metropolis m

Spread uit Pierre Leguillons ‘The Museum of Mistakes’

Er zijn boeken die tijdens de pandemie het licht zagen: virusverhalen, strategieën om vol te houden en andere in/op lockdown geïnspireerde werken. En er zijn boeken die niet nieuw zijn, soms al jaren geleden verschenen, maar die door de pandemie bijzonder actueel en relevant aanvoelen. Sanne van Balen gaat langs bij San Serriffe en maakt samen met Pieter Verbeke, een van de oprichters en verkopers van de boekwinkel, een selectie van zes boeken die gezien door een coronabril opeens opvallen in het aanbod.

Door beslagen glazen die dezelfde dikte lijken te hebben als de ramen van mijn slaapkamer, kijk ik naar de dingen om me heen. De dingen zijn in dit geval boeken, want als er ergens nu tijd voor lijkt te zijn dan is het lezen. Mijn ogen hebben na een hele dag computeren zin in iets wat niet via ledverlichting op me af komt. Ik wil aan de ene kant ontsnappen aan het alledaagse; het binnenblijven en thuiswerken even vergeten. Aan de andere kant wil ik ook wel lezen wat andere schrijvers en kunstenaars maken van de pandemie.

Met dit tweezijdige verlangen verkende ik het assortiment van San Serriffe, een van de kunstboekhandels die zoals alle andere winkels in de tweede lockdown tijdelijk moet sluiten. Vanachter de karakteristieke hoge staldeuren worden desalniettemin nog steeds boeken geleverd. Door de Sint Annensteeg, waar San Serriffe zich bevindt, slenteren geen toeristen. De klinkers zijn schoongeveegd, het ruikt er nauwelijks naar wiet. Ondanks of dankzij de onmogelijkheid van een fysiek bezoek aan de winkel, staat de gele vloer vol dozen met bestellingen. Er wordt met smacht gewacht op de leveringen uit Amerika en het Verenigd Koninkrijk die vanwege de Brexit vertraagd zijn. Via instagram, facebook en de mail kan ik er boeken bestellen die zoveel mogelijk met de fiets worden bezorgd. De webshop lijkt eindelijk online te gaan, waardoor niemand nog iets in de weg staat er een boek te bestellen.  

Mijn handen glijden over kaften en ik heb het gevoel iets te doen wat niet mag, alsof ik vreemden over hun rug aai. Zoveel alledaagse handelingen en gewoontes hebben een extra betekenislaag verkregen, want context bepaalt betekenis. Ik raak niet meer zomaar deurbellen, liftknopjes of winkelmandjes aan. Ik wens iemand die niest nooit meer ‘gezondheid!’. 

Gevel van San Serriffe, foto San Serriffe

Tine Melzer, 'Taxidermy for language - animals'

Mijn vingers raken Taxidermy for language – animals van Tine Melzer. Het blijkt de langverwachte herdruk te zijn. Dit boek, een van mijn persoonlijke favorieten, reflecteert op de structuur van de werkelijkheid aan de hand van taal en hoe we met de dingen om ons heen kunnen spelen. Op de verrijdbare tafels van San Serriffe liggen niet zozeer bestsellers, knisperend vers verschenen boeken of alfabetisch geordende stapels. De indeling lijkt eerder geënt op de actualiteit, op die bewegende werkelijkheid.

Samen met Pieter Verbeke, een van de oprichters en boekverkopers van San Serriffe, maak ik een selectie van zes boeken die gezien door een coronabril opeens opvallen in het aanbod. Die selectie valt in twee soorten boeken op te delen. De boeken die tijdens de pandemie het licht zagen: virusverhalen, strategieën om vol te houden, de in/op lockdown geïnspireerde werken. En de boeken die niet nieuw zijn, soms al jaren geleden verschenen, maar die door de pandemie bijzonder actueel en relevant aanvoelen. 

Een mooi voorbeeld van dit laatste is een van Pieters favorieten: Ricettario Immaginato. De op twee handgeschreven notitieboeken gebaseerde bundel nodigt in heldere taal uit tot koken en bladeren. Maar het is geen gewoon kookboek en het is ook geen gewone uitwisseling van recepten. Giosuè Fiorentino noteerde tussen november 1917 en januari 1918 wat zijn bataljon Italiaanse soldaten opsomde. Ze waren gevangengenomen door de Oostenrijks-Hongaarse en Duitse legers, uitgeput en hongerig. Om de tijd door te komen reciteerden ze recepten. Daarmee projecteerden ze hun verlangen naar vrede de toekomst in, waar ze hun imaginaire gerechten weer zouden mogen nuttigen.

