaardigheid heeft ook te maken met reparaties, met de geschiedenis van het koloniale project en de schade die is aangebracht. Het moet niet alleen mogelijk gemaakt worden dat andere werelden, zoals die van gemarginaliseerden gemeenschappen, de mogelijkheden krijgen om zich te ontwikkelen op hun eigen manier en daarbij dus niet de westerse manier wordt opgelegd. Daarbovenop moet het historische en systemische onrecht van de in stand gehouden ongelijkheid rechtgezet worden.’

Ik ben ervan overtuigd dat je democratie niet los kan koppelen van rechtvaardigheid, of zoals in het Engels “equity”. Rechtvaardigheid heeft ook te maken met reparaties

NEMO - courtesy Fossil Free Culture NL - foto door Laura Ponchel

NEMO - courtesy Fossil Free Culture NL - foto door Anisa Xhomaqi

Joram Kraaijeveld

Begrijp ik goed dat je zegt dat democratie op de verschillende terreinen niet kan leiden tot rechtvaardigheid? Rechtvaardigheid is een sterkere morele waarde, een sterkere vorm van ethisch besef, waar een democratie niet vanzelfsprekend tot leidt. Hoe zou het concept van klimaatrechtvaardigheid het concept van democratie veranderen? 

Teresa Borasino

‘Daar komt het idee van historische schuld en reparatie bij kijken. Klimaatrechtvaardigheid vertrekt in de basis vanuit de vraag wie er recht heeft op floreren, en wil de waardigheid van stelselmatig onderdrukte mensen en andere levende wezens en entiteiten herstellen. De klimaatcrisis is niet enkel een CO2-crisis, maar het gevolg van eeuwenlange koloniale uitbuiting van gemarginaliseerde landen, gemeenschappen, groepen en ecosystemen. Deze gemeenschappen dragen nu de last die de westerse wereld heeft veroorzaakt. Het is totaal uit balans. De lasten moeten herverdeeld worden en in die nieuwe balans moet de historische schade worden meegenomen.’

Joram Kraaijeveld

Vanuit je artistieke praktijk en vanuit Fossil Free Culture probeer je manieren te vinden om die balans te herstellen? Om zo’n herverdeling voelbaar en voorstelbaar te maken? 

Teresa Borasino

‘Ja, dat hoop en probeer ik nu te doen. Tot nu toe hebben we met Fossil Free Culture NL ons geconcentreerd op de fossiele industrie, maar we proberen meer het thema van rechtvaardigheid erin te verweven. Dat gaan we ook doen met de nieuwe campagne tegen de fossiele sponsoring van NEMO. We gaan laten zien dat het accepteren van geld van Shell, meer is dan het simpelweg accepteren van geld. Het is ook: samenwerken met een bedrijf in de fossiele industrie en  het mede mogelijk maken van uitbuiting van gemarginaliseerde gemeenschappen en ecosystemen; zij die op dit moment het meest geschaad worden door de klimaatcrisis. Wanneer je zulk geld accepteert faciliteer je dus niet alleen zo’n bedrijf om nog meer CO2 in de lucht te pompen; je draagt ook bij aan de verschrikkelijke gevolgen die letterlijk op de grond van gemarginaliseerde gemeenschappen plaatsvinden. Aan het vernietigen van grond die cruciaal is voor de voedselvoorziening van die gemeenschappen, bijvoorbeeld. Dat onrecht willen we voelbaar te maken.’

Joram Kraaijeveld

En daarvoor zijn termen als ‘‘disbalans’’ en ‘‘rechtvaardigheid’’ cruciaal? De laatste vraag die ik zou willen stellen gaat over de aanstaande verkiezingen: Weet je al op welke partij je gaat stemmen? 

Teresa Borasino

‘Als ik zou mogen stemmen, dan zou ik weten ik op welke partij ik zou gaan stemmen. We kunnen ons stemrecht ook zien als een dekoloniale methode. De beslissing op welke partij te gaan stemmen hoeft niet per se een rationele afweging te zijn. We kunnen die keuze ook maken door te ‘denkvoelen’ (vertaling van ‘sentipensar’)*. Dus als ik zou mogen stemmen, dan zou ik op BIJ1 stemmen. Ik zou er graag aan bijdragen dat die ideologie gaat aarden in onze maatschappij.’ 

Teresa Borasino De bijeenkomst VERKIEZINGEN ZIJN NIET GENOEG! KUNSTPRAKTIJKEN ALS DEMOCRATISCHE VERNIEUWING georganiseerd door Metropolis M en het Stedelijk Museum Amsterdam is (gratis) via livestream te volgen op 14 maart, vanaf 13.00 uur.

* De term sentipensar wordt gebruikt door antropologen als Arturo Escobar die op hun beurt deze term ontlenen aan verschillende Afro-Latijnse gemeenschappen; er wordt de onafscheidelijkheid van denken en voelen, of de ondeelbare verwevenheid van gemeenschappen met rivieren, mee aangeduid.  

 

Joram Kraaijeveld

is curator, docent en schrijver en zet zich als zodanig in voor de positie van de kunstenaar in en de waarde van de kunsten voor de samenleving. Hij werkt aan actieve vormen van solidariteit binnen en buiten de kunsten

Recente artikelen