metropolis m

Bij ieder nieuw ontwerp gaat Van Halem een intensief schetstraject in. ‘In een sneltreinvaart produceer ik een heleboel materiaal. Op een gegeven moment is de tijd op en moet ik kiezen welke versie ik uit zal werken. Uiteindelijk gebruik ik maar één beeld, de rest blijft liggen. Voor sommige schetsen vind ik nooit een toepassing en voor andere vijf jaar later pas. Mijn schetsboeken komen uit deze werkmethode voort. Voor deze vierde publicatie heb ik het werk nagelopen dat ik in de vier jaar na nummer drie heb gemaakt. De schetsen die ik interessant vind gooi ik in een boekdocument, daar maak ik printjes van en dan ga ik ordenen en componeren.’ Sommige schetsen krijgen door de boeken een tweede leven. ‘Ik heb regelmatig gehad dat opdrachtgevers vroegen: die schets van pagina 92, kunnen we daar niet iets mee?’

‘Ik had niet veel met plaatjes of fotografie, dat vond ik te veel van iemand anders. Daarom ben ik me op letters gaan richten’

Ze studeerde eind jaren negentig tot begin jaren nul, eerst aan de KABK en vervolgens de Rietveld Academie. Het waren de hoogtijdagen van het conceptuele grafisch ontwerp. ‘Op de Rietveld kreeg ik les van Experimental Jetset en Linda van Deursen. De eerste jaren na mijn afstuderen bestond mijn portfolio uit allemaal witte boekjes. Less is more, geen mooimakerij! Papier is wit, letters zijn zwart, dat waren de ingrediënten en dan met een slimme ingreep er iets bijzonders aan toevoegen. Alles wat niet nodig was kon worden geschrapt.’ Die ongeschreven regels heeft ze langzaam overwonnen, toen ze merkte dat opdrachtgevers geen krimp gaven als ze ergens een extra lijntje zette. De kleurrijke letters en complexe patronen die het handelsmerk van Van Halem zijn geworden vinden hun oorsprong in haar eindexamenwerk. Ze studeerde af met de Krasletter, een bestaande letter die ze op digitaal tablet – ‘die waren toen nieuw’ – was gaan inkrassen. ‘Ik had niet veel met plaatjes of fotografie, dat vond ik te veel van iemand anders. Daarom ben ik me op letters gaan richten, eerst in de vorm van lappen tekst en uiteindelijk dacht ik: ik kan ook gewoon een hele mooie A tekenen.’ Hoewel alleen maar mooi nooit genoeg is: ‘Het ging me om het aanbrengen van textuur en uitzoeken van de systematiek van het tekenen.’ In die zin heeft ze haar conceptuele afkomst nooit verloochend.

De eerste tien jaar na haar afstuderen ontwierp Van Halem vooral boeken in opdracht: jaarverslagen voor culturele instellingen, kunstenaarsboeken en catalogi. ‘Dat was mijn brood, maar daarnaast heb ik altijd getekend. Het fijne van letters is dat ze functioneel zijn. Ze zijn begrensd, want ze moeten leesbaar blijven. Wat dat betreft ben ik heel praktisch ingesteld. Bij een letterontwerp zoek ik naar een kantelpunt, tussen het moment waarop het nog niet spannend genoeg is en het moment dat het te spannend wordt, waardoor chaos ontstaat en het niet meer leesbaar is.’ Letters geven haar de mogelijkheid om als grafisch ontwerper autonoom te opereren. ‘Ik heb geen plaatje nodig, want ik maak het beeld zelf, en ik heb geen bestaand lettertype nodig, want dat maak ik ook zelf.’

‘Het fijne van letters is dat ze functioneel zijn’

Een combinatie van eigenzinnigheid en drang tot perfectie en originaliteit drijft haar om vaak uren achtereen aan een nieuwe letter te tekenen. Waar de structuren en lijnen zich eerst binnen de letters bevinden, breiden ze zich in haar latere werk steeds verder uit en nemen regelmatig het hele vel in beslag. Soms verdwijnen de letters helemaal uit beeld en blijven patronen over, die hun weg vinden naar schutbladen, textiel, behang, wandtegels, hekwerk en wandschilderingen. Voor haar eigen huiskamergalerie Schrank8 en later voor de Groningse galerie Block C maakt ze posters. Dat doet ze gratis. ‘Daarom ligt de lat daar voor mij heel hoog. Ik verdien er niks mee, dus ik moet er artistiek rijker van worden. Ik zoek voor die posters naar een verwevenheid tussen letters en achtergrond. Ik word daar steeds losser in, niet in de zin van nonchalant, maar ik durf meer. Je wilt iedere keer op een bepaalde manier je wereld een stukje groter maken. Het schetstraject van die posterserie werkt ook als een bron waar ik uit put voor andere opdrachten. Ik duik steeds helemaal de diepte in om iets nieuws te ontdekken.’