Om de tijd door te komen reciteerden Fiorentino en zijn gevangen genomen batiljon recepten. Daarmee projecteerden ze hun verlangen naar vrede de toekomst in, waar ze hun imaginaire gerechten weer zouden mogen nuttigen

Giosuè Fiorentino, 'Ricettario Immaginato', foto San Serriffe

Het boek doet me denken aan de facebookgroep “Wtf am I going to cook” waar ik sinds het voorjaar 2020 lid van ben. Tijdens de eerste lockdown wisselden recepten uit, van gebakken eieren tot ingewikkelde bisques. De lockdown zorgde voor een kookwoede waarin nieuwe gerechten werden uitgeprobeerd of klassiekers geperfectioneerd. Niet uit eten te kunnen maakt dat we zelf de spatels gaan hanteren. En in deze coronacrisis, is het uitwisselen van recepten misschien net zo troostend als voor Giosuè Fiorentino en zijn bataljon. Het boek werd in 2018 uitgegeven door Kunstverein Publishing, begeleid met imaginaire art-dinners in zowel Amsterdam als Milaan. Een imaginair diner in een imaginair restaurant lijkt mij wel wat vanuit de slaapkamer, Ricettario Immaginato biedt in ieder geval genoeg inspiratie voor de verdere invulling ervan.

Om enigszins bij het imaginaire kookthema te blijven, blader ik door The Museum of Mistakes. Dit boek bevat twee essays en vooral veel foto’s van  Pierre Leguillons willekeurig ogende verzameling spullen. Op een paar driedimensionale objecten na, zoals deurkrukken van beroemde filosofen, bestaat dit museum uit papierwaar: ansichten van kunstwerken, uitgescheurde magazinepagina’s, paperbacks, kopietjes van allerhande spullen of foto’s, geprinte internetpagina’s Leguillon bewaart alles voornamelijk in keukenkastjes, af en toe gaat het museum op reis om dan tijdelijk in zalen van fysieke musea te kamperen. Het boek bevat twee fijne essays over institutionele kritiek op musea door de jaren heen. Dit pas in 2013 opgerichte museum had in de jaren 70 natuurlijk aan de frontlinie kunnen staan van het commentaar op “de tentoonstelling” en “het museum”. Er zijn genoeg kunstenaars die het maken van een museum of tentoonstelling tot kunstvorm verheffen. Wat Leguillon anders doet, is dat zijn museum een plek is waar met de kunst geleefd wordt en de werken niet tot “storage” of “display’ worden veroordeeld; iets waar we ons tijdens de pandemie misschien meer in kunnen vinden dan voorheen. Misschien bevatten mijn besteklades ook wel artefacten. 

The Museum of Mistakes verwerpt de bureaucratisering van artistieke kwesties en de verantwoordelijkheid van het museum tegenover zijn publiek

Pierre Leguillon, 'The Museum of Mistakes', foto San Serriffe

Spread uit 'The Museum of Mistakes'

Het museum bevindt zich ergens tussen het idee van een museum en een daadwerkelijk museum in. De (on)toegankelijkheid ervan en het half bevredigende als van een belofte maken het tot een intrigerend geheel. The Museum of Mistakes verwerpt de bureaucratisering van artistieke kwesties en de verantwoordelijkheid van het museum tegenover zijn publiek. Voor Leguillon helpt de constante sortering en herschikking van de collectie om conventionele interpretaties opnieuw te bekijken en, met een flinke dosis humor, het soort culturele ‘prêt-à-porter’ te ondermijnen dat zo veel musea ons tegenwoordig bieden. Nu de deuren van al die musea gesloten zijn, is dit misschien wel het enige museum dat in z’n originele vorm bekeken kan worden. En voor wie geen kunstwerken in de keukenla heeft liggen, biedt dit boek een prachtig overzicht van Leguillons immer voortdurende expositie.

Op de muren van San Serriffe is overigens meestal een expositie te bewonderen. Nu is het ‘t werk van Sae Honda. Waar het boek geen ruimte voor heeft, wordt hier op de wand getoond. Honda, sieradenmaker en kunstenaar, toont een index van bladeren van kunstplanten. Gefascineerd door de natuurlijke uitstraling van kunstmatige materialen maakte ze de semi-fictieve encyclopedie Anthropophyta. Dit boek zoomt in op een door Honda verzonnen semi-waarheid: dat kunstplanten vandaag de dag als behorend tot de botanische categorie ‘planten’ zijn geaccepteerd. Ze worden dan wel nooit wetenschappelijk waargenomen of onderzocht, zoals hun natuurlijke tegenhangers, toch blijven ze zich gestaag en rustig als ‘planten’ verspreiden in ons dagelijks leven. Honda’s voorstel is dat de plastic plant een karakteristiek item is van het Antropoceen en vraagt zich zo af wat de cultuur van nepnatuur voor de mens betekent en hoe het met het dagelijkse leven interfereert. Ze maakte een studiereis naar enkele kunstplantenfabrieken in Guangzhou (China). Als de Carl Linnaeus van de maakbare wereld bakent ze op humoristische wijze de diversiteit van artificiële planten af. Haar sec weergave van zo’n zeventig bladeren die ze verzamelde, biedt de mogelijkheid in haar parallelle universum te verdwijnen alsook opnieuw naar de dingen om ons heen te kijken.  

