metropolis m

Frank van der Salm, Levante, 2013

Er is niets misgegaan met deze foto, er hangt evenmin een dikke laag mist. Alles wat je moet zien is er te zien, maar alleen als je lang genoeg kijkt. Sanneke Huisman gaat in gesprek met Frank van der Salm over zijn recente publicatie en huidige tentoonstelling Nowhere – Imagining The Global City in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Wat hem bezighoudt is de manier waarop landschappen en steden gerepresenteerd worden; dát is wat hij vastlegt in werk dat laag op laag stapelt.

Wat hebben de volgende foto’s met elkaar gemeen? Een berg met daarvoor haarfijne lijntjes van hoogspanningskabels; een billboard met de aankondiging van een architectonisch complex; en een gecombineerd beeld van een nachtgezicht op Zürich en het sterrenstelsel. Ze maken allen – in meer of mindere mate – menselijke ingrepen op de omgeving zichtbaar. Het Nederlands Fotomuseum toont een overzicht van het werk van kunstenaar Frank van der Salm waarin, aan de hand van een videomuur en drie maandelijks wisselende selecties (takes, zoals ze worden genoemd) van veertien werken, inzicht wordt gegeven in zijn oeuvre van 1995 tot nu. Aanleiding voor de expositie is de lancering van de indrukwekkende publicatie met de gelijknamige titel NOWHERE – Imagining The Global City, vormgegeven door Irma Boom en met essays van schrijver/curator Shumon Basar, architectuurcriticus Aaron Betsky en kunsthistoricus Urs Stahel.

[blockquote]Aan het begin van zijn oeuvre focuste Van der Salm vooral op ingrepen in het ‘natuurlijke’ landschap, zoals de berg met hoogspanningskabels in Contour

Frank van der Salm, Contour, 1997

De foto’s van Van der Salm tonen kleine interventies in landschappen en – in meer recent werk – ook architectuur en stedelijke ontwikkeling. De eerste take (te zien van 2 juli t/m 3 augustus) is overtuigend gepresenteerd in een modulair grid dat is opgebouwd uit vierkanten van drie bij drie meter. Het is een architectonische omgeving die aansluit bij het latere werk. Aan het begin van zijn oeuvre focuste Van der Salm vooral op ingrepen in het ‘natuurlijke’ landschap, zoals de berg met hoogspanningskabels (Contour, 1997). Deze foto’s doen denken aan de manier waarop landschapsfotograaf Ger Dekkers nauwgezet de maakbaarheid van het (Hollandse) landschap registreert. Hoewel de beelden Van der Salm ook een zekere registratie van een ‘realiteit’ zijn, laat hij me nadrukkelijk weten dat hij noch documentaire- noch architectuurfotograaf is. Je zult op zijn foto’s dan ook niet zo snel een stad herkennen. Van der Salm wil de tijd van digitale technologie en visuele overdaad vangen. Hij observeert daarbinnen hoe de stedelijke omgeving gerepresenteerd wordt, om dát vervolgens vast te leggen.

In het werk van Van der Salm staat het medium fotografie in veel gevallen centraal. Nature is (2008) een foto van een billboard met een afbeelding van een landschap, waar stroken van een eerdere grafische poster met Chinese tekens doorheen komen. Er wordt ook veel gespeeld met scherpte-onscherpte, inkadering en schaal: maquettes worden stadsgezichten (Plan, 2004) en vice versa (Capital No Capital, 2013); in Panacea (2015) wordt een etalage van een Chinese drogisterij een rij woontorens. Voor de video Monitor (2008), verzamelde Van der Salm de foto’s die wetenschappers, architecten, fotografen en kunstenaars gedurende drie weken maakten tijdens een gezamenlijke onderzoeksreis door Amerika, waar hij zelf ook deel van uitmaakte. Door de foto’s van al zijn reisgenoten op chronologische volgorde in rap tempo af te spelen, gaat het werk niet over datgeen wat is afgebeeld op iedere individuele foto, maar over de handeling van het vastleggen en hoe onze ervaring steeds meer via beeld verloopt.

