metropolis m

Pierre Bismuth, ‘Following the right hand of Cyd Charisse, in “the Band Wagon” (2008)

De abonnees van Metropolis M hebben hem al geproefd, de chocolade die Pierre Bismuth onder eigen naam produceerde, met een touch of Indonesia. Jorne Vriens sprak met de kunstenaar in het kader van de opening van zijn tentoonstelling bij West in Den Haag over alledaagse creativiteit: ‘Een kunstwerk is een voorstel dat kan inspireren ook iets te maken.’

De rode draad door het oeuvre van Pierre Bismuth (1963, Neuilly-sur-Seine) zou kunnen zijn dat hij het alledaagse en dus het betrekkelijke saaie van een artistieke laag weet te voorzien. Het mysterie rondom de rol van de kunstenaar wordt opgeheven en met een humorvolle postmoderne knipoog wordt enige saaiheid verdreven. Bismuth is in Den Haag om zijn tentoonstelling, die geporoduceerd is in samenwerking met Centre Pompidou, voor te bereiden. Voor ons op tafel ligt een reep pure chocolade, die bekend is bij abonnees van Metropolis M omdat deze bij de huidige uitgave van het blad was bijgesloten. Op de wikkel staat in sierletters de naam van de kunstenaar gedrukt en de pure chocoladereep is voorzien van ‘een vleugje Indonesië’ – pinda’s, kokos, gember en ketjap manis zijn toegevoegd.

De week waarin ik Bismuth spreek, is de verhouding tussen Nederland en Indonesië veel in het nieuws. Het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, brengt een rapport uit over het Nederlandse geweld dat in Indonesië plaatsvond nadat de onafhankelijkheid was uitgeroepen; een rapport dat ook anders doet kijken naar de huidige tentoonstelling Revolusi! in het Rijksmuseum over de Indonesische dekolonisatieoorlog.

Pierre Bismuth, Pure Chocolade met een vleugje Indonesië - 60 gr., (2022)

Het koloniale verleden speelt ook een rol bij de chocoladerepen die Bismuth liet maken voor de tentoonstelling in Centre Pompidou ; de vlaggen van kolonisator en wingewest kolonie zijn samengebracht in een minimalistische remix. Bezoekers stonden in de rij om een reep te bemachtigen; waarschijnlijk niet zozeer vanwege de boodschap die ervanuit ging, maar vooral om te kunnen snoepen, observeerde de kunstenaar. De repen ontstonden schijnbaar toevallig. Bismuth was tijdens de lockdown veel in de keuken te vinden en zocht naar zachte melkchocolade, maar dan zonder die grote hoeveelheden suiker die daar normaal gesproken aan toegevoegd worden. Zonder succes; totdat hijeen Belgische chocolatier vond die de repen in productie wilde nemen. Inmiddels zijn ze prominent onderdeel van zijn oeuvre.

Veel van zijn kunstwerken zijn ontstaan zonder de intentie om een kunstwerk te maken. Als voorbeeld noemt hij de videoinstallatie Jungle Book. Dat werk vindt zijn oorsprong in een poging van Bismuth om de dochter van Diana Stigter, voor korte tijd zijn galerist in Nederland, naar iets anders te laten kijken dan de Disneyfilm Sneeuwwitje. De verfilming van The Jungle Book hield hem als kind van straat. Maar welke versie moest hij aan haar geven? De Franse, waar hij zelf naar had gekeken, de Nederlandse of toch het Engelse origineel? Besluiteloos gaf hij ze alle drie. Tijdens het kijken viel hem op dat de films qua sfeer verschillen. Het bracht Bismuth op het idee om een meertalige versie te monteren, waarin Baloe de beer Hebreeuws spreekt, de gieren Nederlands en de koning van de jungle -vanzelfsprekend- bekakt Brits.

Jorne Vriens

 Jouw bewerking van The Jungle Book zou nu worden uitgelegd als een postkoloniaal werk.

Pierre Bismuth

 ‘Destijds ook al! Ik zag een overeenkomst tussen koloniale ondertonen van Kiplings boek en de imperialistische strategie die Disney hanteerde om een film in meer dan twintig talen uit te brengen.’

