metropolis m

Alexis Blake kreeg in 2021 de Prix de Rome toegekend voor haar performance rock to jolt [ ] stagger to ash. Het is een choreografie gebaseerd op het geluid van de vrouwenstem, sociale kritiek en het gevoel van verlies en stemloosheid. Het werk is gemaakt in een hechte alliantie met performers en andere kunstenaars. Machteld Leij sprak met Blake over het prijswinnende werk. GO TO ENGLISH HERE

Machteld Leij

Hoe belangrijk is het winnen van de Prix de Rome voor jou als kunstenaar?

Alexis Blake

‘Het idee van een winnaar is eigenlijk archaïsch en patriarchaal, vooral in de kunsten. Het is volledig subjectief. Als het een andere jury was geweest, had ik nu misschien niet met je gesproken. Ik ben me dus terdege bewust van de subjectieve aard van mijn bevoorrechte positie. Wat voor mij belangrijk is, is dat deze prijs de aandacht vestigt op de dringende kwesties die rock to jolt [ ] stagger to ash adresseert. De reden waarom ik me heb aangemeld was omdat ik een urgentie voelde die boven mezelf uitstijgt, een urgentie die onder de aandacht gebracht moest worden van en gevoeld moest worden door een breder publiek.’

Machteld Leij

De performance rock to jolt [ ] stagger to ash verwijst naar de kunstgeschiedenis, maar ook naar recente beelden van de Black Lives Matter protesten. Eerder greep je ook terug naar de poses van vrouwen in de kunstgeschiedenis, met de performance Allegory of the Painted Woman. Zijn heden en verleden voortdurend verstrengeld in je werk?

Alexis Blake

‘Ik volg bepaalde wortels, paden, netwerken die van het verleden naar het heden lopen. We staan niet los van dat verleden maar zijn ermee verbonden. Het verleden is aanwezig en zolang we er niet voldoende lering uit trekken, zal het op een verkeerde manier de toekomst blijven bepalen. Voor rock to jolt [ ] stagger to ash greep ik terug op het oude Griekenland toen vrouwen de leiding hadden over zaken van geboorte en dood. Klaagliederen, het proces van het ongecensureerd en ongefilterd naar buiten brengen wat van binnen zit, was een vrouwelijke aangelegenheid. Zij hadden destijds bovendien een machtige positie in de samenleving, en vormde zo een bedreiging voor de politieke mannen aan de macht. Solon, een Atheens staatsman en wetgever, creëerde een binaire indeling van geluidsfrequenties waarbij geluid met een hoge toonhoogte werd toegeschreven aan verstoring, wanorde, het oncontroleerbare, dieren, de vrouw, en geluid met een lage toonhoogte stond voor orde, beheersing, harmonie, vrede en de man. Hij beweerde dat deze hoge tonen de orde van de polis verstoorden, de democratie ontwrichtten. Daarom vaardigde hij een verbod uit op klaagzangen en werden mannenstemmen de norm. Dit uitsluiten en monddood maken van stemmen is tot vandaag één van de pijlers van het patriarchaat. Het is een onderdrukkend tactisch middel dat ook wordt gebruikt in het behoud van witte suprematie. Het gaat niet alleen om de sprekende stem. Vanaf de Egyptische tijd tot aan het Romeinse rijk geloofde men dat vrouwen een tweede mond hadden – de vulva – en dat haar anatomie één buis was van mond tot mond. Net als de stem, werd ook deze tweede mond gecontroleerd en tot zwijgen gebracht. Het beeld waar je aan refereerde, waarnaar ik verwijs in de choreografie en in de publicatie, ik bedoel dat van de naakte demonstrante met haar benen gespreid tegenover de agenten, is historisch verbonden met de oude daad van anasyrma en het begrip van de tweede mond. Ik speel met de connotaties van een houding; de historische en culturele betekenis ervan en ik confronteer dat met de subjectiviteit van de performer. Dit roept vervolgens verschillende emotionele reacties op bij de toeschouwers. Hopelijk stellen ze zich er vragen bij wat ze zien, denken, voelen.’

Het uitsluiten en monddood maken van stemmen is tot vandaag één van de pijlers van het patriarchaat

Alexis Blake, krant en geurruimte, Prix de Rome 2021, Stedelijk Museum Amsterdam, foto Bas Czerwinsky

Rock to jolt [ ] stagger to ash is een krachtige performance met zingende performers die zich door het trappenhuis van het Stedelijk Museum bewegen. Ze zingen, schreeuwen, klinken oorverdovend en hartverscheurend. Ze dansen niet zomaar, maar nemen houdingen aan, vormen een groep die zich soms bijna als één organisme door de ruimte beweegt. Blake laat haar publiek emoties van verdriet, pijn, woede en verlies ondergaan. Niet om hen te straffen, maar om hen te raken, hen te laten voelen.

