metropolis m

Sarafina Paulina Bonita van Ast draagt voor tijdens de bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing, Stedelijk Museum Amsterdam, 14.3.2021, courtesy Stedelijk Museum en Metropolis M, foto Maarten Nauw

Sarafina Paulina Bonita van Ast schrijft poëzie en maakt performances vanuit een intersectioneel perspectief. Sarafina nam deel aan de bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing, afgelopen zondag in het Stedelijk Museum en droeg er ook een tekst voor (zie beeld boven). Joram Kraaijeveld ging in gesprek met hen over hun werk in, met en voor de queer community, de gendered gaze en de voordelen van channelen.

Joram Kraaijeveld

Waar ben je mee bezig, of welke projecten ben je aan het ontwikkelen?

Sarafina Paulina Bonita van Ast

: ‘Ik ben bezig met het onderzoek dat ik een jaar geleden ben begonnen en dat gaat over de Politics of Gaze. Het gaat over het begrijpen van the Gaze die niet alleen werkt voor de ogen, maar ook voor het hart en het brein. The Gaze wordt vaak gebruikt om aan te geven hoe we de wereld zien en hoe de wereld terugkijkt naar ons. Ergens, vroeger als kind, heb ik geleerd dat zien een vorm van horen is en horen een vorm van zien, van luisteren. Dat is iets wat ik heel erg belangrijk vind en wat ik heel erg gemist heb tijdens mijn schooltijd als kind van kleur en ook later tijdens het studeren op de bachelor. Ik wil dit onderzoek verder ontwikkelen als een tool voor mezelf, maar ook als een praktijk om uit te leggen hoe mensen hun levens leven: waarom het belangrijk is om over bepaalde aspecten te praten, zoals pronouns, of racism, of kleur en ook religie daarin. Hoe ik bijvoorbeeld heel anders opgevoed ben en anders kijk naar non-binair dan de westerse wereld. Dus mijn onderzoek gaat over het ontwikkelen van een dekoloniaal perspectief en als een oppositional Gaze, zoals bell hooks dat noemt. Wat is de Gendered Gaze eigenlijk? Ik ben zelf non-binair, maar wat doet dat met mij en met andere mensen? Hoe gaan we leren, relearning en unlearning, om geen Gendered Gaze meer te hebben? In mijn werk probeer ik aan te tonen hoe gendered tekst eigenlijk is, en hoe gevaarlijk omdat er heel veel fysieke en mentale violence in kan zitten. Er zijn heel veel dingen die ik als kind gelezen heb die ik niet had moeten lezen. Of dingen die ik op de academie heb moeten lezen over black pain als dingen die mij zouden moeten educaten, woorden die worden gebruikt voor gender non conforming people of misgendering.
Ik moet zeggen dat taal een heel groot aspect van mijn praktijk is, altijd al, en ik zie eigenlijk hoe fluid dat kan zijn en hoe niet-binary, maar ik zie ook hoe in academics er nog aan bepaalde normen vastgehouden wordt. Ook bij mijn studie is er nog steeds een bepaalde code, norm en verwachting van wat ik als kunstenaar hoor te doen, waar ik werk over maak, hoe ik daarover schrijf. Ik vind dat er meer ruimte gemaakt moet worden voor andere stemmen. Dat mag mijn stem zijn, maar liever ook de stemmen van de mensen die na mij komen; jonge, non-binaire en trans mensen die naar de kunstacademie willen of heel graag willen dansen bijvoorbeeld. Dat is ook een van de redenen waarom ik nu lesgeef op mijn oude bachelor studie, als assessor en het wordt steeds een klein beetje meer, wat ik heel tof vind, omdat ik zie wat het doet met studenten die zelf trans of non-binair zijn als ik aangeef dat ik non-binair ben. Dat ze kunnen zien dat het normaal is en dat er heel veel verschillende non-binaire mensen zijn, van kleur, die wit zijn, die er fem uit zien, die er masc uit zien, die wel transities doen of niet. Die kennis zorgt ervoor dat ik een verantwoordelijkheid voor mezelf zie, ook bij de bijeenkomst in het Stedelijk Museum, want ik praat wel over mezelf en mijn werk, maar toch wordt ik gezien als een onderdeel van een community. Ik ben het die spreekt en ik kan alleen voor mezelf spreken en mijn ervaring, maar mensen gaan mij zien en ze weten dat ik non-binair ben en van kleur. Dat betekent iets. Het gaat over representatie, maar wat komt daarna of moet er nog bijkomen.’