De titel van de tentoonstelling die in Parijs te zien was en in Den Haag zal openen neemt de beroemde uitspraak van Joseph Beuys, ‘Jeder Mensch ist ein Künstler’, en voegt daar-but only the artist knows it’ aan toe. Iets maken is zo moeilijk nog niet, maar je moet het wel doen, lijkt Bismuth te willen zeggen. Alleen de kunstenaar neemt doorgaans de vrijheid om iets te maken; het publiek zou dat ook eens moeten proberen. Bismuth: De cultuurconsument is vaak precies dat, een consument: ik wil ervoor zorgen dat ze minder passief, en meer creatief, wordt. En mocht ik daar niet in slagen, dan kan ik haar tenminste goede chocola aanbieden.”

Pierre Bismuth, The Jungle Book Project, 2002, Installation. Video, 75’, drawings on tracing paper, moquette, cushions, Photo, courtesy West Den Haag

Jorne Vriens

Wat is creativiteit voor jou?

Pierre Bismuth

‘Dat is een heel algemene vraag. Wat versta jij eronder?’

Jorne Vriens

Mijn definitie zou zijn: het maken van iets dat er daarvoor nog niet was.

Pierre Bismuth

‘Voor mij is er helemaal geen handeling voor nodig. De manier waarop we naar de wereld kijken is meteen al een vorm van de wereld maken: we maken dan bijvoorbeeld een arrangement en construeren daarmee een werkelijkheid’

Ter illustratie beschrijft Bismuth een videowerk (The Party, 2001, te zien in West) dat hij maakte. Of eigenlijk, liet maken. Hij vroeg een typiste fragmenten van verschillende films te transcriberen. De dialogen werden te snel uitgesproken om tot een accuraat transcript te komen, waardoor flarden van de tekst verloren gingen en delen werden samengevat. Hoewel het de opdracht was om gesproken woorden te kopiëren, was het resultaat een werk dat op zichzelf stond en door de afwijkingen op een eigen manier nieuw was. Een vorm van creativiteit dus, bereikt zonder de intentie om iets nieuws te maken.

Iets vergelijkbaars is zichtbaar bij de serie “En suivant la main droite de . . . ”. Bismuth beschrijft hoe hij naar een uitzending van een James Bondfilm zat te kijken, zich verveelde, een stift pakte en de beweging van de neus van de Bondacteur volgde op de beeldbuis. Het resultaat was een grillige tekening. Dezelfde tekeningen heeft Bismuth zichtbaar gemaakt door de handen van Jacques Lacan en de danseres Cyd Charisse tijdens een filmfragment te volgen en ze tegen en wil en dank een toevallig-expressionistische tekening te laten maken.

Bismuth is nieuwsgierig waarom ik hem wil interviewen. Ik antwoord dat ik alleen zijn film- en videowerk ken, maar nog nooit een tentoonstelling met ander werk heb bezocht en ik daar op mijn beurt benieuwd naar ben. Het is meer dan tien jaar geleden dat er op Nederlandse bodem werk van hem te zien is geweest. Maar wie de cultfilm Eternal Sunshine of the Spotless Mind heeft gezien is bekend met het werk van Bismuth. Samen met Michel Gondry en Charlie Kaufman schreef hij het scenario. Het blijkt ook nu onmogelijk om iets over Bismuth te schrijven zonder te melden dat dit scenario in 2005 bekroond werd met een Oscar. Voor iemand met een dergelijke prijs op zijn palmares is hij heel ontspannen over de andere film die hij maakte, Where Is Rocky II? (2016). Wanneer ik vertel alleen de trailer van zeven minuten te hebben gezien, vertelt hij dat hij dat hij lang twijfelde of de financiering voor die film rond zou komen en lang dacht dat het bij die aankondiging zou blijven. Het onderwerp van de film getuigt van bepaalde eigenwijsheid, lijkt verre van een opstapje naar een Hollywoodcarrière. Rocky II verwijst naar een vergeten werk van Ed Ruscha, waarvoor de kunstenaar, geïnspireerd door de gelijknamige films geschreven en gespeeld door Sylvester Stallone, een imitatiesteen van hars ergens in de Mojave woestijn achterliet. Samen met een ingehuurde privé detective en twee scenarioschrijvers probeerde Bismuth jarenlang het werk te vinden – een zoektocht die werd vastgelegd in Where Is Rocky II?.