Machteld Leij

Met rock to jolt [ ] stagger to ash, geeft ze de stemlozen een stem. Waarom is juist dat zo belangrijk voor je?

Alexis Blake

‘We leven in een tijd waarin iedereen zijn stem wil laten horen, maar wiens stem wordt gehoord en door wie? De ervaring van verlies op dit moment is verbijsterend. Verlies van levens, mogelijkheden, toekomst, de planeet. En dat verlies wordt voortdurend ontkend of belicht door de samenleving. We hebben de ruimte nodig om collectief het trauma van vrouwenmoorden, raciale onrechtvaardigheid, generatiepijn en -geweld, deze pandemie en de klimaatcrisis te verwerken en te betreuren. Maar in de westerse context wordt dat tegengehouden en worden emoties onderdrukt. Het is terug te zien in de geschiedenis. Ruimte en klank geven aan onze emoties buiten het domein van het lichaam, zou een bedreiging zijn voor de machthebbers. Saarom wordt het geremd, de kop in gedrukt. Maar we moeten niet alleen cerebraal ermee omgaan, maar ook voelen en denken vanuit ons lichaam.’

Machteld Leij

Hoe vertaalt zich dat in je performance, met name in de samenwerking met de performers?

Alexis Blake

‘Het werk vormt de belichaming van emoties binnen een hedendaagse klaagzang, het is niet de theatrale verbeelding van een emotie. De energie van het proces zit in het werk en is dus voelbaar voor het publiek. Ik doe dit met behulp van verschillende therapeutische instrumenten zoals somatische therapie, dans en bewegingstherapie en kinesthetische empathie, waarbij ik ruimte geef aan subjectieve en collectieve reflectie, observatie en discussie. Somatische belichaming vereist de bereidheid en openheid van de performer om diep te gaan en aanwezig te zijn. Wat ik van de performers en later van het publiek vraag is zeer confronterend. Als de performers het werk niet belichamen met hun persoonlijke subjectiviteit, dan zul je de nuance van een emotie of energie niet voelen. Het zou dan plat zijn, een illustratie van een emotie. Het proces en de voorstelling zijn zo zelf een helende ervaring.’

Machteld Leij

 Rock to jolt [ ] stagger to ash is heel specifiek voor de locatie waar de voorstelling wordt opgevoerd. Zal de performance in de toekomst elders te zien zijn?

Alexis Blake

‘Ik heb het werk gechoreografeerd om het trappenhuis en de bovenverdieping van het Stedelijk Museum te gebruiken, te bezetten en te confronteren. Maar dit werk kan en zal ook elders worden uitgevoerd. Ik zal alleen delen van de choreografie moeten aanpassen aan de ruimte waarin het zal worden opgevoerd. Natuurlijk zal de context van een ruimte een andere laag van betekenis aan het werk geven – afhankelijk van waar het wordt uitgevoerd. De reden waarom ik dit werk in en rond het trappenhuis wilde uitvoeren, is omdat het de buik van het beest is. Ik zette het volume zo hoog dat de geluidsfrequenties de muren letterlijk deden trillen. Als gevolg daarvan moest de conservator sommige schilderijen verplaatsen. Ook de geurmoleculen die ik tijdens de repetities en optredens in de ruimte verspreidde, veroorzaakten een grote verstoring van het museum en moesten worden aangepast. Het voelde nodig om het Stedelijk als symbool van de blanke patriarchale samenleving op zo’n manier op te schudden! De trillingen hebben ook invloed op het menselijk lichaam. Door de nagalm van de ruimte ontkom je niet aan de geluiden, de trillingen dringen je lichaam binnen en de geurmoleculen triggeren herinneringen en emoties. Al je zintuigen worden aangesproken. De manier waarop ik het publiek heb gepositioneerd laat je niet toe om je terug te trekken op de achtergrond omdat er geen achtergrond is. Als bezoeker kun je niet ontsnappen. Je draagt met je aanwezigheid bij aan het geheel. Zo is het publiek evenzeer een deel van de voorstelling als de performers. Tenzij je een muur optrekt, kun je niet ontsnappen aan je eigen emoties die door deze voorstelling worden opgeroepen. Door het verschil in culturele gedragingen zal de reactie op de voorstelling op verschillende locaties verschillend zijn. Maar het werk zelf overstijgt grenzen; het kan op veel verschillende niveaus met veel mensen communiceren. Ik zou dit werk graag in de Verenigde Staten laten zien – om het proces opnieuw te doen met Amerikaanse performers.’