The Desert Rose gaat over waar mijn naam vandaan komt en het gaat ook over de pijn die ik voel als mensen mijn naam verkeerd zeggen of schrijven of afkorten omdat zij het “makkelijker” vinden

Joram

Om daarop aan te sluiten wilde ik een vraag stellen over een van je performances, The Desert Rose. Daarin maak je gebruik van ‘channelen’. Kunnen je uitleggen wat dat inhoudt?

Sarafina

‘Channelen is iets dat X, een docent die ik heb gehad op de Willem de Koning – shout out naar X – aan mij heeft geïntroduceerd. Ik zag dat en dacht zoiets van ik kan hier wat mee. Vroeger droeg ik een hijab met gevolg dat mensen mij als vrouw zagen. Het was ook nog eens de tijd dat islamofobie speelde. Ik merkte dat ik het heel moeilijk vond om presentaties te geven. Ik merkte in alles dat ik niet serieus genomen werd. Toen is het idee van het channelen ontstaan, het is een vorm om allyship te ontwikkelen. Ik leerde iemand kennen die mij ontzettend heeft gesteund. X was wit en cis en wilde mijn praktijk ondersteunen omdat X het superbelangrijk vond. X zei wat ik wilde zeggen, wat voor mij wel zwaar was, omdat X wel werd geloofd. Wat het channelen eigenlijk doet is dat het een band creëert tussen de ally en de persoon die de allyship nodig heeft. En het laat het publiek eigenlijk zien hoe biased wij allemaal zijn. Het channelen kan gebruikt worden om elk verhaal te vertellen. The Desert Rose gaat over waar mijn naam vandaan komt en het gaat ook over de pijn die ik voel als mensen mijn naam verkeerd zeggen of schrijven of afkorten omdat zij het “makkelijker” vinden, wat zo vaak voorkomt. Dat soort dingen laten zien dat er niet wordt begrepen dat deze naam betekenis heeft en dat dit belangrijk is, zeker voor mij als een licht getint persoon met een zwarte vader die samen met mijn moeder mij deze naam heeft gegeven. Dat moet gerespecteerd worden, net zoals het van een wit persoon gerespecteerd moeten worden dat hun naam of pronoun goed uitgesproken moeten worden. 

Joram

Het allyship geeft ook ondersteuning of bescherming. Aangenomen dat het politieke landschap in Nederland geen veilige plek is – racisme, seksisme en islamofobie zijn in het parlement aanwezig – heb ik de vraag of het voor jou mogelijk zou zijn om met politici of politieke partijen in de Tweede Kamer te vragen om te ‘channelen’, is er een allyship mogelijk met politici voor ondersteuning of bescherming?

Sarafina

Ik denk dat er wel politieke partijen zijn die er open voor zouden staan, maar het ligt aan de context. Het is niet makkelijk om te doen, omdat alles wat de channel denkt, vindt of zou willen zeggen er niet toe doet op dat moment. Ik gebruik hun lichaam letterlijk, met consent natuurlijk, als mijn lichaam. Zij staan daar en moeten letterlijk zeggen wat ik zeg. Dat is niet makkelijk, omdat zij in de space staan, worden gezien en horen wat anderen in de ruimte zeggen, en tegelijkertijd de woorden dragen die ik zeg. Het is niet makkelijk als wit persoon om dat soort dingen te moeten zeggen. Maar het is nodig, omdat witte mensen ook moeten begrijpen dat het zwaar is voor mensen van kleur, cis mensen moeten begrijpen dat het zwaar is voor mensen die non-binaire of trans zijn, en voor nog vele andere denk bijvoorbeeld aan vrouwen of mensen die disabled zijn. Dus het is ook heel leerzaam voor mensen. Voor een politieke partij zou dit kunnen werken. Het zou voor de witte man – die daar in de Tweede Kamer zit – een manier zijn om te leren hoe het is om in die positie te staan en een ander verhaal te moeten vertellen. Of ze er voor open staan, dat zou ik niet weten. Zou het nodig kunnen zijn, ja, ik denk van wel. Ik denk dat mensen elkaar beter zouden kunnen begrijpen. Ik denk als een witte man daar in de Tweede Kamer gaat staan als channel om het verhaal te vertellen van iemand van kleur, de Kamerleden zich bewust kunnen worden van de fouten die zij hebben gemaakt, wat voor een dingen die zij hebben gezegd die pijn doen. En dat ze dit misschien dan pas kunnen beseffen omdat ze een wit persoon zien die dat zegt. Daar ben ik van overtuigd dat dit iets los maakt, maar het is moeilijk om uit te leggen aan mensen of over te praten. Dat is ook waarom ik dit werk heb gemaakt. Ik vind het niet de taak van zwarte mensen of van moslims of trans mensen om hun verhalen telkens te vertellen zonder begrip en om westerse, witte, en/of cis-mensen te educaten. Ik heb deze taak wel op me genomen, omdat ik licht getint ben en omdat ik zoiets heb van “ik beweeg beter in deze ruimte”, ik heb privileges, ik kon naar school, ik kom op deze plekken. Het is een verantwoordelijkheid die ik wil dragen, waarin ik zeg: “You got to educate yourself. I will help you.” Want ik wil niet dat mijn mensen dit mee hoeven te maken, ik wil niet dat hun deze pijn moeten voelen. Dus ik denk wel dat het kan werken, maar er moet wel heel goed over nagedacht worden wie die labour gaat dragen en hoe het gaat werken.