Sae Honda, 'Anthropophyta', foto San Serriffe

Tentoonstelling van Sae Honda bij San Serriffe, foto de auteur

Een boek dat de harde werkelijkheid absoluut niet ontvlucht, en het zelfs als onderwerp neemt, is Tools for Extinction samengesteld door Lolli Publishers Londen. De pagina’s zijn klein en de rug vouwt lekker mee. Het boekje bestaat uit achttien bijdrages van internationale schrijvers en kunstenaars en begint met: “How to begin an introduction to the end of the world as we know it? Perhaps by questioning what we have come to know as ‘normalcy’ in the first place.” Alle teksten adresseren de coronacrisis, in de vorm van proza, poëzie of essay. Het zijn geen kritische reflecties die handvatten bieden om echt te overleven, het zijn creatieve stukken die opvallend vaak over eenzaamheid gaan. Gedachtes die herkenbaar en soms pijnlijk confronterend zijn, staan centraal. Ik lees: “My life now is more or less the same as it was, just I don’t have to turn down invitations anymore.Tools for Extinction is een boek dat zó actueel is, dat het voortdurend door het nieuws wordt ingehaald. Het verscheen tijdens de eerste lockdown, de versheid van de vernieuwde werkelijkheid kraakt van de pagina’s af. Nu we diep in een tweede lockdown zitten, lijken sommige voorbeelden en beschrijvingen alweer van lang geleden. 

'Tools for Extinction', samengesteld door Lolli Publishers Londen, foto San Serriffe

Dat de tijd snel gaat, en vaak genoeg tergend langzaam, is wat Katja Mater ons in Time is an Arrow, Error duidelijk maakt. Een door de lockdown ontstaan boek dat ook in een coronavrije toekomst mooi blijft. Mater tekende tussen maart en mei (2020) ruim zeventig klokken. Iedere spread brengt twee kanten van eenzelfde klok samen; gespiegeld en omgedraaid. Er zijn scans van notities over ‘‘tijd’’ toegevoegd, begeleid door een intermezzo van Amelia Groom die al langer veel over tijd schreef. Haar boek Time adresseert immers kloktijd, het lineaire meetsysteem dat verenigd, gevolgd en toegeëigend kan worden. Kloktijd noemt ze een uitvinding van het kapitalisme; het bindt ons tevens aan de beperkingen daarvan. Hoe kunnen we onszelf bevrijden en alternatieve mogelijkheden ontdekken in het ervaren van tijd? Een interessante gedachte nu we moeten dealen met het dwingende karakter van een avondklok. Dit boek van Groom zou niet misstaan in de schappen van San Serriffe. 

Hoe kunnen we onszelf bevrijden en alternatieve mogelijkheden ontdekken in het ervaren van tijd? Een interessante gedachte nu we moeten dealen met het dwingende karakter van een avondklok

Katja Mater, 'Time is an Arrow, Error', foto San Serriffe

Pieter pakt Corona Tales. Let life happen to you uit de wandkast. Dit was eigenlijk geen boek, maar een verzameling instagramposts. Chus Martinez onderzocht in hoeverre de media en de mensen om haar heen corona als (on)voorziene ramp interpreteerden. Ze wilde bijdragen aan de berichtgeving en postte iedere dag op Instagram een “corona tale” die ze uiteindelijk bundelde. Uniek aan het boek zijn de verhalen uit haar jeugd: herinneringen van haar grootouders over de Spaanse Griep worden verweven met virusverhalen van het heden. Een belangrijke motivatie voor Martinez was haar doelgroep, bestaande uit haar vrienden en volgers. Ergens schrijft ze hoe de manier van verhalen uitwisselen haar doet denken aan hoe in het dorp waar ze opgroeide brood en vis aan huis werd bezorgd. Zo schrijft ze: “Writing should follow this logic […] I love the idea that it responds to the presence of friends —known and unknown—that may be waiting for it.” 

En zo is het. We moeten blijven uitwisselen: in de vorm van recepten, verhalen en boeken. Lezen biedt troost in de vorm van herkenning, of als een strategie tijdelijk aan de realiteit van een lockdown te ontsnappen. Dit was mijn uitwisseling met San Serriffe en Pieter. Straks kunnen we al die plekken waar we onze vingers over het papierwaar lieten glijden gewoon weer zelf bezoeken. Tot die tijd (en daarna): lezen.

Ga naar: https://www.facebook.com/San.Serriffe/ en https://www.instagram.com/san.serriffe 

 

Boekenlijst:

1.     Ricettario Immaginato – Giosuè Fiorentino and the other prisoners of baracca B98 with contributions by Annarita Caputo and Leone Contini – Kunstverein Publishing €20
2.    The Museum of Mistakes – Pierre Leguillon, ed. Patrick Frey
3.    Anthropophyta – Sae Honda
4.    Tools for extinction – Lolli Editions, ed. Denise Rose Hansen
5.    Time is an Arrow, Error – Katja Mater
6.    Corona Tales. Let Life Happen to You – Chus Martínez

En:
Taxidermy for language animals  – Tine Melzer
Geschiedenis van de moderne Nederlandse Literatuur – Thomas Vaessens
Time (Documents of Contemporary Art) – ed. Amelia Groom

Sanne van Balen

Recente artikelen