Pierre Bismuth, Following the right hand of…, 1999-2021, 15 works from the series are exhibited Black felt-tip drawings on Plexiglas, Digital printing on linen paper, 16 mm films, black and white silent films transferred to video, 1’30’’ and 2’37’’ Video, black and white, sound, 4’59’’

Pierre Bismuth, Following the right hand of…, 1999-2021, 15 works from the series are exhibited Black felt-tip drawings on Plexiglas, Digital printing on linen paper, 16 mm films, black and white silent films transferred to video, 1’30’’ and 2’37’’ Video, black and white, sound, 4’59’’

Jorne Vriens

Je weigert doorgaans om de betekenis van je werk uit te leggen. Waarom wil je dat niet doen?

Pierre Bismuth

‘Het gaat mij om de veronderstelling van “artistieke expressie”, waarmee ten onrechte wordt aangenomen dat de kunstenaar überhaupt een boodschap heeft die uitgelegd kan worden. De kunstenaar kan hoogstens verklaren wat de omstandigheden waren waaronder een kunstwerk tot stand is gekomen. De kunstenaar is juist een van de weinigen die zich niet hoeft te verantwoorden over het eigen werk.’

Jorne Vriens

Op welke manier is de kunstenaar dan creatief?

Pierre Bismuth

‘Ik weiger te geloven dat creativiteit slechts is voorbehouden aan een selecte groep. Creativiteit komt voort uit de meest banale handelingen en gedachten. Het moeilijkste is om een gevoeligheid te ontwikkelen, om ervoor te zorgen dat die alledaagse creativiteit je opvalt.’

Bismuth ziet dat met name jonge kunstenaars zich geroepen voelen om het eigen werk te verklaren. Dat komt volgens hem deels door de afnemende invloed van de criticus. Hij vertelt hoe het dertig jaar geleden belangrijk was om de juiste schrijver te vinden voor een catalogustekst en zo een reputatie te vestigen. Nu ziet hij dat de invloed van geld zwaarwegender is: het zijn de galeries die bepalen wat waardevol is, in financiële zin. Mogelijk konden kunstenaars destijds het interpreteren en uitleggen overlaten aan critici. Nu moeten ze zelf helpen hun werk te vermarkten, bijvoorbeeld door het geven van uitleg.

Jorne Vriens

Zou de kunstenaar daarom idealiter buiten het economisch speelveld moeten treden?

Pierre Bismuth

‘Kunstenaars zijn toch evengoed onderdeel van de economische sfeer? Hoewel ik niet nadenk over de mogelijke geldelijke waarde wanneer ik met een werk bezig ben, denk ik niet dat de wetenschap dat werk verkocht kan worden creativiteit hoeft te dwarsbomen.’

Pierre Bismuth, Portrait of the collector (2021)

Jorne Vriens

Als ik je goed begrijp is dat niet iets waar je mee bezig bent wanneer je werk maakt.

Pierre Bismuth

‘Nee, en daardoor lijd ik (lacht).’

Jorne Vriens

Wat hoop je dan dat mensen zien in jouw werk?

Pierre Bismuth

‘Dat het aanzet zelf iets te maken, of toe te eigenen, en er een draai aan te geven. Daarvoor hoef je geen kunstenaar te zijn. Zelf zie ik een kunstwerk nooit als iets definitiefs, waarvan de betekenis vastligt en waar eventuele bewondering de enige reactie op kan zijn. Een kunstwerk is een voorstel dat kan inspireren ook iets te maken.’

De tentoonstelling Everybody is an artist, but only the artist knows it is van 25 maart 2022 tot 10 juli 2022 te zien in West, Den Haag.

Jorne Vriens

is kunsthistoricus

Recente artikelen