Tenzij je een muur optrekt, kun je niet ontsnappen aan je eigen emoties die door deze voorstelling worden opgeroepen

Alexis Blake, foto Daniel Nicolas

Alexis Blake, foto Daniel Nicolas

Machteld Leij

Is het een misvatting om te denken dat er ooit een tijd is geweest waarin gendergelijkheid een gegeven was?

Alexis Blake

‘In wat we vandaag kennen als het “westen” toen de “democratie” werd geboren? Ja, het is een misvatting te denken dat er ooit gelijkheid van man en vrouw is geweest. We moeten vraagtekens zetten bij de bronnen die beweren dat er gelijkheid was, want veel feministische historici, zoals Anne Carson, hebben de bouwstenen van het patriarchaat in het oude Griekenland blootgelegd. Er waren slaven en er waren klassenhiërarchieën in het oude Griekenland. Vrouwen uit de hogere klasse moesten bijvoorbeeld volledig bedekt zijn en begeleid worden door een man om het huis te kunnen verlaten. De gangbare geschiedschrijving over het oude Griekenland is volledig witgewassen, vereenvoudigd en geschreven vanuit een mannelijk gezichtspunt. Het idee van de rolverdeling tussen mannen en vrouwen is in wezen een koloniale constructie. Blijkbaar waren er veel vrouwelijke klaagdichters, maar hun werk heeft de tijd niet overleefd. Er bestaat maar één volledig gedicht van Sappho. De rest van haar werk bestaat slechts uit fragmenten. Ik gebruik enkele van deze fragmenten, die Anne Carson in het Engels vertaalde. Het oproepen van haar woorden duizenden jaren later in de context van nu, heeft een gewicht en kracht die de tijd heeft overstegen. Met mijn werk wil ik deze onderdrukkende structuren onder de aandacht brengen door de tot zwijgen gebrachte stemmen van verleden en heden te versterken in al hun nuances en kwaliteiten, met pijn, angst, woede, woede, vreugde, euforie, sensualiteit. Dit werk is een voorstel voor een polyfone samenleving.’

Machteld Leij

Welke invloed heeft de pandemie op je?

Alexis Blake

‘Heel veel invloed en op vele niveaus. Het eerste jaar van de pandemie werd alles afgelast en kon ik niet werken. In het begin kon ik alleen maar nadenken over wat er gebeurde. Ik moest mijn eigen pijn verwerken en vervolgens verwerken wat er gebeurde in de wereld om me heen en in het algemeen. In die tijd voelde het maken van kunst erg willekeurig en afgezaagd. Ook het zien van de manier waarop de “kunstwereld” reageerde op systematisch racisme, vrouwenhaat en uitbuiting, die nog versterkt werden door de pandemie, was zeer teleurstellend en tegelijkertijd niet verrassend. Ik begon me op mijn stem te concentreren en nam uiteindelijk zoomlessen van een heavy metal-zanger om goed te kunnen schreeuwen. Dat was een van de eerste dingen die ik deed op mijn eigen lamenting journey. Het erkennen van al deze onrechtvaardigheden en de maatschappelijke en gouvernementele reacties op de pandemie en het verlies, zette me aan om diep in de geschiedenis en de praktijk van het klagen te duiken. Omdat ik zag hoe onvoorspelbaar en volatiel de situatie met Covid is, was het nogal riskant en uitdagend om een voorstelling te maken, maar ik voelde dat het cruciaal en noodzakelijk was om het te doen. Mensen moeten voelen – individueel en collectief – wat dit werk oproept. Nu is er weer een lockdown, en is mijn werk niet meer zichtbaar, te ruiken, te voelen, te horen, te ervaren. De voorstellingen zijn afgelast tot we weten wanneer we weer kunnen optreden. Die ironie ontgaat me niet. Hier staan we weer, in dezelfde ruimte het verlies te verwerken. Maar deze keer zijn we wijzer geworden, en als de pandemie me iets geleerd heeft, dan is het dat ik met dit verlies moet meebewegen, het lichaam alle emoties moet laten verwerken die opkomen en uit die ruimte moet weggaan. Het werk is daar, nog steeds vibrerend en resonerend, klaar om de muren en geesten te doen trillen, en neusgaten te infiltreren. Op zijn tijd. Nu moet ik rusten.’

Machteld Leij

is kunstcriticus

Recente artikelen