Sarafina Paulina Bonita van Ast draagt voor tijdens de bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing, Stedelijk Museum Amsterdam, 14.3.2021, courtesy Stedelijk Museum en Metropolis M, foto Maarten Nauw

Alle sprekers van de bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing, Stedelijk Museum Amsterdam, 14.3.2021, courtesy Stedelijk Museum en Metropolis M, foto Maarten Nauw

Joram

In welke zin is ‘channelen’ anders dan opvattingen over politieke vertegenwoordiging of representatie? Als je kijkt naar het discours in de Tweede Kamer, gaat het vaak over vertegenwoordiging van belangen en identiteiten die duidelijk te koppelen zijn aan een partijen: boeren bij de partij voor de boeren, ondernemers bij de partij voor de vrije markt, etc. Bij het channelen lijkt er een soort ontkoppeling te ontstaan door een volledige overname.

Sarafina

Er is een verschil tussen channelen en representatie. Representatie is een woord dat heel veel gebruikt wordt tegenwoordig, net als intersectional. Representatie is niet alles, het is goed om daar mee te beginnen. Stel je hebt een school en er is een zwarte vrouw die daar werkt, dat is niet alleen representatie of enkel een soort visuele representatie. Dan gaan we weer terug naar de Gaze en hoe we kijken naar representatie. Een instituut waar een zwarte vrouw werkt maakt dat er een bepaalde diversiteit is, waardoor ook andere zwarte mensen en mensen van kleur of queer mensen of trans mensen zich veiliger voelen op die plek te komen. Dat is hoe ik zie wat representatie kan doen. Wat representatie ook doet, is andere mensen educaten. Ik zie dat bijvoorbeeld bij een ander non-binair persoon Thorn Vineyard die in Spangas speelt. Daardoor worden ouders en kinderen zich bewust dat er niet alleen twee genders zijn, het leert mensen iets en het maakt veel los. Dat is ook representatie and that matters. Wat het verschil is met channelen, is dat channelen representatie voor een gedeelte weghaalt omdat de persoon waar het verhaal over zou moeten gaan niet visual daar is. En dan gaan we weer terug naar de Gaze. Wij kiezen ervoor om naar een bepaalde stem te luisteren en een bepaald iemand willen zien bij een bepaald verhaal, en dat dan serieus te nemen. Er wordt daarmee eigenlijk een moment van ruimte gecreëerd. En als die ruimte wordt gezien, kan representatie beter ontwikkeld worden. We moeten de verhalen van andere mensen kunnen horen en ook naar kunnen luisteren, zodat zij ook een plek kunnen hebben waar het nodig is. Het is soms ook moeilijk voor mensen om een verhaal te vertellen aan een groep witte mensen of een groep cis mensen, om te praten over hun soort experience. En de channel kan dat samen met jou doen, die kan er voor jou zijn op dat moment., mochten beide partijen dat willen. Dat is wat ik persoonlijk heb ervaren met mijn channel. Dus representatie en channel is niet hetzelfde, al heeft het wel raakvlakken.

Joram

Je treedt op bij verschillende podia die opgericht zijn door en voor de queer community in Rotterdam, zoals Unwanted Words. Dat deze podia bestaan, kan dat ook worden gezien als dat er in de Nederlandse kunstwereld onvoldoende veilige ruimtes zijn waar non-white queer bodies hun werk kunnen maken of presenteren?