Haar werk kent inmiddels vele liefhebbers en navolgers. Het menu van haar website bevat een knop ‘Internship’, niet om stagiaires te werven, maar om ze af te houden. Hoewel ze eerder wel stagiaires had en zelfs een periode een assistent, runt ze haar studio het liefst alleen. Samenwerken doet ze overigens graag, maar liefst in een netwerk. Sinds ze in 2016 werd gevraagd om een nieuwe identiteit voor Lowlands te ontwerpen kan dat ook niet anders. Samenwerkingen zoals met letterontwerper en programmeur Just van Rossum en animator Jurriaan Hos, hebben haar werk weer nieuwe richtingen opgeduwd: beweeglijker, ruimtelijker én meer digitaal omdat het festival vooral via social media communiceert. En waar ze vroeger uren aan de uitwerking van een schets werkte, is zo’n tekening met behulp van Van Rossums programmeerkunsten nu in een paar tellen klaar. Wat overigens niet tot minder werk heeft geleid, want het leverde haar weer nieuwe ideeën en mogelijkheden op.

Tegenover de geanimeerde vluchtigheid van het werk voor Lowlands staat de tactiele materialiteit van haar boeken. De pagina’s van Sketch Cahier #4 zijn door vier verschillende drukkers gedrukt, met verschillende technieken op verschillende soorten papier: romandruk, papier met fijn-zand structuur, krantenpapier, chocolade bruin papier en roze papier. ‘Het werk komt echt tot leven dankzij mooie inkten en papiersoorten. Die tactiele waarde vind ik heel belangrijk. Ik was altijd erg tegen Risoprint, omdat het zo dicterend is, maar sinds ik mijn posters bij de Jan van Eyck Academie laat drukken heb ik die techniek leren waarderen. Riso werkt met inkt op basis van soja, dat geeft een mooie, fluwelige korreligheid. De intensiteit van de kleuren is prachtig. Een digitaal printje van zo’n tekening is echt niet interessant. De magie ontstaat door de materialisatie.’

Haar eerste publicatie verscheen in 2013. Door de creditcrisis en de daaropvolgende bezuinigingen was het rustig geworden en had ze opeens tijd om haar archief op te ruimen. ‘Het maken van de schetscahiers is een manier om orde te scheppen in de chaos op mijn computer. Daarnaast had ik de behoefte om mijn acties te dateren. Ik zag mensen dingen doen die ik vijf jaar daarvoor al deed. In dat opzicht is het ook gewoon een ego-ding: ik wil dat ergens vindbaar is dat ik bepaalde dingen al in een eerder moment in de tijd deed.’

Boeken geven een minder tijdelijk gevoel dan digitale bestanden, vindt Van Halem. ‘Bij brand zou ik nu eerder een stapeltje van mijn publicaties meenemen, dan mijn doosje met dvd’s en harde schijven. Er bestaat nog steeds geen goede manier om digitale bestanden langdurig op te slaan. In dat opzicht zijn de cahiers ook een back-up – in gecomprimeerde vorm, want heel veel schetsen halen die boeken niet.’ Ze wijst in haar studio naar een kast vol archiefdozen: ‘vorig jaar heb ik mijn archief geordend. Het Allard Pierson wil het in de collectie opnemen. Dat vind ik heel eervol én het is praktisch, want het komt het behoudt ten goede.’ Hoewel ook het museum nog geen goed systeem voor het archiveren van digitaal materiaal heeft. Daarom print ze haar meest interessante schetsen uit en stopt ze in archiefdozen.

Een publicatie maken als een vorm van opruimen: ‘Ik kan nu weer vier jaar afsluiten’

Een publicatie maken als een vorm van opruimen. ‘Ik kan nu weer vier jaar afsluiten. En ik vind het ook gewoon heel leuk om boekwinkeltje te spelen. Ik heb een kindje van twee, die vindt het heel normaal dat wij elke dag enveloppen met boeken naar de post brengen. “Brieven, brieven”,  zegt ze als we mijn studio binnenkomen. Ze is echt teleurgesteld als we geen bestellingen hebben.’ Dat plezier zal waarschijnlijk van korte duur zijn. De andere titels in haar online bookshop zijn al lang geleden uitverkocht. Ze drukt haar schetscahiers in kleine oplages. Het moeten objecten om te koesteren blijven en geen studieboeken worden waarmee nieuwe generaties letterontwerpers haar de kunst afkijken.

EEN INGEKORTE VERSIE VAN DEZE BESPREKING WERD GEPUBLICEERD IN HET EERSTE NUMMER VAN METROPOLIS M BOEKEN/BOOKS