Je zult op Van der Salms foto’s niet zo snel een stad herkennen. Hij wil de tijd van digitale technologie en visuele overdaad vangen

Frank van der Salm, Nature, 2008

Frank van der Salm, Panacea, 2015

Frank van der Salm, Capital No Capital, 2013

Elke uiting van Van der Salm reflecteert op het gebruikte medium. Zoals de foto’s nadrukkelijk over fotografie gaan, zo onderzoekt de publicatie NOWHERE – Imagining The Global City hoe beeld gerepresenteerd kan worden in een boek en reflecteert de expositie zelf op de praktijk van het tentoonstellen. Alle drie methodes maken processen van archiveren en selecteren inzichtelijk. In het boek werden door Boom alle werken uit het oeuvre ingedeeld op formele kenmerken. De videomuur aan het begin van de tentoonstelling, een omvangrijke multimedia-installatie van achttien bij drie meter, kent een ander indelingsprincipe. Op het grote projectiescherm wordt een door een algoritme gemaakte selectie foto’s getoond. Dit algoritme is ontwikkeld in samenwerking met AI-wetenschapper Gjorgji Strezoski van de Universiteit van Amsterdam, die alle 241 beelden voerde aan een supercomputer.

De beelden zijn – in tegenstelling tot in het boek – niet geordend op formele aspecten, maar op hun betekenis. ‘Ik wilde bestaande AI-technieken op een meer inhoudelijke en interpretatieve manier inzetten’, aldus Van der Salm. Hij bracht zijn volledige oeuvre onder in 41 door hem bedachte inhoudelijke termen – tags – en gaf iedere foto per tag vervolgens een waarde tussen 0 en 1. Onder iedere tag vallen uiteindelijk foto’s uit meerdere periodes; aan het algoritme de schone taak om van tag naar tag een route uit te stippelen langs de beelden. De kijker wordt meegenomen op een meanderende tocht met onderweg ‘uitzichtpunten’. De route gaat in anderhalf uur van ‘alienation’ naar ‘nature’, om vervolgens via onder meer ‘solitute’,’identity’, ‘greed’ en ‘24/7’ een overzicht te geven van een aanzienlijk deel van Van der Salms oeuvre.

Frank van der Salm in het Nederlands Fotomuseum

Frank van der Salm in het Nederlands Fotomuseum

Frank van der Salm, Videowall in het Nederlands Fotomuseum

Het algoritme biedt een nieuwe, non-lineaire toegang tot het werk. Beelden van het vormgegeven stedelijke en natuurlijke landschap uit diverse jaren contrasteren, lopen in elkaar over, of spiegelen elkaar. Het resultaat is indrukwekkend, maar slechts in beperkte mate verrassend. Wellicht vormt het aantal van 241 beelden een te beperkte dataset. Daarnaast zijn alle beelden door Van der Salm zelf geduid, waardoor geen nieuw narratief naar voren komt. De verschillende selecties in tentoonstelling, boek en installatie verschaffen ieder inzicht in een sterk oeuvre, maar de narratieven die uit de verschillende beeldcombinaties naar voren komen, ontlopen elkaar nauwelijks.

Soms vertelt één beeld het hele verhaal, zoals Levante op de laatste wand in de tentoonstelling. Geen stedelijke smog, maar een fotografisch procedé zorgde voor een dikke witte waas over het beeld

Uiteindelijk is het de kracht van de individuele werken die na een bezoek echt beklijft. Soms vertelt één beeld het hele verhaal, zoals Levante op de laatste wand in de tentoonstelling. Het is een werk uit 2013 dat Van der Salm maakte in Benidorm. Op afstand is nauwelijks een afbeelding zichtbaar. Geen stedelijke smog, maar een fotografisch procedé zorgde voor een dikke witte waas over het beeld. Pas als je dichterbij komt, kan je de contouren van een boulevard en torenhoge hotels onderscheiden. Nog dichter met je neus op de foto worden de details en kleuren zichtbaar van de grote menigte die op het strand verpoost. In Levante is de ultieme synergie tussen het vormgegeven landschap en het medium fotografie bereikt.

Frank van der Salms Nowhere – Imagining The Global City is nog t/m 3 oktober te zien in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam, meer info hier

Sanneke Huisman

Recente artikelen