Sarafina

Safe spaces is een moeilijk topic om over te praten. We moeten ons realiseren dat wat safe is voor de één, unsafe is voor de ander. Ik vind het altijd heel moeilijk om daar een statement over te maken. Ik geloof wel echt in het belang van safe spaces, maar ook in brave spaces. Ik bevind me op plekken als Unwanted Words, omdat ik zelf bij de queer community hoor. Ik wil iets teruggeven aan deze mensen en voel me daar het veiligst. Deze plekken verdienen zo veel meer licht, maar tegelijkertijd is het goed om het licht er niet te veel op te zetten. Mensen moeten het niet gaan toe-eigenen die zich niet op deze plekken bevinden, of er alleen zijn om uiteindelijk niet terug te geven aan de community. Then you break a part of that culture en waar het voor staat. Dat is wat ik in Nederland zie met kunst en cultuur, er is een heel groot idee van wat kunst is, voor mij voelt het een beetje elitair, cultuur wordt hier altijd bij genoemd. Voor mij heeft cultuur zoveel meer lagen, religie, gender, kleur, alles, waar ik als kunstenaar op een respectvolle manier onderzoek naar zou kunnen doen. Maar dat betekent niet dat je zomaar naar Unwanted Words kan komen voor een paar gesprekken en dat je er daarmee bent. You got to live that culture. Je moet onderdeel zijn om erover te kunnen praten, en het moet ook altijd met consent van deze communities. Wat vaak in Nederland ziet is dat cultuur wordt gepakt om in het museum te zetten, en dan is het kunst. Maar als je het daar laat waar het hoort, dan is het ook kunst. Wat ik meer en meer merk nu ik op andere academie studeer en me op meer plekken begeef die niet alleen queer zijn, dat de topic of art en wat kunst is, heel erg wit en westers is. Toen ik ging studeren, schreef ik teksten en maakte ik performances. Ik heb geen afbeeldingen van mijn werk of ik kies heel specifiek wat ik wel en niet laat zien. Ik merkte in het begin dat veel docenten en anderen het moeilijk vonden om hiermee om te gaan. “Hoe ga je dan een plek voor jezelf creëren?” “Hoe gaan mensen je dan vinden?” En ik had zoiets van, misschien hoeven mensen mij niet te vinden. Dat heb ik heel lang gevoeld, misschien maak ik werk voor mezelf en mijn community. Dat heb ik ook gemerkt bij mijn werk dat ik ga presenteren in het Stedelijk, dat werk is ook niet voor iedereen gemaakt. Dus dat idee van wat kunst is en wanneer iets wel als kunst wordt gezien en niet, speelt voortdurend. Ik geloof heilig dat de plekken waar ik performances heb gedaan in de queer community net zozeer kunst zijn als wanneer het zich afspeelt in een heel groot instituut. Wanneer word je wel of niet serieus genomen, dat komt ook hier weer terug. Het is een soort activisme. Je kiest ervoor om bepaalde dingen te doen, bepaalde dingen te zeggen, en je neemt dat aan, je gaat ermee verder. Sommige mensen doen dat door te praten over pronouns op hun werk, anderen komen op televisie, weer anderen gaan met een microfoon buiten staan en maken kunst. Kunst is mijn manier om te praten met mensen over de onderwerpen waar we het nu ook over hebben. Deze queerplekken zijn voor mij plekken om mezelf te zijn en mijn kunst te laten zien op een manier – met een Gaze – die veilig is, waar ik niet geseksualiseerd wordt, waar ik niet aangevallen word om wat ik zeg, waar ik niet geblamed wordt om wat ik probeer te doen. Ze zijn wel kritisch, hartstikke kritisch zelfs, want het is mijn community en zij hebben zeker dingen te zeggen over wat ik doe, maar er is wel respect. Ik zeg niet dat instituten geen respect hebben, maar ze hebben niet dezelfde understanding van de intersectional layers van mijn identiteit als persoon en van mijn werk.’

De bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstpraktijken als democratische vernieuwing, vond op 14.3.2021 plaats in het Stedelijk Museum. Zie hier de hele videoregistratie

Joram Kraaijeveld

is curator, docent en schrijver en zet zich als zodanig in voor de positie van de kunstenaar in en de waarde van de kunsten voor de samenleving. Hij werkt aan actieve vormen van solidariteit binnen en buiten de kunsten

Recente artikelen