metropolis m

Lou Cocody-Valentino, Archipel © Selma Gurbuz

De gunstige geografische ligging ten opzichte van haar buurlanden en -steden, maakt Maastricht tot een aantrekkelijke plek voor internationale samenwerkingen. Linda Köke spreekt met diverse internationaal opererende kunstinstellingen over hun ervaringen aan weerskanten van de grens.

Maastricht ligt midden in de Euregio Maas-Rijn. Met meerdere universiteiten en hogere onderwijsinstellingen, kunstacademies, culturele centra in steden met eigen geschiedenissen en culturen is het een interessante regio, waar naast Maastricht ook Hasselt, Luik, Eupen en Aken toebehoren. Rijd je wat verder door, dan ben je zo in Brussel, Antwerpen, Keulen en Düsseldorf. Allemaal op slechts een uur rijafstand van Maastricht.

De Euregio, die sinds 1991 juridisch erkend is[1], stimuleert actief internationale samenwerkingen tussen de drie landen die de regio beslaat – op cultureel gebied niet anders. Het is de eerste trede op de ladder van internationale samenwerkingen voor Maastrichtse kunstenaars. De Euregio combineert het praktische aspect van de korte afstanden met de nieuwe mogelijkheden en netwerken van de internationale plekken.

Edwin Jacobs, sinds 2019 directeur aan de Maastrichtse kunstacademie die sinds 2021 de naam Maastricht Institute of Arts draagt, spreekt positief over de Euregio en hoe deze in Maastricht te voelen is: ‘Hier voel je [de aanwezigheid van] Vlaanderen, Wallonië en Duitsland. Aken, Keulen, Brussel en Antwerpen zijn allemaal niet ver. Dat is de dynamiek in Maastricht.’

De Maastrichtse kunstacademie, die in 2023 haar 200-jarig jubileum viert, zit diep geworteld in de internationale geschiedenis. De academie werd in 1823 opgericht naar de Franse school van de Beaux Arts; in 1924 werd architectuur als discipline toegevoegd aan het curriculum van de academie, naar Duits voorbeeld in navolging van Bauhaus. Jacobs vertelt: ‘Omdat Maastricht een positie innam tussen Nederland, Frankrijk en Duitsland, dachten [de stichters] al vrij snel na over een eigen positie. Dat geografisch gegeven was van een enorme invloed bij de oprichting in 1823.’ De rijke geschiedenis van het kunstonderwijs is nog steeds aanwezig op de huidige academie: naar Frans voorbeeld maakt de grote collectie pleisterafgietsels nog steeds deel uit van de academie. Het is een van de dingen die je als eerste ziet als je er binnenloopt. Architectuur is een immer groeiende discipline binnen de academie, en de masteropleiding trekt bijzonder veel internationale studenten aan, vertelt Jacobs trots.

Seppe Vancraywinkel, Within The Bubble of Surroundings © Selma Gurbuz

Doris Kopla, When the curtain falls © Selma Gurbuz

In Maastricht is ook de Jan Van Eyck Academie gevestigd die sinds haar oprichting in 1948 gevestigd is in Maastricht. Onder de voormalige directeur Lex ter Braak en de huidige directeur Hicham Khalidi heeft de postacademie haar deuren naar de stad geopend en biedt een verdiepend programma van activiteiten aan. Door haar toedoen verblijven op elk moment van het jaar enkele tientallen opkomende kunstenaars in de stad, die zich ook met de Maastrichtse culturele wereld engageren. Ze zijn niet alleen in de academie actief maar duiken ook elders op in tentoonstellingen en andere presentaties. In Maastricht is er goed contact tussen de instellingen. Directeur Khalidi schets een analogie, als ik hem erover spreek: ‘Je kunt het zien als bassins van water waartussen je kanalen graaft. Het water kan dan naar verschillende richtingen stromen. Jan van Eyck vraagt onze residenten niet om iets te móeten denken of vinden, maar we creëren wel de plek of gemeenschap zodat kunstenaars zich kunnen ontwikkelen in hun eigen richting. De samenwerkingen nemen daar een belangrijke plek bij in.’

De uitwisseling is geen doel op zich. ‘Naast een plek en een platform voor de kunstenaars, bieden wij ook een bepaald soort idee van de wereld’, zegt Khalidi. ‘Voor mij is dat gerelateerd aan context: ik geloof dat kunst zich niet in een vacuüm bevindt. Kunst is gerelateerd aan andere dingen en is van zichzelf maatschappelijk. [Kunst staat ons] een andere vorm van kijken naar de wereld [toe].’ Residenten van over de hele wereld brengen een veelvoud aan interessante wereldvisies mee en delen deze in gesprekken en in hun artistieke uitingen. Zo wil de Jan van Eyck een aanjager zijn van meerstemmige en actuele narratieven, meningen en inspiratie.

De internationale mogelijkheden die Maastricht biedt, maakt het op papier ook een aangename plek voor nomadische initiatieven, zoals The Artist and the Others. Ik spreek met oprichter Jessica Capra, die als geboren Italiaanse werkt tussen München en Maastricht en bewust koos om met de organisatie te werken vanuit de Limburgse hoofdstad: ‘Als stichting die werkt vanuit de behoefte van kunstenaars, was Maastricht een goede voedingsbodem. De mogelijkheden van de stad, en vooral ook de Euregio, kunnen de kunstenaars veel bieden.’ Internationaal samenwerken is voor haar een ‘huge learning and professional experience’. Alle activiteiten van The Artist and the Others vinden in het Engels plaats; in hun diverse projecten gaan zij structurele internationale samenwerkingen aan met onder andere Duitsland, Italië en Turkije. Internationale samenwerkingen ‘staan ons toe om echt […] te zien hoeveel werk verzet moet worden om de kunstwereld te veranderen’, aldus Capra. ‘Zijn wij – onze overheid en beleidsmakers – echt in staat om uit te oefenen wat we prediken?’

Er is ook noodzaak meer uit de regio te halen. Khalidi wijst op een omslag die gaande is van internationaliteit naar regionaliteit. ‘Regio’s krijgen steeds meer een stem, omdat ze zichzelf aan het heruitvinden zijn. Dat heeft te maken met identiteit en het terugvinden van de plek waar je vandaan komt. [… Dat wordt versterkt doordat] we worden aangezet om lokaler te werken en zo min mogelijk te reizen. Er is een verschuiving in hoe je met tijd, plaats en afstand omgaat.’

Regio’s krijgen steeds meer een stem, omdat ze zichzelf aan het heruitvinden zijn

Installatiezicht Currents#9 - Mother(Land) © Selma Gurbuz

In dat licht is het jammer dat het openbare grensverkeer nog zo moeizaam gaat. Waar je in twee uur in de randstad bent moet je boemelen naar Luik. Armand Wachelder, die in de Maastrichtse culturele vrijplaats Landbouwbelang zijn atelier heeft, vertelt dat je als je geluk hebt in twee uur in Brussel bent. Met de auto duurt het slechts een uur.

Ook sociaal-culturele infrastructuren kunnen belemmeringen vormen voor internationale samenwerkingen. Capra van the Artist and the Others benoemt het ‘leren kennen van de culturele dynamiek in elk land’ als een grote uitdaging: het verwerven van subsidies, het promoten van exposities en projecten, het vinden van sponsoring en zo verder. Valentijn Byvanck, directeur van Marres, sluit zich hierbij aan. ‘Voor ons project Currents [in samenwerking met Z33 in Hasselt] is het moeilijk om een derde, Duitse partner erbij te vinden. Er zijn veel Duitse kunstenaars die meedoen, maar het [opzetten van een samenwerking] lukt niet. Zo zie je dat […] het heel ingewikkeld is als je iemand nog niet kent en je de lijnen nog moet uitzetten.’

Installatieoverzicht met oa Sigurrós Björnsdóttir, Stories © Selma Gurbuz

Al met al begint het Euregionaal internationaal profiel op cultureel gebied toch langzaam te beklinken. Netwerkorgaan Very Contemporary brengt de hedendaagse kunstinstellingen in de Euregio in kaart en deelt deze met het publiek, en werkt samen als overlegorgaan tussen de betrokken organisaties. Ook de tentoonstelling Currents, de tentoonstelling met een selectie afstudeerders van kunstacademies uit Nederland, België en Duitsland zijn te zien, die wisselend in Marres en Z33 in Hasselt wordt gehouden, laat zien dat een succesvolle culturele uitwisseling tussen de landen mogelijk is. Hoewel Byvanck de hoop op een toekomstige Duitse partner uitspreekt, zijn de Duitse academies al sterk vertegenwoordigd in de gekozen kunstenaars. Bij de opening van Currents #9 afgelopen weekend in Z33 te Hasselt dit jaar, klinkt er een mengelmoes van talen, accenten en culturen: een perfecte illustratie van de Euregionale culturele potentie. De Duitse én Nederlandse afgevaardigden zijn in groten getale aanwezig. Wel allemaal met de auto.

DIT IS HET DERDE DEEL VAN EEN DOOR LINDA KÖKE SAMENGESTELDE SERIE OVER HET KUNSTLEVEN IN MAASTRICHT. REGELMATIG STAAN WE OP DEZE WEBSITE STIL BIJ HET LOKALE KUNSTLEVEN IN EEN STAD. EERDERE WEEKEND-EDITIES WAREN GEWIJD AAN TILBURG, NIJMEGEN EN DEVENTER.

Alle afbeeldingen komen uit Currents #9 in Z33 in Hasselt, 30.01 t/m 06.03.22, onder de titel Mother(Land) wordt werk getoond van tien recent afgestudeerde kunstenaars die zich in hun werk richten op hun eigen stamboom. In Mother(Land) tonen ze dat je identiteit gevormd wordt door je persoonlijke geschiedenis en de plekken waar die geschiedenis zich heeft afgespeeld. Deelnemende kunstenaars: Anne Arndt (GDR), Sigurrós Björnsdóttir (IS), Emilia Chinwe Brys (BE), Lou Cocody-Valentino (MQ/FR), Doris Kolpa (NL), Telma Lemarchand (FR), Denys Shantar (UA/CH), Seppe Vancraywinkel (BE), Joppe Venema (NL) en Theresa Weber (DE). Curatoren: Fenne Saedt (NL) en Lieneke Hulshof (NL)

[1] Website Euregio Maas-Rijn. https://euregio-mr.info/euregio-mr-wAssets/img/Dokumente/Neuigkeiten/Euregio-konkret/NL_Euregio-concreet-Euregio-Maas-Rijn.pdf

Linda Köke

is kunstcriticus en curator bij kunstruimte Willem Twee

Recente artikelen